Η χαρτογράφηση της σιιτικής γνώμης
Η γνώση από το προσκύνημα Arba’een
Fotini Christia, Elizabeth Dekeyser και Dean Knox
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Στις εβδομάδες που καταλήγουν στις 21 Νοεμβρίου, εκατομμύρια σιίτες Μουσουλμάνοι θα συρρέουν στη νότια ιρακινή πόλη Καρμπάλα για το μεγαλύτερο ετήσιο προσκύνημα στον κόσμο.
Αν και το προσκύνημα Arba'een πρόσφατα διογκώθηκε σε περίπου δέκα φορές το μέγεθος του Χατζ, παραμένει σχεδόν άγνωστο στην Δύση. Προσκυνητές από όλο τον κόσμο εκτελούν αυτήν την ziyara -ή αλλιώς επίσκεψη στο ιερό του εγγονού του Προφήτη Μωάμεθ, ιμάμη Χουσεΐν- με τα πόδια, για να σηματοδοτήσουν τις 40 ημέρες μετά το μαρτύριο του. Η εκδήλωση τιμά μια κομβική στιγμή στην διαίρεση Σουνιτών-Σιιτών και ήταν σε μεγάλο βαθμό περιορισμένη κατά την διάρκεια της διακυβέρνησης Σαντάμ Χουσεΐν, ο οποίος είδε την μαζική φυσική κινητοποίηση των Σιιτών ως έμμεση απειλή για το καθεστώς του.
Από την πτώση του Σαντάμ, η συμμετοχή σε τέτοιες θρησκευτικές εορτές έχει αυξηθεί κατακόρυφα. Η νέα ιρακινή κυβέρνηση άνοιξε τα σύνορα για τους Σιίτες από όλο τον κόσμο, και το 2004 πάνω από δύο εκατομμύρια προσκυνητές, συμπεριλαμβανομένων 100.000 Ιρανών, πήγαν στην Καρμπάλα για το Arba'een. Δέκα χρόνια αργότερα, και παρά την κατάληψη της Μοσούλης από το Ισλαμικό Κράτος (ISIS), το προσκύνημα το φθινόπωρο του 2014 φιλοξένησε περί τους 17 εκατομμύρια προσκυνητές, συμπεριλαμβανομένων πάνω από ένα εκατομμύριο Ιρανών οι οποίοι ήταν σε θέση να εισέλθουν ως αποτέλεσμα της άρσης των περιορισμών βίζας για το προσκύνημα. Χρησιμοποιήσαμε την μοναδική ευκαιρία που παρείχε το περσινό προσκύνημα Arba'een, το οποίο προσέλκυσε περί τα 22 εκατομμύρια προσκυνητές όπως αναφέρθηκε, για να ερευνήσουμε πάνω από 4.000 πιστούς άνδρες και γυναίκες από δύο από τις μεγαλύτερες και πιο ισχυρές σιιτικές χώρες: Το Ιράν και το Ιράκ.
Η έρευνα κάλυψε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων -από την θρησκεία και το φύλο μέχρι την Δυτική παρέμβαση και την συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν- σε μια κρίσιμη στιγμή, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες πολεμούν το ISIS στο Ιράκ και την Συρία, εργάζονται για την εφαρμογή της πυρηνικής συμφωνίας με το Ιράν, και καταπολεμούν τις έντονες θρησκευτικές συγκρούσεις στην Συρία και την Υεμένη. Βρήκαμε σημαντική διακρατική πίστη μεταξύ αυτών των θρησκευόμενων Σιιτών, καθώς και πραγματισμό σχετικά με τα οφέλη της συνεργασίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες για να προωθηθεί μια πιο σταθερή και ευημερούσα Μέση Ανατολή.
Σιίτες Μουσουλμάνοι προσκυνητές συγκεντρώνονται για μια θρησκευτική τελετή για να συμμετάσχουν στο Arba’een στην Καρμπάλα, νότια της Βαγδάτης, στις 3 Δεκεμβρίου 2015. AHMED AL-HUSSEINI / REUTERS
Περίπου το 20% των Μουσουλμάνων του κόσμου είναι Σιίτες, και οι Σιίτες αποτελούν την μεγαλύτερη ή τη κυβερνώσα ομάδα σε ορισμένες από τις πιο αμφισβητούμενες περιοχές της Μέσης Ανατολής, συμπεριλαμβανομένου του Ιράκ, της Συρίας και της Υεμένης. Ωστόσο, μέχρι σήμερα υπάρχουν πολύ περιορισμένες πληροφορίες σχετικά με το πώς βλέπουν τα αντίστοιχα καθεστώτα τους, τους περιφερειακούς φορείς εξουσίας, και τον Δυτικό κόσμο. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην έλλειψη ερευνών κοινής γνώμης στην Μέση Ανατολή, που με την σειρά του είναι αποτέλεσμα των περιοριστικών καθεστώτων, των μαινόμενων συγκρούσεων και του εκτοπισμού πολιτών. Το έλλειμμα γνώσης είχε σημαντικές συνέπειες για τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες έχουν εκτιμήσει λανθασμένα την σημασία της θρησκευτικής πίστης και της σιιτικής θρησκευτικής ηγεσίας.
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της εσφαλμένης εκτίμησης ήταν η υποστήριξη του Σάχη του Ιράν, κάτι που εξακολουθεί να έχει συνέπειες για την περιφερειακή εμπλοκή των Ηνωμένων Πολιτειών σήμερα. Πιο πρόσφατα παραδείγματα περιλαμβάνουν την αποτυχία της Δύσης να προβλέψει την άνοδο των Χούθι στην Υεμένη και την ανθεκτικότητα της κυβέρνησης των Αλεβιτών στην Συρία.
Το προσκύνημα Arba'een συγκεντρώνει τους ευσεβείς Σιίτες από όλο το κοινωνικοοικονομικό φάσμα. Οι προσκυνητές είναι αναμφίβολα πιο θρησκευόμενοι από τους πληθυσμούς των χωρών τους συνολικά, και συχνά θεωρείται ότι είναι η ραχοκοκαλιά της υποστήριξης για τις αντίστοιχες κυβερνήσεις τους. Για τους Ιρακινούς προσκυνητές, λόγω της συνεχιζόμενης σύγκρουσης Σουνιτών-Σιιτών στην χώρα τους, το προσκύνημα έχει επίσης μια επιπλέον θρησκευτική διάσταση πέρα από την θρησκευτική σημασία του.
Ένα συνεπές μοτίβο που προέκυψε καθ’ όλη την έρευνα ήταν η σημασία της σιιτικής θρησκευτικής πρακτικής και των διεθνικών σιιτικών δεσμών για τα άτομα όλων των ηλικιών, φύλων και κοινωνικοοικονομικών τάξεων. Οι συγκρούσεις σε όλη την Μέση Ανατολή συχνά θεωρούνται ως πόλεμοι δια πληρεξουσίων μεταξύ του σιιτικού Ιράν και της σουνιτικής Σαουδικής Αραβίας. Στο παρελθόν, ήταν δύσκολο να γνωρίζουμε πόσο υποστηρικτικοί ήταν οι θρησκευόμενοι πληθυσμοί των δύο αυτών χωρών σχετικά με αυτές τις παρεμβάσεις και πώς βλέπουν τον ρόλο του Ιράν στις συγκρούσεις.
Όπως αποδεικνύεται, τόσο οι Ιρανοί όσο και οι Ιρακινοί ερωτηθέντες είναι συντριπτικά υποστηρικτικοί της στρατηγικής του Ιράν στην Μέση Ανατολή, με πάνω από το 90% των Ιρανών και πάνω από το 75% των Ιρακινών να εκλαμβάνουν θετικά τις παρεμβάσεις του Ιράν στο Αφγανιστάν, στο Μπαχρέιν, στο Ιράκ, στον Λίβανο, στην Συρία και στην Υεμένη. Πάνω από το 80% των ερωτηθέντων υποστήριξαν επίσης την παροχή οικονομικής βοήθειας σε σιιτικές ομάδες που εμπλέκονται σε αυτές τις συγκρούσεις. Όταν ρωτήθηκαν ποιος ήταν ο στόχος της εξωτερικής πολιτικής του Ιράν, η πλειοψηφία των Ιρακινών δήλωσε ότι ήταν η προστασία των ευάλωτων σιιτικών κοινοτήτων σε όλη την Μέση Ανατολή. Οι Ιρανοί, από την άλλη πλευρά, ήταν πιθανότερο να δηλώσουν ότι πρωταρχικός στόχος του Ιράν ήταν η διασφάλιση της εθνικής ασφάλειάς του. Η σημασία των σιιτικών δεσμών υπογραμμίζεται περαιτέρω από την στάση απέναντι στην σιιτική θρησκευτική πρακτική, η οποία επικεντρώνεται στην εξομοίωση ή στο να ακολουθούνται οι διδασκαλίες ενός συγκεκριμένου υψηλόβαθμου θρησκευτικού λόγιου. Πάνω από το 90% των ερωτηθέντων πίστευε ότι η πρακτική της εξομοίωσης είναι υποχρεωτική. Η πλειοψηφία των Ιρακινών που ερωτήθηκαν σημείωσαν ότι ακολουθούν τον Αγιατολάχ Αλί αλ-Σιστανί, και η πλειοψηφία των Ιρανών ανέφεραν τον Ιρανό Ανώτατο Ηγέτη Σαγιέντ Αλί Χαμενεΐ, με τον Σιστανί να έχει μια σημαντική ακολουθία μεταξύ των Ιρανών, επίσης. Πάνω από το 80% των Ιρανών και των Ιρακινών πιστεύουν ότι οι πολιτικές δηλώσεις αυτών των μελετητών είναι δεσμευτικές όπως και οι θρησκευτικές δηλώσεις τους. Παρά την συνολική θρησκευτικότητα της ομάδας αυτής, ωστόσο, σε όλη την έρευνα βρήκαμε ποικιλομορφία στις πεποιθήσεις σχετικά με το πόση σχέση θα πρέπει να υπάρχει ανάμεσα στην θρησκεία και την πολιτική, με περίπου το 40% των Ιρακινών και 20% των Ιρανών να λένε ότι η θρησκεία δεν θα πρέπει να καθοδηγεί τις αποφάσεις της κυβέρνησης. Οι Ιρακινοί ήταν επίσης διχασμένοι για το αν τα ισλαμικά κόμματα ήταν καλύτερα ή χειρότερα από όσο τα άλλα πολιτικά κόμματα, και οι ερωτηθέντες από τις δύο χώρες χωρίστηκαν για το αν η δημοκρατία είναι συμβατή με το Ισλάμ ή όχι.
Οι ερωτηθέντες εξέφρασαν διαφοροποιημένες απόψεις ως προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Δύση. Οι περισσότεροι Ιρανοί αξιολόγησαν την αναζήτηση της χώρας τους για αυτάρκεια ως ανώτερη από την ένταξή της στην διεθνή κοινότητα, και είδαν τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ιράν ως σαν να έχουν αποκλίνοντα συμφέροντα. Επιπλέον, η πλειοψηφία των ερωτηθέντων πίστευε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ανέντιμες και άδικες με τις σιιτικές χώρες και πιο έντιμες και δίκαιες με τους εχθρούς των Σιιτών, αλλά αναγνώρισαν επίσης την ανάγκη για συνεργασία.
Αμφότεροι οι Ιρακινοί και οι Ιρανοί προτιμούν ελάχιστη συμμετοχή των ΗΠΑ στο Ιράκ και σε όλη την Μέση Ανατολή, ακόμη και συμπεριλαμβανομένων των μη-στρατιωτικών επιλογών, αλλά αναγνώρισαν επίσης την ανάγκη για συνεργασία στις πιο εμπρηστικές συγκρούσεις. Για παράδειγμα, σχεδόν το 65% των Ιρανών υποστηρίζουν την συνεργασία μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ιράν για την καταπολέμηση του ISIS, και οι Ιρανοί ήταν διχασμένοι σχετικά με την υποστήριξή τους για την αλληλεπίδραση με τις Ηνωμένες Πολιτείες μέσω του τουρισμού, των συνομιλιών, των δημοσιογράφων και των πολιτιστικών ανταλλαγών.
Αυτή η διαφοροποιημένη προοπτική επεκτάθηκε στις ιρανικές απόψεις σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας τους. Αν και η πλειοψηφία ήταν υποστηρικτική στην ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας από την χώρα τους, οι ερωτηθέντες ήταν διχασμένοι για το αν η χώρα τους θα πρέπει να αναπτύξει πυρηνικά όπλα. Περίπου το 80% ήταν επίσης υποστηρικτικοί για την πυρηνική συμφωνία των P5+1, με μόνο ελαφρώς λιγότερους -70%- να είναι αισιόδοξοι για την επιτυχία της.
Ιρανοί και Ιρακινοί Σιίτες διέφεραν, όμως, στις απόψεις τους σχετικά με τα αντίστοιχα καθεστώτα τους. Όταν ρωτήθηκαν ποιο πολιτικό κόμμα υποστηρίζουν, το 70% των Ιρανών δήλωσε ότι μόνο ο Ανώτατος Ηγέτης Χαμενεΐ θα πρέπει να ηγείται του Ιράν. Περίπου το 30% των Ιρανών δήλωσαν ότι δεν μπορούσαν να επικρίνουν το σύστημά τους χωρίς φόβο, ενώ μόνο το 8% των Ιρακινών δήλωσε το ίδιο πράγμα. Οι Ιρακινοί εξέφρασαν γενική απογοήτευση με το πολιτικό τους σύστημα, με το 60% των Σιιτών να δηλώνουν ότι κανένα κόμμα δεν ήταν κατάλληλο για να οδηγήσει την χώρα τους. Στο πλαίσιο της επιλογής ενός ηγέτη, ήταν πιο πιθανό να προτιμήσουν κάποιον νέο, ακόμη και αν αυτό σήμαινε ότι ο νέος ηγέτης θα είναι άπειρος. Παρά την γενική δυσαρέσκεια με την εξουσία, περισσότεροι από το ήμισυ των Ιρακινών παρέμειναν υποστηρικτικοί της δημοκρατίας στο σύνολό της και διαφώνησαν με τις δηλώσεις που συνδέουν την δημοκρατία με την υποβάθμιση των κοινωνικών και ηθικών αξιών, [και με την υποβάθμιση] της οικονομίας και της σταθερότητας. Οι Ιρανοί, αν και υποστηρικτικοί του θεοκρατικού καθεστώτος τους, ήταν μόνο ελαφρώς λιγότερο αισιόδοξοι για την δημοκρατία από τους Ιρακινούς ομολόγους τους. Οι Ιρακινοί ήταν επίσης υπέρ της διατήρησης ενός ενιαίου, κυρίαρχου ιρακινού κράτους. Συγκεκριμένα, υποστήριξαν την καταπολέμηση του ISIS για να απελευθερώσουν σουνιτικές περιοχές και αντιτάχθηκαν στην δημιουργία μιας σουνιτικής αυτόνομης περιοχής ή ενός κουρδικού ανεξάρτητου κράτους.
Τα πλήρη αποτελέσματα της έρευνας, που παρατίθενται εδώ [1], καλύπτουν αυτά τα θέματα με περισσότερες λεπτομέρειες, με εκτεταμένες συζητήσεις για τα φύλα, την χρήση των μέσων ενημέρωσης, την θρησκεία και την δημοκρατία. Τα διδάγματα από αυτήν την έρευνα δείχνουν επιθυμία για λιγότερη Δυτική επέμβαση, αλλά και για πιο θετική εμπλοκή με το Ιράν και το Ιράκ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν περισσότερη δουλειά να κάνουν για την καταπολέμηση της φήμης περί μεροληψίας υπέρ των Σουνιτών. Η συνέχιση της διαδικασίας της εξομάλυνσης των σχέσεων με το Ιράν θα έχει επιπτώσεις σε ολόκληρη την περιοχή, με δεδομένη την ισχύ των σιιτικών διακρατικών σχέσεων. Το να παραμείνουν δεσμευμένες [οι ΗΠΑ] στις προσπάθειες για να επιτευχθεί μια διαρκής κατάπαυση του πυρός στην Συρία και στην Υεμένη είναι επίσης βήματα προς την σωστή κατεύθυνση. Αξίζει να εκληφθεί σωστά η σχέση: Ακόμη και μεταξύ αυτού του θρησκευόμενου πληθυσμού -πιθανώς το τμήμα που είναι το λιγότερο ερωτευμένο με τις Ηνωμένες Πολιτείες- οι ερωτηθέντες ήταν σαφώς σε γνώση και υποστηρικτικοί της συνεργασίας που απαιτείται για την προώθηση της περιφερειακής ειρήνης.
* Η FOTINI CHRISTIA είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών στο MIT. Έκανε αυτή την έρευνα μόλις έγινε υπότροφος Andrew Carnegie.
Η ELIZABETH DEKEYSER είναι υποψήφια διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών στο MIT.
Ο DEAN KNOX είναι υποψήφιος διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών στο MIT.
(Στην πρώτη φωτογραφία : Σιίτες Μουσουλμάνοι προσκυνητές αγγίζουν τον τάφο του Ιμάμ αλ-Αμπάς που βρίσκεται μέσα στο ιερό Ιμάμ αλ-Αμπάς για να σηματοδοτήσουν το Arba’een στην ιερή πόλη της Καρμπάλα, νοτιοδυτικά της Βαγδάτης, στις 3 Δεκεμβρίου 2015. AHMED AL-HUSSEINI / REUTERS)
Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2016-10-24/mapping-shiite-o...
Σύνδεσμοι:
[1] http://fotini.mit.edu/sites/default/files/documents/Report_0.pdf
