Ο αμετροεπής και ο αλλοπρόσαλλος
ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
«Θερσίτης δ’ έτι μούνος αμετροεπής εκολώα, ος έπεα φρεσίν ήσιν άκοσμα τε πολλά τε ήδη...» (Ιλιάδος Β, στ. 212-213) Προχείρως κατά λέξη: Ο αμετροεπής Θερσίτης μόνον συνέχισε να γκρινιάζει, αυτός που στο μυαλό του έχει πολλές βρωμιές. Αμετροεπής: ο μη έχων μέτρον εις το λέγειν, ο πολλά λέγων ή απρεπή εκστομών, δημοτική ο λογάς, ο πολυλογάς (λεξικό Δημητράκου).
«Μηδ’ άζεο θούρον Αρηα, τούτον μαινόμενον, τυκτόν κακόν, αλλοπρόσαλλον...» (Ιλιάδος Ε, στ. 830-831). Πάλι προχείρως κατά λέξη: «Δεν σέβεται τον βίαιο Αρη: είναι μανιακός, το ίδιο το κακό, αλλοπρόσαλλος» – πρόκειται για τον Διομήδη. Αλλοπρόσαλλος: ο άλλοτε προς άλλον (πότε εις τον ένα και πότε εις τον άλλον) αποκλίνων, ο ασταθής, ο ευμετάβολος (λεξικό Δημητράκου).
Γνωρίζω πως οι λόγιες αναφορές δεν είναι ό,τι προσφορότερο για την αντιμετώπιση του καύσωνα, μερικές φορές όμως οι ίδιες οι λέξεις, όπως και μερικά αντικείμενα ξεχασμένα, σε προκαλούν να τις βγάλεις από την ησυχία των κειμένων και να τις ρίξεις στην «αγορά». Μη μου πείτε ότι δεν εντυπωσιάζεστε πάντα όταν διαπιστώνετε πως μερικές λέξεις της δικής μας καθημερινότητας έχουν ατόφιες διασχίσει το διάστημα τόσων αιώνων ανθρώπινης ιστορίας για να ξοκείλουν στα δικά μας αβαθή. Το ζήτημα δεν είναι η γραμματική. Το ζήτημα είναι οι ανθρώπινες αξίες που μεταφέρουν αυτές οι λέξεις και οι οποίες έχουν αναδειχθεί από τη χαραυγή του πολιτισμού, από την εποχή του Ομήρου.
Δεν ξέρω γιατί, ίσως από επαγγελματική διαστροφή, εντυπωσιάζομαι ακόμη περισσότερο όταν αυτές οι λέξεις επισημαίνουν ελαττώματα και αναπηρίες του ανθρώπινου χαρακτήρα και της συμπεριφοράς. Ισως επειδή πιστεύω ότι το μεγαλείο του ελληνικού πολιτισμού είναι ότι από πολύ νωρίς αντιμετώπισε το μέτρο της αδυναμίας του ανθρώπινου σύμπαντος και ό,τι κατάφερε να χτίσει, το έχτισε, έχοντας συνείδηση αυτής της αδυναμίας. Το «ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο!» που θα έλεγε και ο Νίτσε.
Ετσι, όταν τις προάλλες ο φίλος Δ. Δημητράκος, ο οποίος ασχολείται με τη σύνταξη της εκσυγχρονισμένης εκδοχής του κλασικού, και αξεπέραστου έως σήμερα, λεξικού της ελληνικής γλώσσας, μου επεσήμανε πως οι λέξεις «αλλοπρόσαλλος» και «αμετροεπής» υπάρχουν στον Ομηρο, μου ήρθε η ιδέα για το σημερινό σημείωμα.
Λέξεις που διέσχισαν τους αιώνες χωρίς να αλλάξει ούτε η μορφή τους ούτε το περιεχόμενό τους. Ο «αμετροεπής» Θερσίτης, ο πρώτος αντιήρωας της ιστορίας της λογοτεχνίας, και ο πρώτος μεγάλος κωμικός, και ο «αλλοπρόσαλλος» Διομήδης, δύο σταθεροί ελληνικοί χαρακτήρες. Ο «αμετροεπής» και ο «αλλοπρόσαλλος», δύο σταθερές αξίες του ελληνισμού οι οποίες ακόμη και σήμερα εξακολουθούν να λάμπουν στο στερέωμα της επικής μας ζωής.
«Αμετροεπής»; Ελάτε τώρα. Μη μου πείτε ότι υπάρχει λέξη που μπορεί να αποδώσει με περισσότερη ακρίβεια τον χαρακτήρα της αηδόνας της οικονομίας μας; Πήγαινε στις διαπραγματεύσεις όπως ο Θερσίτης κάποτε εμφανίστηκε στη συνέλευση των Αχαιών. Ειρωνευόταν, κορόιδευε, προκαλούσε, και μετά σηκωνόταν να φύγει για να δώσει συνεντεύξεις, να τουιτάρει διαψεύσεις, γενικά να κολυμπάει σε αυτό που ο ίδιος αποκάλεσε «δημιουργική ασάφεια». Το χειρότερο όμως δεν είναι αυτό. Το χειρότερο είναι ότι αυτή η αμετροέπεια έβρισκε ακροατήριο στη δημοκρατική κοινή γνώμη, ακροατήριο ευρύτερο των κλακαδόρων της κυβέρνησης που χειροκροτούσαν τις πιρουέτες του και τα ακροβατικά του. Και πολύ φοβούμαι ότι συνεχίζει να το βρίσκει.
Καμιά καταστροφή δεν έχει σημασία μπροστά στον θαυμασμό που εμπνέει η «αμετροέπεια». Καθότι λέξη πανάρχαια, λέξη που κουβαλάει στις αποσκευές της μια πανάρχαια ανθρώπινη αξία, έχουμε φτάσει στο σημείο να τη θεωρούμε συλλογική μας αρετή. Η κατανάλωση μεγαλοστομίας έχει αντικαταστήσει, στα χρόνια της κρίσης, την κατανάλωση που επέτρεπε το φτηνό χρήμα στα χρόνια της ευμάρειας. Και οι λέξεις φτηνές είναι. Δεν κοστίζει τίποτε να μιλάς για «Κούγκι» ή να δίνεις διαλέξεις για τη λειτουργία της οικονομίας.
«Αλλοπρόσαλλος;». Ο άνθρωπος που επαίρεται ότι ηγείται της πρώτης αριστερής κυβέρνησης στη μεταπολεμική Ευρώπη έκλινε την κεφαλή του προς τη Μόσχα, άπλωσε το χέρι του στην Κίνα, προσπάθησε να γυρίσει την πλάτη του στην Ευρώπη, φλερτάρισε με την ιδέα της δραχμής, το μετάνιωσε την τελευταία στιγμή, τα πήρε όλα πίσω, ξαναγύρισε στην Ευρώπη, υπέγραψε ό,τι αρνιόταν να υπογράψει και τώρα ρίχνει την τύχη της χώρας στα χέρια του κομματιδίου του οποίου είναι επικεφαλής. Πού στέκεται; Υπερασπίζεται τον «αμετροεπή», τον οποίον όμως κατήργησε από υπουργό, και υποστηρίζει πως η απόπειρα οικονομικού πραξικοπήματος δεν ήταν παρά η γραμμή Μαζινό που ετοίμαζε για να αντιμετωπίσει την επίθεση των Γερμανών. Αλλοπρόσαλλος, πιο αλλοπρόσαλλος δεν γίνεται. Ομως, όπως είπε και ο ίδιος, «εδώ μέσα δεν υπάρχουν περισσότερο και λιγότερο αριστεροί, περισσότερο και λιγότερο επαναστάτες». Για ποια επανάσταση μιλάει;
Και πάλι το χειρότερο δεν είναι αυτό. Το χειρότερο είναι ότι ξέρει και ο ίδιος πως όσο παραμένει «αλλοπρόσαλλος», θα μπορεί να κρατήσει και τη δημοφιλία του. Αν χάσει το «αλλοπρόσαλλον» της συμπεριφοράς του, αν καταλήξει σε μια πολιτική την οποία θα πρέπει να υπηρετήσει με συνέπεια, τότε η δημοφιλία του θα συρρικνωθεί. Δεν είναι μόνο τα επώδυνα μέτρα που θα πάρει και με τα οποία θα δυσαρεστήσει την πελατεία του. Είναι κυρίως το γεγονός ότι θα θαμπώσει τη λάμψη της γοητείας που ασκεί ο «αλλοπρόσαλλος» στον δημοκρατικό λαό μας, επειδή ενσαρκώνει την πανάρχαια αυτή αρετή μας. Θα μου πείτε δεν είναι ο μόνος. Θα συμφωνήσω. Ομως, οφείλουμε να του αναγνωρίσουμε πως αυτός κατάφερε καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον να μετατρέψει τον αλλοπρόσαλλο χαρακτήρα του σε εθνική πολιτική.
