Ο στρατηγικός εφιάλτης των Κούρδων και της Άγκυρας
Πώς η ενοποίηση της κουρδικής περιοχής Rojava αλλάζει τα δεδομένα
Micha'el Tanchum
Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Όπως προέβλεψαν οι περισσότεροι παρατηρητές, η εκστρατεία της Τουρκίας κατά του Ισλαμικού Κράτους (που ονομάζεται επίσης ISIS) έγινε γρήγορα μια δικαιολογία για έναν πόλεμο εναντίον του επικηρυγμένου Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (ΡΚΚ).
Ενώ η τουρκική επίθεση της 23ης Ιουλίου εναντίον του ISIS ήταν μια μοναδική εξόρμηση κατά ενός μικρού συμπλέγματος στόχων [2] στην Συρία, από τις 24 ως τις 26 Ιουλίου η τουρκική πολεμική αεροπορία διεξήγαγε πάνω από 150 εξόδους εναντίον περισσότερων από 300 στόχων του ΡΚΚ [3] στο Ιράκ. Και, μέχρι την 30ή Ιουλίου, ενώ ο τουρκικός στρατός είχε σκοτώσει περί τους εννέα μαχητές του ISIS, σύμφωνα με πληροφορίες [4] είχε σκοτώσει 190 αντάρτες του ΡΚΚ και τραυματίσει πάνω από 300.
Ο στόχος του προέδρου της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και της κυβέρνησης του ΑΚΡ είναι σαφής. Θέλουν να διαλύσουν την συνεργασία μεταξύ του συνδεδεμένου με το ΡΚΚ κόμματος της Δημοκρατικής Ενότητας (PYD) και των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ νίκες του PYD κατά του ISIS επέτρεψαν στο κόμμα να δομήσει ένα συνεχόμενο τμήμα εδάφους στο βόρειο τμήμα της Συρίας, το οποίο εκτείνεται από το Kobani μέχρι τα σύνορα με το Ιράκ. Αντιμετωπίζοντας την προοπτική το PYD να ενώσει το τρίτο καντόνι του σε αυτόν τον διάδρομο για να σχηματιστεί μια αυτόνομη κουρδική περιοχή, που ονομάζεται Rojava, κατά μήκος των νότιων συνόρων της Τουρκίας, ο πρόεδρος της Τουρκίας έπρεπε να ενεργήσει.
Γυναίκα μαχητής του PKK βρίσκεται κοντά σε μια θέση ασφαλείας στο Sinjar, στις 13 Μαρτίου 2015. ASMAA WAGUIH / REUTERS
Η πρόσφατη εκστρατεία του Ερντογάν έχει ήδη καταφέρει κάποια άμεση τακτική επιτυχία, ιδίως με την μορφή της σύμφωνης γνώμης της Ουάσιγκτον για την δημιουργία από την Τουρκία μιας «ελεύθερης ζώνης» από το ISIS στην βορειοδυτική Συρία. Αλλά η προσπάθεια του ΑΚΡ να βάλει μια σφήνα μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του PYD μπορεί να αποδειχθεί στρατηγικό σφάλμα, διαβρώνοντας επικίνδυνα την ήδη αδύναμη θέση της Τουρκίας στην Συρία και το Ιράκ. Πράγματι, η πρωτοβουλία της Τουρκίας θα κάνει πιθανότατα την ομάδα των ανταρτών ισλαμιστών Jabhat al-Nusra ηγετική δύναμη βορειοδυτικά της Συρίας, παρέχοντας στους Σαουδάραβες και Καταριανούς προστάτες της al Nusra ερείσματα στα σύνορα της Τουρκίας. Ακόμη χειρότερα, το PYD και το PKK θα μπορούσαν να κάνουν μια συμμαχία με το Ιράν, επιφέροντας τον στρατηγικό εφιάλτη που η Άγκυρα φοβάται περισσότερο: Μια κουρδική οντότητα υπό την ηγεσία του ΡΚΚ που θα εκτείνεται στην Συρία και το Ιράκ, και που θα είναι έτοιμη να εκτελεί τις εντολές της Τεχεράνης.
ΤΟ ΚΟΥΡΔΙΚΟ ΑΙΝΙΓΜΑ
Η αμερικανο-κουρδική ευθυγράμμιση που ακολούθησε την εισβολή στο Ιράκ από το ISIS τον Ιούνιο του 2014 έχει εξοργίσει την Άγκυρα. Αρχικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες περιόρισαν την συνεργασία τους με τις δυνάμεις Peshmerga της Ιρακινής Κουρδικής Περιφερειακής Κυβέρνησης. Η ομάδα αυτή, ωστόσο, αποδείχθηκε γρήγορα ανίκανη να αποτρέψει το ISIS από το να καταλάβει κουρδικές κατοικημένες περιοχές σε αμφισβητούμενα εδάφη του Ιράκ. Και σύντομα οι έμπειροι αντάρτες του ΡΚΚ εντάχθηκαν στην μάχη, αποτελώντας βασικό συστατικό της υποστηριζόμενης από τις ΗΠΑ εκστρατείας για την ώθηση του ISIS από το Ιράκ (έστω και αν, επισήμως, οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν το ΡΚΚ τρομοκρατική οργάνωση και δουλεύουν μόνο με το PYD).
Το PKK ήταν καθοριστικό για την ανακατάληψη [5] του Makhmur τον Αύγουστο του 2014, μια από τις πρώτες νίκες του συνασπισμού εναντίον του ISIS. Το Makhmur είναι το σπίτι πάνω από 10.000 Κούρδων προσφύγων που είχαν φύγει από την Τουρκία στην δεκαετία του 1990. Οι αντάρτες του ΡΚΚ και οι σύντροφοί τους του PYD, επίσης, έσπασαν την πολιορκία του ISIS στο όρος Sinjar στο βορειοδυτικό Ιράκ κοντά στα σύνορα με την Συρία τον Αύγουστο του 2014, σώζοντας χιλιάδες πολιορκημένους Yezidis από τους μαχητές του ISIS. Και έτσι, με λίγες κινήσεις, οι Κούρδοι είχαν δημιουργήσει έναν αρκετά μεγάλο διάδρομο εδάφους εκτός των τυπικών ορίων της Ιρακινής Κουρδικής Περιφερειακής Κυβέρνησης.
Για την υποστήριξη των εδαφικών επιχειρήσεων των PYD/ΡΚΚ στο όρος Sinjar, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν διεξάγει αεροπορικές επιδρομές. Προς απογοήτευση της Τουρκίας, οι Ηνωμένες Πολιτείες επεξέτειναν στη συνέχεια την συνεργασία τους με τους Κούρδους στην Συρία, βοηθώντας την κουρδική προσπάθεια να σπάσουν την πολιορκία του ISIS στο αυτόνομο κουρδικό καντόνι του Kobani με αμερικανική αεροπορική δύναμη. Στις 18 Οκτωβρίου 2014, καθώς ο επικεφαλής του PYD, Σαλίχ Μουσλίμ, συναντήθηκε με τον Αμερικανό αναπληρωτή σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας, Tony Blinken, για την επισημοποίηση της συνεργασίας, ο Ερντογάν ταύτισε ανήθικα το PYD με το ISIS. Οι παρατηρήσεις του κατέπληξαν τους Κούρδους της Τουρκίας και απέτυχαν να εκτροχιάσουν την συνεργασία ΗΠΑ-PYD.
Ένας υποστηρικτής του HDP ζητωκραυγάζει κατά τη διάρκεια συγκέντρωσης για να γιορταστεί η νίκη του κόμματος στις βουλευτικές εκλογές, στο Ντιγιαρμπακίρ, στην Τουρκία, στις 8 Ιουνίου 2015. OSMAN ORSAL / REUTERS
Η μετέπειτα νίκη του PYD επί του ISIS τον Ιανουάριο στην συριακή πόλη Kobani αποτέλεσε μια καθοριστική πολιτική στιγμή [6] για τους Κούρδους πέρα από τα σύνορα της Τουρκίας. Αγκαλιάζοντας τον στόχο της Rojava ως δικό τους, εκατομμύρια συντηρητικών Κούρδων έστρεψαν την υποταγή τους στο κυβερνών ΑΚΡ του Ερντογάν προς το κουρδικής ηγεσίας Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα (HDP) .Το ΑΚΡ έχασε την πλειοψηφία του, και το όνειρο του Ερντογάν να αλλάξει το τουρκικό Σύνταγμα [7] ώστε να δημιουργήσει ένα «τούρκικου στιλ» προεδρικό σύστημα, απομακρύνθηκε.
Τα πράγματα χειροτέρεψαν για τον Ερντογάν τον Ιούνιο, όταν το PYD νίκησε το ISIS στη συριακή πόλη Tel Abyad, τον τελευταίο κρίκο στην αλυσίδα μεταξύ Kobani και συνόρων με το Ιράκ. Με άλλα λόγια, η Rojava ήταν κατά το ήμισυ ολοκληρωμένη. Η Τουρκία αντιμετωπίζει τώρα την απευκταία πιθανότητα ότι το PYD θα οικοδομήσει το τελευταίο μέρος της εκδιώκοντας, με αεροπορική υποστήριξη των ΗΠΑ, το ISIS από το έδαφος στα δυτικά του ποταμού Ευφράτη. Η βομβιστική επίθεση αυτοκτονίας από το ISIS την 20η Ιουλίου εναντίον ενός κουρδικού στόχου σε τουρκικό έδαφος και οι εκτελέσεις με συνοπτικές διαδικασίες δύο Τούρκων αστυνομικών από το ΡΚΚ τους οποίους η οργάνωση κατηγορεί για σύμπραξη [8] με το ISIS έδωσε στην κυβέρνηση του AKP και την αφορμή που χρειαζόταν για να ξεκινήσει εκστρατείες εναντίον του ISIS και του ΡΚΚ .
Κατά την τελευταία εβδομάδα, η Τουρκία έχει σταματήσει την προέλαση του PYD προς τα δυτικά. Μεταγενέστερες τρομοκρατικές επιθέσεις του ΡΚΚ στην Τουρκία έχουν θέσει σε δοκιμασία την σχέση εργασίας του PYD με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Και η απόφαση της Άγκυρας να ανοίξει την αεροπορική βάση του Incirlik στα αμερικανικά μαχητικά αεροσκάφη επίσης έχει εξασφαλίσει την συγκατάνευση της Ουάσιγκτον στην πρωτοβουλία της Τουρκίας. Η βάση είναι περίπου 116 μίλια μακριά από το Χαλέπι, οπότε τα μαχητικά αεροσκάφη αφήνοντας το Ιντσιρλίκ μπορούν να φθάσουν στην εμπόλεμη ζώνη της Συρίας σε περίπου 12 λεπτά. Αυτό βοηθά τις Ηνωμένες Πολιτείες να υποστηρίξουν περισσότερο αποτελεσματικά τις δυνάμεις εναντίον του ISIS στο έδαφος. Σε αντάλλαγμα για το άνοιγμα της βάσης, η Άγκυρα κέρδισε την στήριξη της Ουάσινγκτον για την δημιουργία μιας «ελεύθερης ζώνης» από το ISIS σε μια λωρίδα 62 μιλίων στα τουρκο-συριακά σύνορα, που εκτείνεται περίπου 25 μίλια βαθιά στο έδαφος της Συρίας. Αμερικανικές και τουρκικές εναέριες δυνάμεις θα εξασφαλίσουν την ζώνη από πάνω. Μετριοπαθείς δυνάμεις κατά του Άσαντ (που απομένει να καθοριστεί ποιες θα είναι) θα αστυνομεύουν από το έδαφος.
Αυτή η λεγόμενη ασφαλής ζώνης είναι ακριβώς το έδαφος που χρειάζεται το PYD για να συνδέσει τις κουρδικές περιοχές γύρω από το Kobani με τα εδάφη των Κούρδων στα δυτικά. Με άλλα λόγια, η ασφαλής ζώνη της Τουρκίας φαίνεται να στοχεύει περισσότερο στην πρόληψη της ενοποίησης της Rojava από το PYD, από όσο το να εξουδετερώσει την δραστηριότητα των τζιχαντιστών. Στο κάτω-κάτω, δεν υπάρχουν μετριοπαθείς δυνάμεις ικανές να ελέγχουν αυτή την ζώνη [9] εκτός από το PYD. Η μόνη αποτελεσματική μαχητική δύναμη στην περιοχή είναι η συνδεδεμένη με την αλ Κάιντα al Nusra [10] και οι σχετικές σαλαφιτικές πολιτοφυλακές που έχουν σχηματίσει μια συμμαχία που ονομάζεται Ανσάρ αλ-Σαρία.
Το προφανές σχέδιο της Τουρκίας να εγκαταστήσει μια σειρά αντίπαλων ισλαμικών και μη-ισλαμικών παραστρατιωτικών ομάδων στην βορειοδυτική Συρία, είναι μια συνταγή για περαιτέρω αστάθεια. Χωρίς τουρκικές χερσαίες δυνάμεις να διαχειρίζονται τις εσωτερικές διαμάχες, η πρωτοβουλία της Άγκυρας πιθανόν απλώς θα καταλήξει από μια ελεγχόμενη από το ISIS ζώνη σε μια ζώνη ελεγχόμενη από την al Nusra, ωφελώντας τους αντιπάλους της Τουρκίας, το Κατάρ [11] και την Σαουδική Αραβία. Είτε έτσι είτε αλλιώς, μια ενθαρρυμένη al Nusra πιθανότατα θα αποδειχθεί μη διαχειρίσιμη για την Τουρκία. Ακόμη χειρότερα για την Άγκυρα, θα ωθήσει το ΡΚΚ να ευθυγραμμιστεί με το Ιράν.
ΜΕ ΤΟ ΙΡΑΝ
Μια συμμαχία του ΡΚΚ με το Ιράν δεν είναι χωρίς προηγούμενο ή χωρίς πολιτική λογική. Πριν αρχίσουν να συνεργάζονται το PYD και οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο ενεργών ως πολιτικός ηγέτης του ΡΚΚ, Cemil Bayik, είχε εκφράσει ανοιχτά την προτίμησή του για την Τεχεράνη [12]. Το σκεπτικό του ήταν ότι η στήριξη του Ιράν προς την κυβέρνηση των Σιιτών στην Βαγδάτη και την αλεβίτικη κυβέρνηση στην Δαμασκό ήταν περισσότερο ευθυγραμμισμένη με τους στόχους του ΡΚΚ από όσο το να δουλεύει με μια τουρκική κυβέρνηση που υποκινούσε το ISIS και την αλ Κάιντα εναντίον των κουρδικών δυνάμεων στο βόρειο τμήμα της Συρίας. Εκείνη την εποχή, η άποψη του Bayik απήλαυσε σημαντική υποστήριξη μεταξύ των δυνάμεων του ΡΚΚ και του PYD που μάχονταν στο έδαφος.
Άνθρωποι κάθονται στο πίσω μέρος ενός φορτηγού, καθώς γιορτάζουν την απελευθέρωση χωριών από ισλαμιστές αντάρτες κοντά στην πόλη Ras al-Ain στην επαρχία Hasakah, στις 6 Νοεμβρίου 2013. REUTERS
Στην ανατολικό ιρακινό Κουρδιστάν, οι μαχητές των PKK/PYD βοήθησαν την υποστηριζόμενη από την Τεχεράνη Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (PUK) στην μάχη της κατά του ISIS [5] στην επαρχία Ντιγιάλα κοντά στην κουρδική πόλη Khanaqin στα σύνορα με το Ιράν. Τελικά Ιρανοί στρατιώτες και μαχητές από το 81ο τμήμα τεθωρακισμένων του Ιράν, το οποίο σταθμεύει ακριβώς απέναντι από την Khanaqin, εντάχθηκαν στην προσπάθεια εκδίωξης του ISIS.
Η PUK και μια αποσχισθείσα ομάδα από το PUK, το κόμμα Gorran, κατάφεραν σημαντική στήριξη στα αμφισβητούμενα κουρδικά εδάφη του Ιράκ. Και οι δύο έχουν καλές σχέσεις με το ΡΚΚ. Σε αντίθεση με την κουρδική περιφερειακή κυβέρνηση του προέδρου Μασούντ Μπαρζανί, ο οποίος πρόσφατα ζήτησε από το PKK να αποσυρθεί [13] από το Ιράκ έτσι ώστε η Τουρκία να σταματήσει να βομβαρδίζει έδαφός του, η PUK καταδίκασε απερίφραστα [14] τις αεροπορικές επιδρομές της Τουρκίας και το Gorran κάλεσε τον Μπαρζανί [15] να υιοθετήσει μια πιο σκληρή στάση απέναντι στην Άγκυρα. Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκαταλείψουν ποτέ το PYD, το PKK θα μπορούσε να συμπήξει μια συμμαχία με την PUK και το Gorran, δημιουργώντας μια υποστηριζόμενη από το Ιράν κουρδική ζώνη που θα εκτείνεται από τα ιρανικά σύνορα μέχρι το Khanaqin μέσω των Makhmur και Sinjar στο Ιράκ ως την ελεγχόμενη από το PYD περιοχή της Rojava. Η κυριαρχούμενη από την PUK και πλούσια σε πετρέλαιο πόλη του Κιρκούκ θα είναι στο επίκεντρο αυτής της κουρδικής οντότητας από το Khanaqin ως το Kobani. Δεν είναι σαφές, βέβαια, αν οι Ηνωμένες Πολιτείες θα εγκαταλείψουν το PYD. Η Ουάσιγκτον σίγουρα βλέπει τους Κούρδους ως σημαντική προστασία από το ISIS, αλλά η Τουρκία είναι ένα βασικό μέλος του ΝΑΤΟ στο οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες βασίζονται για να αντισταθμιστεί το Ιράν. Θα μπορούσε οι Ηνωμένες Πολιτείες να επιτρέψουν σιωπηρά στην Τουρκία να υποβαθμίσει την Rojava, κάτι που, στην πραγματικότητα, θα είναι μια de facto εγκατάλειψη του PYD.
Το PKK φαίνεται να έχει ήδη ωθήσει την ιρανική θυγατρική του, PJAK, να εργαστεί προς την κατεύθυνση της ύφεσης [των εντάσεων] με την ιρανική κυβέρνηση. Η εν λόγω οδηγία, αντανακλώντας τα δύο χρόνια μονομερούς κατάπαυσης του πυρός του PKK με το τουρκικό κράτος, φαίνεται ότι έχει σχεδιαστεί για να κρατήσει το PKK και το Ιράν σε αξιοπρεπή επίπεδα. Το γεγονός ότι πολλοί μαχητές του PJAK έχουν εγκαταλείψει το Ιράν για να βοηθήσουν στην άμυνα της Rojava επίσης δεν ενοχλεί καθόλου. Τους τελευταίους μήνες, η Τεχεράνη έχει υιοθετήσει μια πιο διαλλακτική στάση προς την κουρδική μειονότητα, συμπεριλαμβανομένης και της αύξησης των προοπτικών για περιορισμένα γλωσσικά δικαιώματα. Και στις 26 Ιουλίου, ο Ιρανός πρόεδρος Χασάν Ρουχανί έκανε την πρώτη του επίσκεψη στο ιρανικό Κουρδιστάν και δήλωσε [16] ότι η Τεχεράνη έχει δεσμευτεί για την προστασία όλων των Κούρδων της Μέσης Ανατολής από το ISIS και την αλ Κάιντα.
Πολλοί ηγέτες στην σουνιτική Μέση Ανατολή είναι ήδη ανήσυχοι για την αύξηση της περιφερειακής επιρροής του Ιράν˙ μια κουρδο-ιρανική ευθυγράμμιση θα παρέχει στην Τεχεράνη ευρύτερη επιρροή στο Ιράκ και την Συρία, μεταβάλλοντας ριζικά την γεωπολιτική σκακιέρα της περιοχής. Μια κουρδική οντότητα ενισχυμένη από το Ιράν και υπό την ηγεσία του ΡΚΚ που θα εκτείνεται στην Συρία και το Ιράκ θα αποδειχθεί επίσης πολύ πιο δυσεπίλυτο πρόβλημα για την Τουρκία από την σημερινή ελεγχόμενη από το PYD, Rojava. Ακόμη χειρότερα, με την Άγκυρα να έχει ήδη πρόβλημα να ασκεί την εξουσία της στις νοτιοανατολικές κουρδικές περιοχές της Τουρκίας, μια ευθυγράμμιση Ιράν-ΡΚΚ θα μετατρέψει την Τεχεράνη σε μια δύναμη επιρροής στο ένα τέταρτο του εδάφους της Τουρκίας.
Έχοντας χάσει τις κουρδικές ψήφους στις βουλευτικές εκλογές της 7ης Ιουνίου στην Τουρκία, ο Ερντογάν και το ΑΚΡ επιδιώκουν τώρα να αποκαταστήσουν την πλειοψηφία τους με την προσέλκυση δεξιών εθνικιστών ψηφοφόρων σε πιθανή επανάληψη των βουλευτικών εκλογών της Τουρκίας τον Νοέμβριο του 2015. Εγκαταλείποντας την κουρδική ειρηνευτική διαδικασία, το παιχνίδι του ΑΚΡ μπορεί να οδηγήσει σε μια παρατεταμένη εγχώρια σύγκρουση. Η επάνοδος της Τουρκίας στην σκληροπυρηνική αντι-κουρδική πολιτική μιας άλλης εποχής είναι πιθανό να αμαυρώσει και τα στρατηγικά της συμφέροντα της χώρας, δεδομένου ότι το γεωπολιτικό σκηνικό της περιοχής έχει αλλάξει. Η επίθεση της Άγκυρας εναντίον του ΡΚΚ είναι μια πρόσκληση προς το Ιράν να επιφέρει έναν στρατηγικό εφιάλτη στην Τουρκία, χειρότερον από εκείνον που ο Ερντογάν προσπάθησε να αποτρέψει.
* Ο MICHA'EL TANCHUM είναι ανώτερος εξωτερικός υπότροφος στην Eurasian Energy Futures Initiative στο Atlantic Council [1] όπου γράφει αποκλειστικά για την γεωπολιτική της ενέργειας. Είναι επίσης συνεργάτης στο Truman Research Institute for the Advancement of Peace του πανεπιστημίου Hebrew όπου διεξάγει έρευνες για τουρκικές και ιρανικές υποθέσεις.
Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2015-08-05/rojavas-witness
Σύνδεσμοι:
[1] http://www.atlanticcouncil.org/about/experts/list/micha-el-tanchum
[2] http://america.aljazeera.com/articles/2015/7/25/turkey-targets-pkk-and-i...
[3] http://www.milliyet.com.tr/pkk-ya-ikinci-isid-e-ucuncu-dalga-gundem-2092...
[4] http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-bombs-pkk-camps-with-30-f-16s-af...
[5] http://uk.reuters.com/article/2014/08/21/uk-iraq-security-pkk-insight-id....
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2015-06-29/kurdish-consol...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2015-05-20/erdogans-tight...
[8] http://www.hurriyetdailynews.com/pkk-claims-killing-of-turkish-policemen...
[9] http://www.hurriyetdailynews.com/first-fighters-trained-and-equipped-by-...
[10] http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/syria/11203825/Syri...
[11] http://www.ibtimes.co.uk/syria-qatar-plotting-al-nusra-front-dump-al-qae...
[12] http://www.zaman.com.tr/gundem_cemil-bayik-irandan-destek-aliyor_2109358...
[13] http://www.aljazeera.com/news/2015/07/kurdish-leader-asks-pkk-withdraw-n...
[14] http://anfenglish.com/kurdistan/puk-calls-for-an-urgent-end-to-turkish-a...
[15] http://anfenglish.com/kurdistan/goran-and-kurdistan-islamic-society-part...
[16] http://rudaw.net/english/middleeast/iran/26072015
