Η σινο-ρωσική προσέγγιση
Οι δύο εκδοχές για το μέλλον της Ρωσίας και της Κίνας και πώς θα πρέπει να ανταποκριθούν οι ΗΠΑ
Jacob Stokes και Alexander Sullivan
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Η Ρωσία και η Κίνα φαίνεται να έρχονται πιο κοντά μέρα με τη μέρα. Τον Μάιο του 2015, ο Κινέζος ηγέτης Xi Jinping επισκέφθηκε την Ρωσία. Όπως έγραφαν τα επίσημα μέσα ενημέρωσης της Κίνας [1] εκείνη την εποχή, «η Κίνα και η Ρωσία γιορτάζουν και βαθαίνουν την παλιά φιλία τους που είναι σημαδεμένη από την επιτυχημένη συνεργασία και τα κερδοφόρα για όλους αποτελέσματα, ενώ προσθέτουν ταυτόχρονα νέες πτυχές στην στρατηγική συνεργασία τους».
Ίσως ναι, ίσως όχι. Υπάρχουν δύο σχολές σκέψης σχετικά με την πιθανή τροχιά των σινο-ρωσικών σχέσεων. Η πρώτη, η οποία θα μπορούσε να ονομαστεί η σχολή των «θανάσιμων ελαττωμάτων», περιλαμβάνει πρώην ανώτερους αξιωματούχους των ΗΠΑ [2] και πεφωτισμένους όπως ο Joseph Nye [3]. Πιστεύουν ότι η σινο-ρωσική σχέση είναι ένας «γάμος ευκολίας» –θρυμματισμένος από την δυσπιστία- και, κατά συνέπεια, όπως ένας συγγραφέας έγραψε στην εφημερίδα Wall Street Journal, «η Κίνα και η Ρωσία είναι απίθανο να σφυρηλατήσουν μια βιώσιμη στρατηγική εταιρική σχέση» [4]. Η δεύτερη σχολή σκέψης θα μπορούσε να ονομαστεί η σχολή του «ισχυρού άξονα». Τείνει προς την άποψη ότι η Κίνα και η Ρωσία οικοδομούν μια βιώσιμη συνεργασία για να αμφισβητήσουν την κυριαρχία των ΗΠΑ. Η συνεργασία αυτή θα γίνει «ένα χαρακτηριστικό μιας νέας, μετα-ψυχροπολεμικής γεωπολιτικής τάξης», [5] όπως έγραψε ο Gilbert Rozman από το Πανεπιστήμιο Πρίνστον σε ένα άρθρο του στο Foreign Affairs. Η Ρωσία και η Κίνα θα ξεκινήσουν από την Ευρασία, λέει το σκεπτικό, αλλά έχουν παγκόσμιες φιλοδοξίες [6].
Ο πρόεδρος της Κίνας, Xi Jinping, χαιρετά κατά την άφιξή του για να παραστεί στις συνόδους κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης και των BRICS, στην Ufa της Ρωσίας, στις 8 Ιουλίου του 2015. REUTERS
Και οι δύο αυτές απόψεις υπερεκτιμούν την πραγματικότητα, η οποία βρίσκεται κάπου στο σκοτεινό ενδιάμεσο. Η ύπαρξη αντιθέτων συμφερόντων δεν αποκλείει την συνεργασία μεταξύ της Κίνας και της Ρωσίας. Και η συνεργασία έχει σαφώς γίνει πιο στενή. Παράδειγμα, οι κοινές ναυτικές ασκήσεις στην Μεσόγειο και εκείνες που προγραμματίζονται στην συνέχεια στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας και την Θάλασσα της Ιαπωνίας. Στο οικονομικό μέτωπο, οι δύο πλευρές ανακοίνωσαν πρόσφατα ότι θα ενταχθούν στην κινεζική Οικονομική Ζώνη του Νέου Δρόμου του Μεταξιού και την ρωσική Ευρασιατική Οικονομική Ένωση για να ενσωματώσουν όλη την Ευρασία. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, οι αναλυτές θα πρέπει να αποφεύγουν να υπερεκτιμούν την έκταση και την αντοχή των σινο-ρωσικών σχέσεων. Η λογική ενός αυταρχικού άξονα που θα ξαναγράψει την παγκόσμια τάξη αγνοεί την πραγματικότητα ότι η Κίνα και η Ρωσία ανταγωνίζονται μεταξύ τους, επίσης.
Σίγουρα, ορισμένες περιοχές της σινο-ρωσικής συνεργασίας όντως απειλούν τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Το Πεκίνο και η Μόσχα, για παράδειγμα, ένωσαν τις δυνάμεις τους για την ομαλοποιήσουν την «κυριαρχία στον κυβερνοχώρο» [7], δηλαδή για να αυξήσουν την εξουσία των εθνικών κυβερνήσεων επί της ψηφιακής δραστηριότητας εντός των συνόρων τους και έτσι να συνθλίψουν περαιτέρω το ελεύθερο και ανοιχτό Internet. Ομοίως, η πώληση του προηγμένου συστήματος πυραύλων επιφανείας-αέρος S-400 [8] από την Ρωσία στην Κίνα, έχει την δυνατότητα να περιπλέξει σοβαρά τον αμερικανικό στρατιωτικό σχεδιασμό στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού.
Αλλά άλλες μορφές συνεργασίας είτε δεν επηρεάζουν τα συμφέροντα των ΗΠΑ είτε θα μπορούσαν να τα προωθήσουν. Για παράδειγμα, αμφότερες οι χώρες έπαιξαν βασικό ρόλο στην επιτυχή υλοποίηση της πρόσφατης πυρηνικής συμφωνίας με το Ιράν, και θα είναι αναγκαίες για την εφαρμογή της συμφωνίας. Εν τω μεταξύ, μιλώντας σε γενικές γραμμές, η οικονομική ανάπτυξη σε ολόκληρη την Ασία, για την οποία τόσο η Ρωσία όσο και η Κίνα έχουν δεσμευθεί να συνεργαστούν ώστε να την προωθήσουν, είναι προς το συμφέρον όλων των χωρών.
Η σινο-ρωσική συνεργασία αποτελεί μια μικτή εικόνα για τις Ηνωμένες Πολιτείες, κι αυτός είναι ο λόγος που οι υπάρχουσες σχολές σκέψης υπολείπονται, όταν πρόκειται για συστάσεις πολιτικής. Η σχολή των «θανάσιμων ελαττωμάτων» (τουλάχιστον σιωπηρά) υποστηρίζει ότι η σινο-ρωσική σχέση θα εκλείψει από μόνη της, και ως εκ τούτου δεν αξίζει μια συντονισμένη αντίδραση της αμερικανικής πολιτικής. Η σχολή του «ισχυρού άξονα» συνιστά ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να δομήσουν τις εξωτερικές πολιτικές τους για να αποφευχθεί ένας σινο-ρωσικός άξονας, και με αυτόν τον τρόπο, αντικατοπτρίζουν την πρωταρχική στρατηγική προσέγγιση που έλαβαν οι Ηνωμένες Πολιτείες κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Όπως το έθεσε ο θεωρητικός των διεθνών σχέσεων John Mearsheimer [9] σε πρόσφατη συνέντευξή του, «το να οδηγηθούν οι Ρώσοι στην αγκαλιά των Κινέζων ... είναι μια στρατηγική ανοησία πρώτης τάξεως». Σε αυτή την σχολή, ο φόβος είναι ότι, εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες δυνάμεις στον περίγυρό τους υιοθετήσουν μια πάρα πολύ σκληρή γραμμή απέναντι στις ρωσικές ενέργειες στην Ουκρανία και σε άλλα μέρη στο εγγύς εξωτερικό της [Ρωσίας], θα στείλουν την Μόσχα στην αγκαλιά του Πεκίνου. Ομοίως, η αντίσταση στην κινεζική επιθετικότητα στην Ασία θα πείσει την Κίνα να στηρίξει τις ρωσικές αδικοπραξίες. Με άλλα λόγια [10], μην πιέζετε κανέναν από αυτούς ξεχωριστά, γιατί θα πιεστούν να ενωθούν.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζονται μια νέα προσέγγιση -μια προσέγγιση που θα βασίζεται σε δύο αρχές. Πρώτον, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να επικεντρωθούν στο να απομονώσουν την Κίνα και την Ρωσία μαζί, αντί να προσπαθούν να απομακρύνουν την μια από την άλλη.
Κατ’ αρχήν, καμιά σχολή δεν συνηγορεί υπέρ της χρήσης βίας για να επιτεθούν στην ίδια την συνεργασία, αν και βλέπουν «μαστίγια» ως έναν τρόπο για να πιέσουν την Κίνα και την Ρωσία ξεχωριστά, για συγκεκριμένα θέματα. Αυτό αφήνει τα «καρότα» στην άκρη˙ αλλά οποιεσδήποτε παραχωρήσεις γίνουν στην προσπάθεια να καλοπιάσουν την Κίνα [να αποχωριστεί] από την Ρωσία ή το αντίστροφο, είναι επίσης πιθανό να αποτύχουν. Σε πολλές περιπτώσεις, οι παραχωρήσεις θα μπορούσαν να υπονομεύσουν τα ζωτικά συμφέροντα των ΗΠΑ στην διαδικασία αυτή. Για παράδειγμα, η αποδοχή εδαφικού ρεβιζιονισμού από την Ρωσία με την ελπίδα επιστρέψει στην Δυτική σφαίρα, θα ενθάρρυνε την Κίνα και θα αποτύγχανε να δημιουργήσει κίνητρα στην Ρωσία ώστε να περιορίσει τις κινεζικές αξιώσεις. Το αντίστροφο είναι επίσης αληθές.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες απλώς δεν διαθέτουν επιλογές αρκετά ελκυστικές για να τραβήξουν την Ρωσία μακριά από την Κίνα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η δομή της σχέσης των δύο χωρών σήμερα διαφέρει από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου με σημαντικούς τρόπους. Στον Ψυχρό Πόλεμο, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια οιονεί συμμαχία εναντίον της Ρωσίας, διότι, εκείνη την εποχή, η Κίνα ήταν η ασθενέστερη δύναμη και ήταν όλο και πιο αγανακτισμένη από τις προσπάθειες της Μόσχας να χειριστεί την Κίνα σαν κράτος-μαριονέτα. Σήμερα η Ρωσία είναι η ασθενέστερη δύναμη, η Κίνα δεν προσπαθεί να την χειριστεί, και το καθεστώς Πούτιν κερδίζει δύναμη τόσο από την ιδεολογική του στάση εναντίον της Δύσης όσο και από τους αυξανόμενους δεσμούς του με την Κίνα. Εν τω μεταξύ, είναι λίγα αυτά που οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να προσφέρουν στην Κίνα για να εγκαταλείψει ή να χαλιναγωγήσει την Ρωσία, δεδομένου ότι για την Κίνα, όσους περισσότερους πονοκέφαλους προκαλεί η Ρωσία στην Ανατολική Ευρώπη, τόσο περισσότερο η εστίαση των Ηνωμένων Πολιτειών απομακρύνεται από την Ασία.
Αυτό δεν αποτελεί επιχείρημα για να εγκαταλειφθεί η εμπλοκή με την Κίνα σχετικά με την Ρωσία, με την Ουκρανία ή με άλλα θέματα. Αντίθετα, αυτό είναι ένα επιχείρημα για να αποφευχθούν οι αυταπάτες ότι, στο σημερινό περιβάλλον, καμία από τις δύο χώρες δεν θα βρει αξία στο να υποχωρήσει έναντι της άλλης. Αντ 'αυτού οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να συνεργαστούν με τους συμμάχους και τους εταίρους τους, καθώς και με άλλες χώρες, για να αντιδράσουν απέναντι στην κακή συμπεριφορά αμφοτέρων των Ρώσων και των Κινέζων με τις δικές τους [αμερικανικές] δυνάμεις και στις δικές τους [κινεζικές και ρωσικές] περιοχές, και μέσω της πίεσης και της βίας, όπου είναι απαραίτητο. Την ίδια στιγμή, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να ανεχθούν μια σινο-ρωσική συνεργασία που δεν επηρεάζει αρνητικά τα συμφέροντά τους ή των συμμάχων τους.
Η δεύτερη αρχή για την αντιμετώπιση των σινο-ρωσικής Αντάντ θα πρέπει να είναι η έρευνα για τις φυσικές διαιρέσεις μεταξύ της Ρωσίας και της Κίνας, όπου προκύπτουν. Αντί να προσπαθούν να απομακρύνουν τις δύο δυνάμεις, ο στόχος των ΗΠΑ είναι να παρέχουν τις ευκαιρίες και τον χώρο για την Κίνα και την Ρωσία να δημιουργούν απόσταση μεταξύ τους. Αυτό σημαίνει να μην αντιτίθενται -και μέχρι και να ενθαρρύνουν σιωπηρά– τις προσπάθειες κάθε δύναμης να επεκτείνει την επιρροή της στο κατώφλι της άλλης. Για παράδειγμα, η Ρωσία εξακολουθεί να ανησυχεί για την αδυναμία της έναντι της κινεζικής στρατιωτικής δύναμης στην ρωσική Άπω Ανατολή, και γι’ αυτό έχει διατηρήσει στρατηγικούς δεσμούς με τις χώρες γύρω από τα σύνορα της Κίνας, όπως η Ινδία, η Βόρεια Κορέα και το Βιετνάμ. Η ουκρανική κρίση έχει παγώσει τις σχέσεις της Ρωσίας με την Ιαπωνία, αλλά αξίζει να θυμηθούμε ότι ως και αυτές δύο [χώρες] προσέγγιζαν η μια την άλλη αυξανόμενα πριν από το 2014. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα πρέπει να κάνουν τίποτα για να σταματήσουν αυτήν την εμπλοκή, και θα μπορούσαν ακόμη και να καταστήσουν σαφές μέσω παρασκηνιακών καναλιών ότι δεν θα αντιταχθούν σε αυτές τις σχέσεις, αν αυτό επιτρέψει στην Ρωσία να προχωρήσει στην εξισορρόπηση της κινεζικής ισχύος στην Ασία.
Ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν και ο πρόεδρος της Κίνας Σι Ζινπίνγκ επιθεωρούν τιμητική φρουρά στην διάρκεια τελετής υποδοχής στον Κρατικό Οίκο Φιλοξενίας Xijiao πριν από την τέταρτη Σύνοδο Οικοδόμησης Μέτρων Εμπιστοσύνης και Αλληλεπίδρασης στην Ασία (CICA), στην Σαγκάη, στις 20 Μαΐου 2014. CARLOS BARIA/REUTERS
Στην Κεντρική Ασία, παρά τις δημόσιες δηλώσεις από τους Κινέζους και Ρώσους αξιωματούχους για την επιθυμία τους να συντονίσουν την ρωσική Ευρασιατική Οικονομική Ένωση με τα κινεζικά σχέδια για την Οικονομική Ζώνη του Δρόμου του Μεταξιού, η Ρωσία σχεδόν σίγουρα θα αισθάνεται ότι η Κίνα έχει καταπατήσει την παραδοσιακή σφαίρα επιρροής της. Αισθανόμενη παγιδευμένη στα δυτικά από το ΝΑΤΟ, η Ρωσία επιθυμεί να προωθηθεί ανατολικά. Η σημερινή σιωπηρή συμφωνία -ότι η Ρωσία θα κυριαρχήσει σε θέματα ασφάλειας ενώ η Κίνα θα δίνει ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής- έχει λειτουργήσει καλά μέχρι τώρα. Αλλά είναι πιθανό να αρχίσει να καταρρέει όταν η επιθυμία της Κίνας να προστατεύσει τις επενδύσεις της μέσω διμερών συνεργασιών ασφαλείας με τις κυβερνήσεις της Κεντρικής Ασίας θα αυξηθεί πέρα από όσο αισθάνεται άνετα η Ρωσία. Καθώς η Κίνα εμπλέκεται όλο και περισσότερο στην περιοχή, οι κυβερνήσεις της Κεντρικής Ασίας είναι πολύ πιθανό να αρχίσουν να παίζουν με την Ρωσία και την Κίνα ξεχωριστά, κάτι που δεν θα βοηθήσει τα πράγματα.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να βγουν από την μέση και να επιτρέψουν στον περιφερειακό ανταγωνισμό να εξελιχθεί. Καλή στρατηγική σημαίνει να γνωρίζεις τι να μην κάνεις, και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να ξέρουν να μην αμφισβητήσουν την ρωσική και την κινεζική ισχύ στην βαθιά καρδιά της Ευρασίας. Ας τους αφήσουμε να εξισορροπούνται μεταξύ τους και να πολεμούν τις μάχες της αντιτρομοκρατίας στις οποίες οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ήδη αφιερώσει τόσους πολλούς πόρους. Εάν η Κίνα και η Ρωσία θέλουν να γίνουν πρωταρχικοί εταίροι ασφάλειας στο Αφγανιστάν ή να χρηματοδοτήσουν την κατασκευή υποδομών στην περιοχή, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να τις επικροτήσουν. Όση περισσότερη προσοχή και πόρους αφιερώνουν η Ρωσία και η Κίνα στην Κεντρική και τη Νότια Ασία, τόση λιγότερη θα πρέπει να αφιερώσουν για την Ευρώπη και την Ανατολική Ασία. Αυτό δεν είναι ένα επιχείρημα για να αγνοηθεί η περιοχή. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να συνεχίσουν να την παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς, ίσως ως παρατηρητής στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης και ως μέλος της Ασιατικής Τράπεζας Επενδύσεων Υποδομών, ίσως για κανέναν άλλο λόγο παρά μόνο ως βαρόμετρο της στενότερης σινο-ρωσικής σχέσης.
Μερικές φορές, η διευκόλυνση των φυσικών διαιρέσεων θα σημαίνει μια έμμεση επίθεση στα κίνητρα της κινεζο-ρωσικής συνεργασίας με έναν τρόπο που δεν συνεπάγεται παραχωρήσεις. Ένα τέτοιο κίνητρο είναι η ενέργεια. Η άνθηση του εμπορίου πετρελαίου και φυσικού αερίου θα υποστηρίξει την ευρύτερη συνεργασία σε κάποιο βαθμό, ακόμη και αν αποτύχει να φτάσει στα επίπεδα που προβλέπονται από την πληθώρα των συμφωνιών [11] για αγωγούς [12] που συνήφθησαν το 2014. Σε γενικές γραμμές, οι διαφοροποιημένες παγκόσμιες αγορές ενέργειας είναι καλό πράγμα, αλλά ούτε η Κίνα ούτε η Ρωσία θα πρέπει να εξαρτώνται στενά η μια από την άλλη. Για τον σκοπό αυτό, το σινο-ρωσικό ενεργειακό εμπόριο θα μπορούσε να περιοριστεί εάν η Ουάσιγκτον αρχίζει να εξάγει το δικό της μη συμβατικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο στην Κίνα. Η Ουάσινγκτον δεν μπορεί να υποχρεώσει τις αμερικανικές επιχειρήσεις να πράξουν έτσι (με τον τρόπο που θα μπορούσαν [να υποχρεώσουν τις δικές τους επιχειρήσεις] το Πεκίνο ή η Μόσχα), αλλά πρέπει να προσπαθήσει να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για αμερικανο-κινεζικό εμπόριο ενέργειας, μεταξύ άλλων με την άρση της ισχύουσας απαγόρευσης εξαγωγής αργού πετρελαίου.
Η σύσφιξη των σινο-ρωσικών σχέσεων πρέπει να αποτελέσει αφορμή για μετριοπαθή δράση, όχι χλευασμούς ή κινδυνολογία. Τα συμφέροντα και οι αξίες των Ηνωμένων Πολιτειών απαιτούν να αντισταθούν στην κακή συμπεριφορά των δύο μεγάλων δυνάμεων μεταξύ άλλων και με βία όπου είναι απαραίτητο, και η εμφάνιση μιας νέας ρωσο-κινεζικής συγκυριαρχίας δεν θα πρέπει να παραβλέψει αυτήν την λογική. Προσπάθειες να γίνουν παραχωρήσεις προς την Ρωσία στην Ευρώπη ή προς την Κίνα στην Ασία, προκειμένου να χωρίσουν, θα αποτύχουν. Η ήσυχη ενθάρρυνση των μεταξύ τους ρηγμάτων είναι το καλύτερο στοίχημα˙ αν γίνει σωστά, θα μπορούσε να οδηγήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες σε μεγάλες επιτυχίες, όπως κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, απλά με διαφορετικές τακτικές.
* Ο JACOB STOKES είναι συνεργαζόμενο μέλος στο Πρόγραμμα Στρατηγικής και Πολιτειακής Οργάνωσης στο Center for a New American Security.
Ο ALEXANDER SULLIVAN είναι διδάσκων μέλος στο Πρόγραμμα Ασφαλείας Ασίας-Ειρηνικού στο CNAS.
(Στην φωτογραφία : Τιμητική φρουρά πριν από μια τελετή υποδοχής για τον τότε πρωθυπουργό της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν στη Μεγάλη Αίθουσα του Λαού στο Πεκίνο, στις 11 Οκτωβρίου 2011. JASON LEE / REUTERS)
Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-08-16/sino-russo-rundown
Σύνδεσμοι:
[1] http://news.xinhuanet.com/english/2015-05/06/c_134214886.htm
[2] http://blogs.reuters.com/great-debate/2015/05/12/how-durable-are-china-r...
[3] https://www.project-syndicate.org/commentary/russia-china-alliance-by-jo...
[4] http://www.wsj.com/articles/SB10001424052702303480304579577570487443000
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/east-asia/2014-10-29/asia-asians
[6] http://www.ecfr.eu/page/-/ECFR126_-_A_Soft_Alliance_Russia-China_Relatio...
[7] http://www.chinafile.com/reporting-opinion/viewpoint/beijing-touts-cyber...
[8] http://www.popsci.com/china-and-russia-sign-biggest-arms-deal-decade-buy...
[9] http://asia.nikkei.com/magazine/20150326-Singapore-after-Lee/Viewpoints/...
[10] http://nationalinterest.org/feature/how-obama-driving-russia-china-toget...
[11] http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/topics_665678/yzxhxzyxrcshydscfh/t116070...
[12] http://www.platts.com/latest-news/natural-gas/singapore/china-russia-sig...
