Η Κίνα βρήκε τοίχο
Η υποτίμηση του γουάν και το τέλος του οικονομικού θαύματος
Salvatore Babones
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Για πρώτη φορά από το 2008, ο οικονομικός συναγερμός χτύπησε στην Κίνα. Ακολουθώντας δύο μήνες βουτιάς της χρηματιστηριακής αγοράς [1], το κινεζικό γουάν [2] έχασε σχεδόν το 5% της αξίας του μέσα σε μόλις δύο ημέρες.
Η χρηματιστηριακή αγορά μπορεί να έχει ανακάμψει [3], αλλά η οικονομία εξακολουθεί να βρίσκεται σε μπελάδες. Τρεισήμισι δεκαετίες εύκολων κερδών από το μονόδρομο στοίχημα της επανένταξης της Κίνας στον έξω κόσμο έχουν τελειώσει. Η Κίνα είναι πλέον αναπόσπαστο μέρος [4] της παγκόσμιας οικονομίας, και οι συνήθεις νόμοι της οικονομικής βαρύτητας βρίσκουν εφαρμογή και στην Κίνα, επίσης. Ο πρώτος από αυτούς τους νόμους είναι ότι «τίποτε δε γίνεται τζάμπα».
Υπάρχει μια οικονομική κρίση που βράζει στην Κίνα, αλλά οι συνήθεις πηγές ανησυχίας [όπως είναι] η χρηματιστηριακή αγορά [5], η μείωση των εξαγωγών [6] και ακόμη και η πτώση του γουάν [7] είναι απλώς τα ορεκτικά, όχι το κυρίως πιάτο. Η επερχόμενη κρίση έχει πολύ περισσότερο να κάνει με την δημογραφική στασιμότητα [8], την φυγή κεφαλαίων [9] και την απόφαση το 2013 να δοθεί στην αγορά ένας «αποφασιστικός» [10] ρόλος στην οικονομική ανάπτυξη της Κίνας. Οι τάσεις αυτές θα συνδυάζονται τα επόμενα χρόνια ώστε να είναι όλο και πιο δύσκολο για τους διαχειριστές σε όλα τα επίπεδα της κινεζικής κυβέρνησης να εκπληρώσουν τις οικονομικές τους υποχρεώσεις.
Επενδυτές βλέπουν τις οθόνες των υπολογιστών που δείχνουν πληροφορίες για μετοχές σε μια χρηματιστηριακή εταιρεία στην Σαγκάη, στις 13 Αυγούστου του 2015. ALY SONG / REUTERS
Το πρόβλημα, με λίγα λόγια, είναι ότι καθώς η Κίνα εξελίσσεται σε μια χώρα μεσαίου εισοδήματος, οι κοινωνικές απαιτήσεις που αντιμετωπίζει η κυβέρνησή της αυξάνονται ταχύτερα από το ΑΕΠ της χώρας. Η πρόσφατη επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ έχει απλώς επιδεινώσει μια μακροχρόνια τάση. Κοινωνικές πολυτέλειες, όπως δωρεάν δημόσια παιδεία, επαρκής υγειονομική περίθαλψη και συντάξεις γήρατος είναι ακριβές, και όπως γνωρίζουν πολύ καλά οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι, το κόστος τους τείνει να αυξάνεται ταχύτερα από τον πληθωρισμό. Η ταχεία γήρανση του πληθυσμού της Κίνας θα απαιτήσει όλο και περισσότερες από αυτές τις υπηρεσίες στο μέλλον.
Ο ΕΡΧΟΜΟΣ ΤΟΥ ΕΦΟΡΙΑΚΟΥ
Μέχρι στιγμής, η Κίνα έχει αντιμετωπίσει τις απαιτήσεις της επέκτασης του προϋπολογισμού της μέσω της βελτίωσης της φορολογικής αποτελεσματικότητας και της μεγάλης κλίμακας πώλησης περιουσιακών στοιχείων. Αυτές είναι αμφότερες διορθώσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο μια φορά. Το 2008-09, η Κίνα αναδιάρθρωσε τον φόρο προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ) και τον φόρο εισοδήματος νομικών προσώπων, μειώνοντας τους ανώτατους φορολογικούς συντελεστές ενώ παράλληλα βελτίωσε την αποτελεσματικότητας της είσπραξης. Τα έσοδα από τις πηγές αυτές έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, σχεδόν διπλασιάστηκαν σε ονομαστικούς όρους από το 2009. Στην πραγματικότητα, το σύνολο των κρατικών εσόδων ως ποσοστό του ΑΕΠ έχει αυξηθεί από τα ιστορικά χαμηλά του στα μέσα της δεκαετίας του 1990 όπου διαμορφώθηκε μόλις πάνω από το 10% σε περίπου 22,7% το 2013 [11].
Αυτό εξακολουθεί να είναι σχετικά χαμηλό, ακόμη και για μια χώρα μεσαίου εισοδήματος, όπως η Κίνα. Στο Μεξικό, τα δημόσια έσοδα ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι 24,4%. Στη Ρωσία, είναι 40,7% (ή ήταν πριν από την κρίση) σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία από τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) [12]. Στην Βραζιλία, η αναλογία είναι περίπου 34%. Στο 31,2%, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τα χαμηλότερα κρατικά έσοδα ως ποσοστό του ΑΕΠ μεταξύ των πλούσιων χωρών του ΟΟΣΑ -και, φυσικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες δαπανούν πολύ πιο περισσότερα από αυτά. Μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες βρίσκονται μεταξύ 45% και 55%.
Σίγουρα, τα μεγάλα φορολογικά έσοδα της κοινωνικής ασφάλισης της Κίνας είναι αδιαφανή και δεν περιλαμβάνονται σε αυτά τα στοιχεία. Μπορεί να αντιπροσωπεύουν ένα πρόσθετο ποσοστό 5% του ΑΕΠ, με αποτέλεσμα το σύνολο των κρατικών εσόδων να είναι πάνω από εκείνα του Μεξικού. Μη δημοσιοποιημένα στοιχεία δείχνουν, ωστόσο, ότι αυτό το τοπικά διαχειριζόμενο σύστημα είναι εξαιρετικά διεφθαρμένο και οι φόροι κοινωνικής ασφάλισης που έχουν πράγματι καταβληθεί σε λογαριασμούς του δημοσίου μπορεί να είναι πολύ λιγότεροι από όσο τα ονομαστικά ποσά που αναφέρουν οι εργοδότες.
Αφότου ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των κρατικών εσόδων της Κίνας αυξήθηκε με ταχείς ρυθμούς το 2010 και το 2011 λόγω της φορολογικής μεταρρύθμισης, τώρα έχει μειωθεί από κάτω 10% και είναι τώρα σχεδόν ανάλογος με την αύξηση του ΑΕΠ. Με άλλα λόγια, τα έσοδα της Κίνας είναι σταθερά και αυξάνονται ανάλογα με το ΑΕΠ. Αυτό είναι αναμενόμενο σε ένα φορολογικό σύστημα όπως της Κίνας, το οποίο στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στα εισοδήματα, την κατανάλωση και στον φόρο προστιθέμενης αξίας -οι οποίοι είναι επίπεδοι ή οπισθοβαρείς φόροι. Στην θεωρία, η Κίνα έχει ένα υψηλό και προοδευτική σύστημα φορολογίας προσωπικού εισοδήματος, με ανώτατο οριακό ποσοστό 45%, αλλά η επιβολή του είναι εξαιρετικά χαλαρή. Οι εισπράξεις ατομικού φόρου εισοδήματος υπολογίζονται μόλις στο 5% των συνολικών κρατικών εσόδων.
ΕΝΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΟΙΧΟΣ
Η ικανότητα της Κίνας να συνεχίσει να αυξάνει την ποιότητα των κοινωνικών υπηρεσιών σύμφωνα με τις προσδοκίες των ανθρώπων της εξαρτάται από την ικανότητά της να αυξάνει τους φόρους. Ακόμη και τα υφιστάμενα επίπεδα παροχής υπηρεσιών σύντομα θα καταστούν μη βιώσιμα στο τρέχον οικονομικό πλαίσιο της Κίνας, χάρη στην αύξηση του κόστους και την γήρανση του πληθυσμού. Το ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας 65 ετών και άνω θα αυξηθεί από 10% έως περίπου 21% μεταξύ 2015 και 2035, σύμφωνα με τις προβλέψεις του US Census Bureau. Οι ηλικιωμένοι είναι ακριβοί χρήστες των δημόσιων υπηρεσιών, και μετά από τέσσερις δεκαετίες οικογενειών με ένα παιδί, απλώς δεν υπάρχουν αρκετοί νέοι άνθρωποι για να ασχοληθούν με όλους αυτούς.
Έχοντας πλήρη επίγνωση της δημογραφικής ωρολογιακής βόμβας, η κινεζική κυβέρνηση ενθαρρύνει απεγνωσμένα τους ανθρώπους να κάνουν περισσότερα παιδιά, με μεγάλη επιτυχία [13]. Κατά ειρωνικό τρόπο, εάν η κυβέρνηση δεν επιτύχει την αύξηση των γεννήσεων πάνω από τα χαμηλά επίπεδα που βρέθηκαν στην Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα και την Ταϊβάν, η δημογραφική κρίση θα επιδεινωθεί πριν αρχίσει να βελτιώνεται. Στα πρώτα 20 έως 30 χρόνια της δημογραφικής έκρηξης, η Κίνα θα πρέπει να αναλάβει το κόστος της ανατροφής περισσότερων παιδιών, χωρίς καμία αύξηση του εργατικού δυναμικού της. Στην πραγματικότητα, το εργατικό δυναμικό της θα μειωθεί περαιτέρω, καθώς (κυρίως) οι γυναίκες θα φύγουν από τις δουλειές τους για να αναθρέψουν τις οικογένειές τους.
Οι ηγέτες της Κίνας θα πρέπει να έχουν επίγνωση του δημοσιονομικού τοίχου που κόβει τον δρόμο την Κίνας προς την ανάπτυξη και πρέπει να γνωρίζουν πόσο δύσκολο θα είναι να τον διαπεράσουν. Η εύρεση νέων πηγών εσόδων δεν θα είναι εύκολη. Τα κεφαλαιακά κέρδη μένουν σε μεγάλο βαθμό αφορολόγητα στην Κίνα λόγω της αχαλίνωτης φοροδιαφυγής, και τα περισσότερα κέρδη από την χρηματιστηριακή αγορά δεν φορολογούνται καθόλου. Τα τρέχοντα σχέδια της Κίνας για την φορολογική μεταρρύθμιση είναι σχετικά μετριοπαθή [14], αλλά ένα προφανές επόμενο βήμα είναι να ενισχυθεί η είσπραξη των φόρων υπεραξίας. Γνωρίζοντας ότι ο έφορος έρχεται, οι Κινέζοι πλούσιοι κάνουν ό, τι μπορούν για να πάρουν τα περιουσιακά τους στοιχεία (ή τουλάχιστον την νομική δικαιοδοσία επί του ενεργητικού τους) έξω από την χώρα.
Η επιβολή των φόρων θα γίνει ακόμη πιο δύσκολη αφότου η κυβέρνηση στην Τρίτη Ολομέλεια το 2013 [15] δεσμεύθηκε να προσδώσει έναν «αποφασιστικό» ρόλο στην αγορά για την οικονομία, κάτι που ευρέως εξελήφθη ότι σήμαινε [16] πως οι στρατηγικοί, υψηλά φορολογούμενοι τομείς θα εκτίθεντο [17] στις δυνάμεις της αγοράς. Τα επακόλουθα σχέδια της κυβέρνησης να ανοίξει τους κεφαλαιακούς λογαριασμούς [18] στην πλήρη μετατρεψιμότητα έβαλαν σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο την ικανότητά της να χρησιμοποιεί την οικονομία. Καθώς χαλαρώνει τώρα την λαβή της επί του χρηματοπιστωτικού τομέα της χώρας, η κυβέρνηση θα χάσει άλλο ένα σημαντικό εργαλείο για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις μπορεί να είναι οικονομικά αναγκαίες, αλλά μειώνουν όντως τις δημοσιονομικές επιλογές της κυβέρνησης. Εταιρείες που κάποτε ήταν κομμάτι της κυβέρνησης λειτουργούν όλο και περισσότερο σύμφωνα με τα συμφέροντά τους -και αυτά μπορεί να συγκρούονται με εκείνα της χώρας στο σύνολό της.
ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΓΙΑ ΕΛΙΓΜΟΥΣ
Η Κίνα ξέφυγε από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 σχεδόν εντελώς αλώβητη, παρότι υπέστη μια πτώση εξαγωγών κατά 16% [19] το 2009 σε σχέση με το 2008. Η κατάρρευση των εξαγωγών αντισταθμίστηκε από ένα αποφασιστικό κυβερνητικό πρόγραμμα τόνωσης [20] που έριξε 586 δισεκατομμύρια δολάρια στην οικονομία. Σε αντίθεση με το πρόγραμμα τόνωσης των ΗΠΑ, το οποίο κυρίως προσέφερε κεφάλαια στις τράπεζες, το κινεζικό πρόγραμμα ήταν μια κλασικά κεϋνσιανή παρέμβαση στην ζήτηση. Εκτός από το ότι πρόλαβε μια οικονομική καταστροφή, η Κίνα απέκτησε [21] αεροδρόμια, συστήματα μετρό, σιδηροδρομικές γραμμές υψηλής ταχύτητας και ένα σύνολο ιδιαιτέρως απαραίτητων υποδομών.
Σήμερα, μια πιο απελευθερωμένη Κίνα έχει πολύ λιγότερο χώρο για ελιγμούς. Το 2008, οι κρατικές επιχειρήσεις ήταν υπό τον άμεσο έλεγχο της κυβέρνησης˙ το 2015, πολλές είναι σχεδόν ανεξάρτητες. Το 2008, οι έλεγχοι κεφαλαίων εμπόδισαν ξένες επενδύσεις να φύγουν από την χώρα˙ το 2015, ακόμα και τα κινεζικά κεφάλαια έχουν πολλούς δρόμους για να φύγουν. Η Κίνα μπορεί ακόμα να δανειστεί για να βρει τον δρόμο της έξω από το πρόβλημα, όπως έκανε και το 2008, αλλά το πολιτικό κλίμα είναι πλέον ασθενές για μεγάλα δημόσια σχέδια, και η απελευθέρωση έχει κάνει την οικονομία πολύ περισσότερο ανοιχτή από ό, τι ήταν πριν. Και αν η Κίνα δανειστεί τώρα, όπως έκανε τότε, δεν είναι σαφές πότε θα είναι σε θέση να ξεπληρώσει αυτά τα χρήματα.
Λέγεται συχνά ότι η Κίνα θα γεράσει προτού να πλουτίσει˙ είναι ίσως εξίσου αλήθεια ότι η κινεζική οικονομία θα ελευθερωθεί πριν φορολογηθεί. Η απελευθέρωση χωρίς φορολόγηση θα ωθήσει την κινεζική κυβέρνηση στο σύνηθες στον Τρίτο Κόσμο μοτίβο της διαρκούς δημοσιονομικής κρίσης. Ένα κινεζικό κράτος που συγκεντρώνει χρήματα κυρίως μέσω οπισθοβαρών φόρων και αγωνίζεται να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της κοινωνικής πρόνοιας θα μοιάζει αρκετά με τον υπόλοιπο Τρίτο Κόσμο που υποτίθεται ότι η Κίνα άφησε πίσω της χρόνια πριν. Ένα διολισθαίνον γουάν είναι μόνο το προοίμιο για αυτό το είδος της κρίσης, δεν είναι η τελική πράξη.
* Ο SALVATORE BABONES είναι αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϋ.
Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-08-16/china-hits-wall
Σύνδεσμοι:
[1] http://fortune.com/2015/07/31/china-stock-market-drop/
[2] http://www.reuters.com/article/2015/08/12/us-china-markets-yuan-idUSKCN0...
[3] http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-08-10/greed-makes-a-comeback...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-06-07/trade-and-trouble
[5] http://knowledge.ckgsb.edu.cn/2015/07/03/finance-and-investment/what-led...
[6] http://www.ibtimes.co.uk/china-reports-weaker-trade-figures-escalated-wo...
[7] http://www.econotimes.com/PBoC-stuns-with-Yuan-devaluation-hedging-activ...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-02-18/chinas-predicta...
[9] http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-05-07/china-s-capital-outflo...
[10] https://policypress.wordpress.com/2013/11/27/chinas-third-plenum-endorse...
[11] http://www.stats.gov.cn/tjsj/ndsj/2014/indexeh.htm
[12] https://data.oecd.org/gga/general-government-revenue.htm
[13] http://www.theguardian.com/world/2015/jul/23/china-may-adopt-two-child-p...
[14] http://rhg.com/notes/chinas-fiscal-and-tax-reforms-a-critical-move-on-th...
[15] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2013-12-16/after-plenum
[16] http://www.ibtimes.com/six-dramatic-reforms-chinas-third-plenum-1472754
[17] http://www.reuters.com/article/2015/04/30/us-china-rareearth-resource-ta...
[18] http://www.scmp.com/comment/insight-opinion/article/1766864/china-must-n...
[19] http://cesifo.oxfordjournals.org/content/58/4/650.short
[20] http://www.businessweek.com/globalbiz/content/apr2009/gb20090422_793026.htm
[21] http://news.xinhuanet.com/english/2008-11/09/content_10331324.htm
