Το Άγιον Όρος «αλλιώς»
ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΖΙΜΑΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
Με το που χαράζει, ο Νίκος Μακρίδης πιάνει δουλειά. Στις εφτά το πρωί, το εστιατόριο, που λειτουργεί τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, πρέπει να είναι ανοιχτό και τα φαγητά έτοιμα νωρίς.
Από τα μοναστήρια αρχίζουν να καταφτάνουν οι προσκυνητές και θα χρειαστεί να τσιμπήσουν κάτι προτού πάρουν το λεωφορείο των δέκα, το οποίο θα τους μεταφέρει στο λιμανάκι της Δάφνης και από εκεί ένα από τα υπερσύγχρονα ταχύπλοα θα τους γυρίσει πίσω στα εγκόσμια. Η πλατεία των Καρυών την ώρα εκείνη σφύζει από ζωή. Οι προσκυνητές, με τα σακίδια στους ώμους και τα μπαστούνια οδοιπορίας στο χέρι, μπαινοβγαίνουν στα καταστήματα για κάποια ενθυμήματα, που μπορεί να είναι από κομποσκοίνια, βυζαντινές εικόνες, σταυρουδάκια μέχρι αγιορείτικα κρασιά, ρωσική βότκα και αμερικανικό ουίσκι «μπέρμπον».
Το λεωφορείο αναχωρεί, για να επιστρέψει τρεις ώρες μετά, αποβιβάζοντας νεοαφιχθέντες προσκυνητές, οι οποίοι, με μισθωμένα ταξί οι περισσότεροι και με τα πόδια κάποιοι τολμηροί, θα διασκορπιστούν σε λίγο στα μοναστήρια, στις σκήτες και στα κελιά, όπου θα τύχουν για δύο-τρεις ή και περισσότερες μέρες της παραδοσιακής αγιορείτικης φιλοξενίας. Μετά την καθημερινή πρωινή «αναστάτωση», η γαλήνη και η ηρεμία επανέρχονται στο λιλιπούτειο αστικό κέντρο της μοναστικής πολιτείας, όπου πάλλεται η καρδιά του αγιορείτικου μοναχισμού και η πνευματικότητα, θεμέλιος λίθος του ορθόδοξου χριστιανικού ασκητισμού, συγκρούεται αενάως με την επελαύνουσα εκκοσμίκευση. Πενήντα όλους κι όλους μόνιμους κατοίκους, μοναχούς, αριθμεί η «πόλη» των Καρυών του Αγίου Ορους, η μικρότερη σε πληθυσμό πρωτεύουσα «κράτους» -το Αγιον Ορος έχει κατοχυρωμένη διεθνώς αυτονομία και δικό του σύνταγμα - στον πλανήτη, όμως η ακτινοβολία της ξεπερνάει τον Αθω, φτάνει στους ανά τη Γη ορθοδόξους χριστιανούς, και όχι μόνο.
Απλωμένες στις κατάφυτες από οξιές και καστανιές πλαγιές της ανατολικής πλευράς της χερσονήσου, με θέα το Βόρειο Αιγαίο, αποτελούν ένα μικρό πολεοδομικό συγκρότημα, απαρτιζόμενο από τα κτίρια διοίκησης, τα «κονάκια» των δεκαεννέα μοναστηριών (η Μονή Κουτλουμουσίου δεν έχει, λόγω κοντινής απόστασης), τα οποία φιλοξενούν τους μόνιμους αντιπροσώπους τους (κάτι σαν βουλευτές) στην Ιερά Κοινότητα, και πολλά καταστήματα τα οποία μισθώνουν μοναχοί και κοσμικοί από τα μοναστήρια ή την Κοινότητα και τα λειτουργούν ως επιχειρήσεις. Στο κέντρο των Καρυών φιλοξενούνται η πανίσχυρη Ιερά Κοινότητα και η Ιερά Επιστασία, το «κοινοβούλιο» και η «κυβέρνηση» δηλαδή του Αγίου Ορους, που αποφασίζουν για όλα όσα αφορούν την Αθωνική Πολιτεία. Απέναντι ακριβώς από το κτίριο της Κοινότητα, βρίσκεται ο περίφημος ναός του Πρωτάτου, με τις αγιογραφίες του Πανσέληνου, όπου στεγάζεται το σημαντικότερο κειμήλιο του Αγίου Ορους, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας του Αξιον Εστί, και λίγο παρακάτω εδρεύει ο Πολιτικός Διοικητής, υπεύθυνος για τη δημόσια τάξη και την ασφάλεια και γενικότερα για την εφαρμογή των νόμων του κράτους στην αθωνική χερσόνησο.
Η καθημερινή ζωή ξεκινάει με το πρώτο φως της ημέρας και τελειώνει με τη δύση του ήλιου, οπότε και, όπως επιβάλλουν οι κανόνες της αγιορείτικης κοινωνίας, παύει κάθε δραστηριότητα και οι μοναχοί κλείνονται στα μοναστήρια και στα κελιά, για να προσευχηθούν και να αναπαυθούν από τον κάματο της χειρωνακτικής εργασίας στις αγροτικές δουλειές του μοναστηριού τους. Με το που θα γείρει πίσω από τον Αθω για να αποκοιμηθεί στα νερά του Αιγαίου ο ήλιος, οι Καρυές αδειάζουν. Ουδείς ρασοφόρος ή κοσμικός, από τους πολλούς, αλλοδαπούς κυρίως, που χρησιμοποιούν για τεχνικές εργασίες οι μονές, επιτρέπεται να κυκλοφορεί στην πλατεία και στα δρομάκια τους, όπως εξάλλου γίνεται παντού στο Αγιον Ορος.
Νωρίς το πρωί, όμως, αρχίζει το ανθρώπινο πηγαινέλα. Καλόγεροι καταφθάνουν με ημιφορτηγά και UNIMOC από κάθε γωνιά της χερσονήσου, μέσω κακοτράχαλων δασικών δρόμων και σύννεφων σκόνης, για να κάνουν τις αγορές του μοναστηριού και να διεκπεραιώσουν δικές τους υποθέσεις. Αγιορείτικα ταξί, δεκαθέσια ή δωδεκαθέσια λεωφορειάκια, τα οποία οδηγούν μοναχοί ή και κοσμικοί, κατεβάζουν προσκυνητές που προορίζονται για το λιμανάκι της Δάφνης προς επιστροφή και περιμένουν στο πάρκινγκ για να «φορτώσουν» με κόμιστρο-φαρμάκι άλλους για απομακρυσμένα μοναστήρια και σκήτες, όπως η Μεγίστη Λαύρα, η Καρακάλου, η Χελανδαρίου, η Αγία Αννα κ.ά.
Περισσότεροι από διακόσιες χιλιάδες άνθρωποι τον χρόνο περνούν, έστω για λίγο, από το μικροσκοπικό αυτό διαμετακομιστικό κέντρο, για να μεταβούν και να προσκυνήσουν στα μοναστήρια του Αθω, και δεν είναι μόνο άνθρωποι με μεταφυσικές αγωνίες και αναζητήσεις, αλλά και διασημότητες.
Βασιλιάδες, πρίγκιπες, πατριάρχες, ηγέτες παγκόσμιας ισχύος περπάτησαν στην πλατεία των Καρυών, ασπάστηκαν την εικόνα της Παναγίας του Αξιον Εστί και απόλαυσαν το παραδοσιακό κέρασμα με τσίπουρο και λουκούμι στην αίθουσα υποδοχής της Ιεράς Κοινότητας. Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος, Κόλιν Πάουελ, Βλαντιμίρ Πούτιν, Ζακ Ντελόρ, πρίγκιπας της Αγγλίας Κάρολος, απόγονοι της δυναστείας των Ρομανώφ, Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, άπαντες οι δικοί μας πρόεδροι και πρωθυπουργοί, οι πρόεδροι της Ουκρανίας, Γιουσένκο και Γιανουκόβιτς, είναι μερικοί εξ αυτών.
Μια τέτοια -προαιώνια- ανθρώπινη κινητικότητα δεν θα μπορούσε να μην επιβάλει και όρους αγοράς στην καθημερινότητα, με κανόνες λειτουργίας ίδιους μ’ εκείνους που ισχύουν στον έξω καπιταλιστικό κόσμο, έστω και αν πρόκειται για μια κοινωνία «αγγέλων εν σώματι», όπως το σχετικό αγιορείτικο τροπάριο θέλει την πνευματική πρωτεύουσα του ορθόδοξου κόσμου.
Γύρω από την αποκαλούμενη από πολλούς, μολονότι δεν υπάρχουν πινακίδες στις Καρυές, οδό Αγίου Πνεύματος, τον κεντρικό δρόμο, μήκους περίπου εκατό μέτρων, που οδηγεί στην πλατεία του Πρωτάτου, λειτουργούν περισσότερα από είκοσι καταστήματα που πωλούν ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς: από μπλουζάκια που γράφουν «ορθοδοξία ή θάνατος», κομποσκοίνια, εικόνες, σουγιάδες, βότκες, ρωσικό χαβιάρι, λουκάνικα μέχρι και αμερικανικό ουίσκι. Ο τζίρος είναι μεγάλος, αν και, όπως μας λέει ένας μοναχός που διατηρεί κατάστημα με εικόνες και φυλαχτά στην πλατεία, με την κρίση οι δουλειές έπεσαν κάπως.
Ο Δημήτρης είναι από την Ιερισσό και έχει ανοίξει τοστάδικο στην πλατεία, στο οποίο, εκτός από σάντουιτς, τυρόπιτες και κρουασάν, σερβίρει ακόμα και φρέντο καπουτσίνο, που, όπως μας λέει υπερέχει σε πωλήσεις συντριπτικά του παραδοσιακού αγιορείτικου καφέ, ενώ με άδεια της Ιεράς Κοινότητας έχει δρομολογήσει και δύο ταξί.
Σε μικρή απόσταση, ο συγχωριανός του Νίκος Μακρίδης έχει μισθώσει από την Ιερά Μονή Ζωγράφου και δουλεύει, τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, το εστιατόριο των Καρυών, που στον επάνω όροφο λειτουργεί ως ξενοδοχείο με τέσσερα δωμάτια. «Δουλεύω μέχρι τις οχτώ το βραδύ, μετά κλείνουν τα πάντα. Μαγειρεύω κρέας για τους κοσμικούς μόνο όταν δεν είναι μέρες νηστείας και πληρώνω κανονικά εφορία, αλλά όχι ΦΠΑ», μας λέει.
Με τόσο κόσμο, οι Καρυές δεν θα μπορούσαν να μη διαθέτουν ιατρική, φαρμακευτική αλλά και τραπεζική υποστήριξη. Ο φαρμακοποιός Σπύρος Μπαράκος κατάγεται από το Μοναστηράκι Βόνιτσας και ασκεί το επάγγελμα στο Αγιον Ορος τα τελευταία... είκοσι χρόνια.
«Πληροφορήθηκα από μια μικρή αγγελία ότι χρειάζονται φαρμακείο στις Καρυές και τηλεφώνησα για να μάθω. “Είναι στα αζήτητα καιρό, έλα να το πάρεις πριν το πάρει κάποιος Ρώσος”, μου είπαν, και πράγματι το πήρα».
Η συζήτηση μαζί του αποκαλύπτει κάποιες άλλες, λιγότερο γνωστές, πλευρές της αγιορείτικης κοινωνίας. «Μεγάλη κατανάλωση έχουν τα φάρμακα για νοσήματα που συνοδεύουν την κατανάλωση ναρκωτικών και αλκοόλ. Ερχονται στο Ορος άνθρωποι εξαρτημένοι, με την ελπίδα ότι θα ξεπεράσουν, με τη βοήθεια των μοναχών, το πρόβλημά τους. Ερχονται επίσης στα μοναστήρια και άνθρωποι ανασφάλιστοι, για να παίρνουν δωρεάν φάρμακα...» λέει.
Στο Κέντρο Υγείας προσφέρουν υπηρεσία οχτώ γιατροί
«Γενικά οι καλόγεροι είναι υγιείς. Οι παθήσεις τους είναι συνήθως αρθρίτιδες και οσφυαλγία, λόγω χειρωνακτικής εργασίας, κιρσοί και φλεβίτιδες εξαιτίας της ορθοστασίας στις αγρυπνίες», αναφέρει ο γιατρός Σταμάτης Καρασούλος.
Εντάξει το Κέντρο Υγείας, απαραίτητο το φαρμακείο, αδιανόητη η απουσία αστυνομικού τμήματος, αλλά η τράπεζα, ο «κουμπαράς του διαβόλου», τι δουλειά μπορεί να έχει σε μια «κιβωτό» που λειτουργεί ως θεματοφύλακας του ορθόδοξου χριστιανικού πνεύματος;
«Πλην δανείων, κάνουμε τα πάντα», λέει ο επικεφαλής του υποκαταστήματος της Τράπεζας Πειραιώς Ηλίας Χατζηαγγελής.
«Δίνουμε συντάξεις του ΟΓΑ στους μοναχούς και σε κοσμικούς που για διάφορους λόγους παρέμεναν επί μεγάλα χρονικά διαστήματα στα μοναστήρια, διακινούμε κονδύλια του ΕΣΠΑ για αναστηλώσεις, κ.λπ.».
Δεν αποτελεί σημείο των καιρών ούτε κανένα οργανωμένο σχέδιο της παγκοσμιοποίησης ή του πάπα η ορμητική εισβολή της εκκοσμίκευσης στο «περιβόλι της Παναγίας».
Η διαπάλη με την πνευματικότητα είναι προαιώνια. Οι νόμοι της αγοράς εφαρμόζονταν ανέκαθεν στις Καρυές, τράπεζες υπήρχαν και στους περασμένους αιώνες.
«Τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, η αθωνική πρωτεύουσα σφύζει από ζωή και η αγορά της παρουσιάζει μεγάλη κίνηση. Αναπόφευκτη συνέπεια, η συρροή λαϊκών εμπόρων, αγοραστών, επισκεπτών, η θορυβώδης παρουσία των οποίων, στα πανδοχεία και στα οινοπνευματοπωλεία των Καρυών, προκαλούσε μεγάλη ανησυχία στο Φανάρι, που ζήτησε, με γράμμα του πατριάρχη Ιωακείμ Γ’ προς την Ιερά Κοινότητα, να κλείσουν». (Ι. Χατζηφώτης, «Αγιορείτικα Τετράδια»).
Σε αυτή την αέναη διελκυστίνδα μεταξύ εκκοσμίκευσης και πνευματικότητας, η αγιορείτικη κοινωνία δείχνει να αντέχει. Αρκετοί πάντως ανησυχούν. Ο Φαίδων Χατζηαντωνίου, τέως αρχιτέκτων του ΚΕΔΑΚ και βαθύς γνώστης του αγιορείτικου γίγνεσθαι, επισημαίνει μιλώντας στο «Κ»:
«Σήμερα, με τις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης και τους ιλιγγιώδεις ρυθμούς της τεχνολογικής επανάστασης σε πλανητικό επίπεδο, προβάλλει επιτακτική η ανάγκη διαφύλαξης του ησυχαστικού χαρακτήρα της ζωής στο Αγιον Ορος. Η πλατεία του Πρωτάτου είναι ο κατεξοχήν εμβληματικός τόπος όπου συγκλίνουν οι πνευματικές και οι καθημερινές ανάγκες των Αθωνιτών, αλλά συγχρόνως είναι και ο τόπος που εκτίθεται περισσότερο στις προκλήσεις του έξω κόσμου. Ο επαναπροσδιορισμός των χρήσεων στην πλατεία του Πρωτάτου και στον περιβάλλοντα χώρο, ο οποίος θα προκύψει μετά τη σωστή ανάλυση και εκτίμηση των νέων δεδομένων στις Καρυές, θα συμβάλει στη διατήρηση της συλλογικής αγιορειτικής μνήμης, γεγονός που αποτελεί άλλωστε βούληση και στόχο και της Ιεράς Κοινότητος».
(Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης)
