Νεοφιλελεύθερη και η διαφθορά;
ΠΑΣΧΟΣ ΜΑΝΔΡΑΒΕΛΗΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)Είναι η διαφθορά «μια εκδήλωση παθογενειών που ευνοήθηκαν από το καθεστώς απορρύθμισης και ακραίου ατομισμού που εξέθρεψε ο νεοφιλελευθερισμός», όπως είπε ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Γιάννης Δραγασάκης, στην ημερίδα με θέμα «Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την καταπολέμηση της διαφθοράς»; (5.10.2016).
Οχι βέβαια. Αν φυσικά παραμερίσουμε τις ιδεοληψίες των κυβερνώντων και δούμε τα πραγματικά στοιχεία, αποκαλύπτεται άλλη εικόνα από αυτή που έχουν τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ στο κεφάλι τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Διαφάνειας για το 2015, η νεοφιλελεύθερη Ιρλανδία εμφανίζει μικρότερο βαθμό αντίληψης διαφθοράς έναντι της Ελλάδος, που χρόνια τώρα παλεύει με νύχια και με δόντια να μην της μοιάσει. Η θατσερική Βρετανία τα πάει ακόμη καλύτερα: είναι 10η στον κατάλογο των 168 χωρών, ενώ η σοσιαλίζουσα Ελλάς 58η. Βρίσκεται δηλαδή στην ίδια θέση με τη Ρουμανία και πιο κάτω από την Γκάνα της Αφρικής. Αλλά και η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι η διαφθορά στις δυτικές χώρες, ακόμη και σήμερα, ωχριά μπροστά στη διαφθορά που αναπτύχθηκε στους πάλαι ποτέ «κομμουνιστικούς παραδείσους».
Σύμφυτη του κρατισμού
Η Ιστορία δείχνει ότι η διαφθορά είναι σύμφυτη του κρατισμού και ουχί του νεοφιλελευθερισμού, τον οποίο μπορούμε να ελεεινολογούμε για τα πάντα αλλά όχι και για όσα δεν άπτονται καν εννοιολογικά. Κατ’ αρχάς, πρέπει να ξεχωρίσουμε τις έννοιες. Η διαφθορά έχει να κάνει με τη διαχείριση των κοινών μας υποθέσεων, αυτών που –στην Ελλάδα τουλάχιστον– τις έχει αναλάβει αποκλειστικά το κράτος. Για τις ιδιωτικές υποθέσεις έχουμε άλλη λέξη: απάτη, κλοπή κ.λπ. Δηλαδή σε μια κοινωνία χωρίς κράτος, μπορεί να έχουμε εγκληματικότητα, κλοπές, διαρρήξεις, απάτες κ.λπ., αλλά δεν θα έχουμε διαφθορά. Η διαφθορά προϋποθέτει κοινότητα και σχέσεις εξουσίας εντός αυτής. Με άλλα λόγια, η διαφθορά είναι σύμφυτη του κράτους. Οποιουδήποτε κράτους.
Βεβαίως δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία δίχως κάποια μορφή διαχείρισης των κοινών και επειδή στον υπόλοιπο κόσμο δεν έχουν την τύχη να κυβερνώνται από ανθρώπους που έχουν εκ γενετής το «ηθικό πλεονέκτημα», η διαφθορά εμφανίζεται παντού. Διαφέρει όμως προς την ένταση και αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με το μέγεθος του κράτους, αλλά έχει να κάνει κυρίως με τη δομή του. Από τα στοιχεία της Διεθνούς Διαφάνειας βλέπουμε ότι οι σκανδιναβικές χώρες που εμφανίζουν υψηλό ποσοστό του ΑΕΠ σε κρατικές δαπάνες (Δανία 57%, Φινλανδία 58,7%, Σουηδία 53%) εμφανίζουν και χαμηλό ποσοστό διαφθοράς. Αλλά, αντιθέτως, και οι άλλες που είναι εμβληματικά «νεοφιλελεύθερες», δηλαδή έχουν μικρό κράτος, π.χ. Βρετανία, ΗΠΑ, Ιρλανδία, επίσης εμφανίζουν χαμηλό ποσοστό διαφθοράς. Το μυστικό, λοιπόν, δεν βρίσκεται στο μέγεθος του κράτους, αν και το λιγότερο κράτος εκ των πραγμάτων δημιουργεί μικρότερο πεδίο για να αναπτυχθεί η διαφθορά. Ούτε υπάρχει κάποιο «ηθικό πλεονέκτημα» αυτών των χωρών. Το μυστικό βρίσκεται στους θεσμούς ελέγχου και ισορροπιών των εξουσιών που έχουν, δηλαδή στην αποκέντρωση της κρατικής εξουσίας.
Κακά τα ψέματα. Οπου υπάρχει μέλι, θα υπάρχουν και πρόθυμοι να βουτήξουν το δάχτυλό τους σε αυτό. Ακόμη και στην Αρχαία Ελλάδα, που ως γνωστόν στερείτο... νεοφιλελευθερισμού. Ο Αθανάσιος Κανελλόπουλος στη μονογραφία του «Αρχαία Ελλάδα-Σύγχρονη Ελλάδα. Το δάκτυλο στο μέλι τότε και τώρα» (εκδ. Αποτύπωμα) αναφέρει ότι «φαίνεται ότι είχε αναγνωρισθεί και θεά της δωροδοκίας, η Δωρώ, την οποία μνημονεύει δύο φορές ο Αριστοφάνης στους “Ιππείς”».
Μεγαλύτερο ενδιαφέρον, όμως, έχει το κεφάλαιο για τους «ερασιχρήματους του λαϊκισμού», επειδή έχει πολλά κοινά με την κατάσταση που ζούμε τώρα. Εγραφε ο ευπατρίδης πολιτικός, πολλά χρόνια πριν υπάρξει το φαινόμενο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα: «Με την επιβολή του λαϊκισμού στον δημόσιο βίο, κυρίως από τον Κλέωνα, τον Κλεοφώντα κ.ά., η κομματική πολιτική και ο χαρισμός προς τους φίλους έπαιρνε μεγαλύτερες διαστάσεις. Εδώ υπήρχε ο αποφασισμένος εσμός των κολάκων, των “πονηρών”, των αδίστακτων, “βαρβαριζόντων και αντιδιανοούμενων που περιέβαλλε τους προστάτες του δήμου” και εξεβίαζε πλεονεκτική μεταχείριση. Οι δημαγωγοί της περιόδου αυτής “προσεταιρίζοντο το πλέον φαύλο και νοσηρό τμήμα του λαού, αντί των αρίστων” (Πλούταρχος, Ηθικά Πολιτικά παραγγέλματα)... Η αλλαγή στη δομή των κομμάτων και η διάλυση της ομάδας των φίλων, στην οποία υποτίθεται συνετέλεσε ο Κλέων, ήταν απλή αλλαγή φρουράς. Στη θέση των παλαιότερων φίλων των κομματικών ηγετών, που ήσαν περισσότερο προσεκτικοί και στην προσφορά βοήθειας και στη διατύπωση αξιώσεων, ήλθαν νέοι φίλοι με πολύ αμφίβολο ποιόν “οι κολακεύμασι προτιμώμενοι” (Ξενοφών, Οικονομικός). Ο Αριστοφάνης και ο Πλούταρχος επικρίνουν τη “φιλοπλουτίαν” και το “ερασιχρήματον” που ο Κλέων εισήγαγε απερίσκεπτα στη δημόσια ζωή και τον ψέγουν γιατί περιβαλλόταν από κόλακες».
«Πλησιάζεις την τιμή μου»
Ενα ακόμη παράδειγμα: Στα πολιτικά του απομνημονεύματα, ο οικονομολόγος Τζον Κένεθ Γκάλμπρεϊθ αναφέρει μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία που του διηγήθηκε ο Λίντον Τζόνσον, τότε γερουσιαστής του Τέξας: «Κάποια μέρα μπήκε στο γραφείο μου ένας λομπίστας των εταιρειών πετρελαίου του Tέξας, ζητώντας μου κάποιες “διευκολύνσεις” για τα αφεντικά του, και μου είπε: “Γερουσιαστή, έχεις μια δύσκολη επανεκλογή μπροστά σου. Αν τα βρούμε σε κάποια θέματα που ενδιαφέρουν τους πετρελαιοπαραγωγούς, τότε μπορούμε να συνεισφέρουμε 10.000 δολάρια για την προεκλογική σου εκστρατεία”. Τον απέτρεψα λέγοντας: “Δεν μπορείς να μπαίνεις στο γραφείο ενός γερουσιαστή των HΠA και να λες τέτοια πράγματα...”. Δεν κουνήθηκε από τη θέση του: “Μπορούμε να τα κάνουμε 50.000. Αυτό με εκνεύρισε. Του είπα ότι μιλούσε για καθαρή δωροδοκία. Δεν συγκινήθηκε. “Γερουσιαστή, έχεις τη θέση, την εμπειρία και την επιρροή. Aς μιλήσουμε για 100.000. Αυτό ήταν! Κάλεσα ένα βοηθό μου και τον πετάξαμε έξω από το γραφείο μου. Τότε του φώναξα: “Μην ξαναπατήσεις εδώ! Πλησιάζεις πάρα πολύ την τιμή μου”...» (John Kenneth Galbraith: «Name-Dropping: from FDR on»).
Δεν υπάρχουν κοινωνίες ή πολιτικοί απρόσβλητοι από τη διαφθορά και, επομένως, το ερώτημα είναι πώς περιορίζουμε το φαινόμενο, αντί να αυταπατώμεθα ότι θα το ξεριζώσουμε με βάση κάποιο μυθικό «ηθικό πλεονέκτημα» που έχουν οι αριστεροί ή «σεμνότητα και ταπεινότητα» που είχαν οι Δεξιοί. Ούτε η απλή απειλή περί διώξεων και αυστηρών ποινών μπορεί να διορθώσει κάτι· μην ξεχνάμε ότι στις κομμουνιστικές χώρες η διαφθορά τιμωρείτο με την ποινή του θανάτου. Το μόνο που μπορεί να περιορίσει το φαινόμενο, είναι η δημιουργία αντιτιθέμενων συμφερόντων, είτε εντός του κράτους (με τον αυστηρό διαχωρισμό των εξουσιών, ανεξάρτητες αρχές κ.λπ.) είτε διά των ανταγωνιστικών συμφερόντων στην αγορά. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σκάνδαλο Siemens δεν αποκαλύφθηκε από τον ηθικό πατριωτισμό των Ελλήνων. Αμερικανικές ανταγωνίστριες εταιρείες έσπρωξαν την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ να ελέγξει τον τρόπο με τον οποίο η γερμανική εταιρεία έπαιρνε δουλειές σε όλο τον κόσμο.
