Λιτότητα με κινεζικά χαρακτηριστικά
Γιατί το σφίξιμο της ζώνης στην Κίνα έχει να κάνει περισσότερο με τον Κομφούκιο παρά με τον Κέυνς
John Delury
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Φέτος, προς κατάπληξη των παραγωγών ειδών πολυτελείας ανά τον κόσμο, η «λιτότητα» έγινε μια από τις πιο σημαντικές λέξεις στην πολιτική του Πεκίνου.
Αφότου έγινε επικεφαλής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας τον περασμένο Νοέμβριο, ο Σι Ζινπίνγκ ανακοίνωσε μια σταθερή ροή μέτρων λιτότητας: κυβερνητικοί αξιωματούχοι έχουν φυλακιστεί γιατί έδιναν πολυτελείς δεξιώσεις [1] και φορούσαν πανάκριβα ρολόγια, και η κατασκευή κυβερνητικών κτιρίων [2] έχει απαγορευτεί για πέντε χρόνια. Είναι φυσικό ότι οι δυτικοί σχολιαστές δεν έχασαν χρόνο να ερμηνεύσουν το κίνητρο της λιτότητας της Κίνας από την άποψη της δικής τους μακροχρόνιας συζήτησης σχετικά με την μακροοικονομία: από την Αθήνα ως το Δουβλίνο και την Ουάσιγκτον, πολιτικοί και οικονομολόγοι επιχειρηματολογούν για τα οικονομικά πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των περικοπών επί του προϋπολογισμού και των ελλειμματικών δαπανών.
Αλλά θα ήταν μεγάλο λάθος να ερμηνευθεί η απαγόρευση του Σι για σούπα πτερυγίου καρχαρία (στμ: πανάκριβο έδεσμα στην Άπω Ανατολή) ως μια προέκταση αυτού που ο Paul Krugman περιγράφει από το 2010 ως «στροφή στη λιτότητα» [3] της Δύσης. Ενώ η δυτική λιτότητα αποτελεί ένα εργαλείο χειρισμού τής οικονομίας, στην Κίνα η ουσία της είναι κυρίως πολιτική. Η Κίνα έχει μια μακρά ιστορία προσφυγής στην λιτότητα, όχι για την τόνωση της επιχειρηματικής εμπιστοσύνης, αλλά, μάλλον, για την καταπολέμηση της ασθένειας της διαφθοράς. Είναι ασφαλές να πούμε ότι ο Σι σκεπτόταν λιγότερο τον Μίλτον Φρίντμαν και τον Τζον Μάυναρντ Κέυνς από όσο την κινεζική παράδοση πολιτικών μεταρρυθμίσεων, που εκτείνεται από τον Κομφούκιο ως τους κομμουνιστές.
Κατά την περίοδο σχηματισμού της κινεζικής πολιτικής, περίπου 2.500 χρόνια πριν, ο Κομφούκιος δημιούργησε μια φιλοσοφία διακυβέρνησης και κοινωνικής ηθικής που άφησε βαθύ αποτύπωμα στον πολιτισμό της Ανατολικής Ασίας. Προειδοποίησε τους κυβερνώντες να κρατήσουν τόσο την φορολογία όσο και τις δαπάνες στο ελάχιστο. Ο φωτισμένος ηγεμόνας, είπαν ο Κομφούκιος και οι οπαδοί του, θα πρέπει να ενσωματώνει συγκεκριμένη ηθική λιτότητα στην προσωπική συμπεριφορά του και δημοσιονομική λιτότητα στα θέματα του κράτους. Οι άνθρωποι – οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν αγρότες - θα ακολουθήσουν έτσι τον αυτοκράτορα, «όπως το γρασίδι λυγίζει από τον άνεμο». Με άλλα λόγια, επιδεικνύοντας κάποιος την πολιτική αρετή του μέσω της λιτότητας, η σεμνότητα και η απλότητα θα εξασφαλίσουν την λαϊκή νομιμοποίηση και την σταθερότητα της δυναστείας.
Η προσέγγιση του Κομφούκιου για την εξασφάλιση ενάρετης διακυβέρνησης μέσω της λιτότητας υπήρξε συνεχής στην κινεζική πολιτική μέχρι και στη σύγχρονη εποχή. Ένας αυτοκράτορας στις αρχές του δέκατου όγδοου αιώνα, για παράδειγμα, κήρυξε μόνιμο «πάγωμα» των φορολογικών συντελεστών ως μια επίδειξη της φειδούς του Κομφούκιου. (Ωστόσο η πολιτική αυτή τελικά απέτυχε: Τα όρια στους φόρους παρεμπόδισαν την ικανότητα της κυβέρνησης να δημιουργήσει έσοδα για τα υπόλοιπα 200 χρόνια της δυναστείας του στην εξουσία). Εκστρατείες κατά της διαφθοράς - συμπεριλαμβανομένων των συλλήψεων ανώτερων υπουργών - ήταν ένα σύνηθες χαρακτηριστικό στο τέλος των αυτοκρατορικών χρόνων. Ακόμη και οι μεγάλες πολιτικές ανακατατάξεις του εικοστού αιώνα ήγειραν θέματα διαφθοράς και λιτότητας. Το Εθνικιστικό Κόμμα του Τσιάνγκ Κάι-Σεκ, ο οποίος ανέλαβε ως επικεφαλής του κράτους της Δημοκρατίας της Κίνας μετά το θάνατο του Sun Yat-sen το 1925, κέρδισε γρήγορα φήμη διεφθαρμένου. Ο Τσιάνγκ απάντησε προωθώντας νεο-κομφουκιανικές αξίες, ως μέρος αυτού που αποκαλούσε κίνημα «Νέα Ζωή», το οποίο έκανε την «απλότητα και λιτότητα» μια από τις κεντρικές αρετές του. Αλλά τελικά έπεσε από τον Μάο Τσε Τουνγκ, ο οποίος προώθησε μια ακόμη πιο ριζοσπαστική ιδέα περί αυστηρού κράτους. Ο Μάο απαίτησε από τα στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος να απορρίψουν ως και την παραμικρή νύξη αστικών ανέσεων, επιβάλλοντάς τους να φορούν μια στολή ανάλογη του αλλόκοτου κοστουμιού του. Αν και ο Μάο κατέληξε να ζει περισσότερο σαν ένας Ρωμαίος αυτοκράτορας παρά ως ένας Σπαρτιάτης στρατιώτης, ήταν αποτελεσματικός στη δημιουργία τής αντίληψης ότι οι κομμουνιστές ήταν απρόσβλητοι από την διαφθορά, σε πλήρη αντίθεση με τη φήμη του Εθνικιστικού Κόμματος για διαπλοκή. Όπως ο Κομφούκιος θα μπορούσε να έχει προβλέψει, αυτό βοήθησε τους κομμουνιστές να κερδίσουν «την καρδιά και το μυαλό» των ανθρώπων.
Το παλιό κομφουκιανό υπόδειγμα του «καθαρού αξιωματούχου» ακόμη αντηχεί με δύναμη στην σημερινή ημι-καπιταλιστική, ημι-κομμουνιστική, ψευδο-κομφουκιανική Κίνα. Το τρέχον πρόγραμμα λιτότητας είναι καλύτερα κατανοητό ως μια προσπάθεια του Σι να βάλει τη σφραγίδα του στην παραδοσιακή έννοια της χρηστής διακυβέρνησης. Συγκεκριμένα, υπάρχουν σαφή ίχνη του Μάο στο πρόγραμμα του Σι. Πρόσφατα ο Σι εξήρε τον κατάλογο του Μάο των «έξι όχι» [4], που απαγόρευαν στους αξιωματούχους την κατασπατάληση του πλούτου τού λαού, και υποσχέθηκε να ανανεώσει τον παλιό αγώνα τού Μάο κατά «του φορμαλισμού, της γραφειοκρατίας, του ηδονισμού και της υπερβολής».
Αλλά ο Σι επίσης πολιτεύεται χρησιμοποιώντας τη μοναδική γλώσσα της προοδευτικής μεταρρυθμιστικής παράδοσης στην κινεζική πολιτική σκέψη, ίχνη της οποίας βρίσκονται από τον δέκατο ένατο αιώνα. Ο σημαιοφόρος της, ο Feng Guifen, κάλεσε τους συμπατριώτες του να μελετήσουν τις «τεχνικές τού πλούτου και της εξουσίας» των Δυτικών χωρών, συμπεριλαμβανομένου του δημοκρατικού πολιτικού συστήματος, που εξασφάλιζαν «εγγύτητα» μεταξύ κυβερνήτη και κυβερνώμενου. Αυτή η επίδραση είναι ιδιαίτερα σαφής όταν ο Σι εξηγεί τον στόχο της λιτότητας με όρους διατήρησης της αρμονίας μεταξύ του Κομμουνιστικού Κόμματος και του κινεζικού λαού. «Αν δεν αποκαταστήσουμε τις ανθυγιεινές τάσεις και τους επιτρέψουμε να αναπτυχθούν», προειδοποίησε ο Σι [5] νωρίτερα φέτος, «θα είναι σαν να χτίζουμε έναν τοίχο μεταξύ του κόμματός μας και του λαού, και θα χάσουμε τις ρίζες μας, την ψυχή μας και την δύναμή μας». Αυτή είναι μια συνήθης μεταφορά μεταξύ των Κινέζων μεταρρυθμιστών και ανάγεται πίσω στον Sun Yat-sen και τον Feng Guifen, οι οποίοι υποστήριξαν ότι οι εκλογές και οι αντιπροσωπευτικές συνελεύσεις θα μειώσουν την απόσταση μεταξύ του λαού και της κυβέρνησης, και, συνεπώς, θα συσφίξουν τους δεσμούς του έθνους . Ο Σι θέλει πάρα πολύ να κρατήσει τον λαό κοντά στο Κόμμα, αλλά να το πράξει μέσω της λιτότητας, όχι μέσω της δημοκρατίας.
Είναι σαφές, λοιπόν, ότι ο Σι βλέπει πολλά περισσότερα να διακυβεύονται από την απλή αύξηση του ΑΕΠ: Η λιτότητα εμπλέκει τον ίδιο το μέλλον της πολιτείας. Το Κομμουνιστικό Κόμμα θέλει να κερδίσει την «εμπιστοσύνη του λαού» με τις «από τα επάνω» εκστρατείες καταπολέμησης της διαφθοράς βασισμένες σε παραινέσεις λιτότητας, καθώς και με ποινές για υψηλού προφίλ υπαλλήλους που θα πιαστούν με το χέρι στο μέλι. Η πιο σημαντική καταδίκη μέχρι στιγμής στην εποχή του Σι Ζινπίνγκ ήταν του πρώην υπουργού Σιδηροδρόμων Liu Zhijun [6], ενώ αναμένεται σύντομα και η πολυαναμενόμενη δίκη του ντροπιασμένου ηγέτη Bo Xilai. Ο Σι ελπίζει ότι οι παραδοσιακές μορφές της λιτότητας και της πειθαρχίας αυτού του είδους, μπορούν να αποτρέψουν την ανάγκη για πολιτική χειραφέτηση «από κάτω προς τα πάνω». Για να τεθεί ωμά, ενώ στην ΕΕ και τις Ηνωμένες Πολιτείες η εναλλακτική στη λιτότητα είναι τα προγράμματα αναθέρμανσης της οικονομίας, στην Κίνα η εναλλακτική της λιτότητας είναι η δημοκρατία.
Υπό το πρίσμα αυτό, αξίζει να θυμηθούμε ότι η τελευταία μεγάλη πρόκληση για την εξουσία του Κομμουνιστικού Κόμματος - όταν εκατομμύρια Κινέζοι κατέλαβαν την πλατεία Τιενανμέν την άνοιξη του 1989 – ήταν επικεντρωμένη σε δύο λαϊκά αιτήματα: περισσότερη δημοκρατία και λιγότερη διαφθορά. Όταν αυτοί οι δύο στόχοι γίνουν αλληλένδετοι, οι πυλώνες της νομιμοποίησης του ΚΚΚ θα αρχίσουν να τρίζουν και να σείονται. Αυτό βοηθά να εξηγηθεί η πραγματική σημασία της λιτότητας του Κομμουνιστικού Κόμματος, και γιατί ο Σι έχει βάλει στο επίκεντρο της ατζέντας του την καταπολέμηση της διαφθοράς «από πάνω προς τα κάτω».
Βραχυχρόνια, μπορεί να είναι ευκολότερο για το κόμμα για να προσπαθήσει να αυτοπειθαρχήσει και να ανακτήσει την εμπιστοσύνη των πολιτών συλλαμβάνοντας τις «τίγρεις και τις μύγες» [7] που κάνουν κατάχρηση εξουσίας εις βάρος του λαού. Αλλά, μακροπρόθεσμα, ο Σι μπορεί να διαπιστώσει ότι τα βάρη αυτής της «από πάνω προς τα κάτω», αυτοαστυνομευτικής προσέγγισης είναι πολύ μεγάλα για να τα αντέξουν οι πιο ισχυροί του Πεκίνου. Η μόνη βιώσιμη λύση για τη βαθιά ριζωμένη διαφθορά κατά πάσα πιθανότητα θα είναι να ενισχύσει τους δημοκρατικούς μηχανισμούς και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, και να ενδυναμώσει τα μέσα ενημέρωσης και τα δικαστήρια, έτσι ώστε η «από τα επάνω» πειθαρχία να συνδυάζεται με «από τα κάτω» λογοδοσία. Παρ’ όλη την ουσία της λιτότητας ως μια οικονομική πολιτική, ως μέθοδος πολιτικής μεταρρύθμισης κατά πάσα πιθανότητα θα φτάσει σύντομα στα όριά της.
* Ο JOHN DELURY είναι επίκουρος καθηγητής στη Μεταπτυχιακή Σχολή Διεθνών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Yonsei στη Νότια Κορέα. Μαζί με τον Orville Schell έχουν συγγράψει το βιβλίο με τίτλο Wealth and Power: China's Long March to the Twenty-First Century. Ακολουθείστε τον στο Twitter @JohnDelury.
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/139629/john-delury/austerity-with...
Σύνδεσμοι:
[1] http://www.nytimes.com/2013/03/28/world/asia/xi-jinping-imposes-austerit...
[2] http://www.ft.com/cms/s/352ea1a6-f40d-11e2-942f-00144feabdc0,Authorised=...
[3] http://www.nybooks.com/articles/archives/2013/jun/06/how-case-austerity-...
[4] http://www.scmp.com/news/china/article/1282772/xi-jinping-turns-mao-zedo...
[5] http://www.nytimes.com/2013/03/28/world/asia/xi-jinping-imposes-austerit...
[6] http://www.newyorker.com/reporting/2012/10/22/121022fa_fact_osnos
[7] http://news.xinhuanet.com/english/china/2013-01/22/c_132120363.htm
