Το πρόβλημα με τον επόμενο πρόεδρο της Γαλλίας
Ο Macron ίσως κερδίσει αλλά θα κυβερνήσει;
Camille Pecastaing
(Πηγή : http://www.foreignaffairs.gr/)
Ο πρώην υπουργός Οικονομίας της Γαλλίας, Εμμανουέλ Μακρόν, ο οποίος ηγήθηκε στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών στις 23 Απριλίου, πιθανότατα θα είναι ο επόμενος ηγέτης της Πέμπτης Δημοκρατίας.
Είναι ευρέως αναμενόμενο να κερδίσει την 7η Μαΐου απέναντι στην Marine Le Pen του Εθνικού Μετώπου και μετά από την ορθολογική επίδοσή του στην πρόσφατη προεδρική συζήτηση, βρίσκεται ψηλά στις δημοσκοπήσεις, με το 63% των θεατών να τον θεωρούν τον «πιο πειστικό» υποψήφιο. Αλλά η νίκη του, πρωτοφανής για τον κεντρώο υποψήφιο ο οποίος ποτέ δεν κατείχε εκλεγμένο αξίωμα, δεν θα του δώσει απαραίτητα την κυβερνητική ισχύ.
Η Γαλλία έχει ένα υβριδικό σύνταγμα σύμφωνα με το οποίο το καθεστώς είναι προεδρικό όπως το καθεστώς των Ηνωμένων Πολιτειών, όταν το κόμμα του προέδρου κατέχει την πλειοψηφία των εδρών στο Κοινοβούλιο και κοινοβουλευτικό όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο όταν δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Δεδομένου ότι οι κοινοβουλευτικές εκλογές, οι οποίες περιλαμβάνουν 577 εκλογικές περιφέρειες, είναι φτιαγμένες έτσι ώστε να ευνοούν τα κατεστημένα κόμματα, το νεοσύστατο κόμμα του Macron «En Marche!» (ή «Εμπρός!») έχει ελάχιστη πιθανότητα να κερδίσει περισσότερο από ένα μικρό μέρος των εδρών τον Ιούνιο. Αυτό σημαίνει ότι το κέντρο εξουσίας για τα επόμενα πέντε χρόνια θα πάει όχι στον πρόεδρο αλλά στον πρωθυπουργό.
Αρκετές φορές στην δεκαετία του 1980 και του 1990, ο πρόεδρος κάθισε άπραγος στο παλάτι του, χωρίς κυρίαρχη εξουσία, ενώ ο πρωθυπουργός, προερχόμενος από το κόμμα της αντιπολίτευσης, διεξήγαγε τις υποθέσεις του κράτους. Μια ημι-φανταστική σάτιρα, Les Saveurs du Palais, απεικονίζει τον πρόεδρο François Mitterrand, δύο φορές θύμα ενός τέτοιου σεναρίου, ή αυτό που οι Γάλλοι ονομάζουν ως συγκατοίκηση, μαραμένο στο παλάτι των Ιλισίων Πεδίων ως ένα potiche (στην κυριολεξία, ένα «διακοσμητικό βάζο») του οποίου η μόνη πολιτική μάχη, την οποία χάνει, είναι να διατηρήσει την καλά στελεχωμένη κουζίνα του. Ο βασανιστής του, ο τότε πρωθυπουργός Ζακ Σιράκ, ο οποίος αργότερα, ως πρόεδρος, θα συναντήσει την ίδια μοίρα το 1997 μετά από μια κακή εκλογική μάχη, τον αφήνει πολιτικά ανάπηρο για πέντε χρόνια. Για να αποφύγει μια επανάληψη, ο Σιράκ τροποποίησε το σύνταγμα το 2000, ευθυγραμμίζοντας τις θητείες του προέδρου και του Κοινοβουλίου σε πέντε χρόνια την καθεμιά, με σχεδόν ταυτόχρονες εκλογές. Οι ψηφοφόροι αναμένεται να επιλέξουν την εκτελεστική και νομοθετική εξουσία τους με την ίδια ανάσα, από το ίδιο κόμμα. Από τότε έχει λειτουργήσει, αλλά το En Marche! θα αντιμετωπίσει μια δύσκολη μάχη.
Δύο κόμματα, ένα γκωλικό (κεντροδεξιό) και το άλλο σοσιαλιστικό (κεντροαριστερό) κυριαρχούσαν στην γαλλική πολιτική από τη γέννηση της Πέμπτης Δημοκρατίας το 1958. Και παρ’όλο που η προεδρική θέση θα τους ξεφύγει για πρώτη φορά σε σχεδόν έξι δεκαετίες, τα δύο παραδοσιακά κόμματα θα διατηρήσουν την λαβή τους στο νομοθετικό Σώμα. Όλα τα σχόλια σχετικά με την ανησυχητική δυσαρέσκεια μεταξύ του εκλογικού σώματος και την αυξανόμενη ελκυστικότητα του λαϊκισμού, παραλείπουν το σημείο ότι στην Γαλλία η ακροδεξιά Le Pen ξεπέρασε δύο άνδρες που το κοινό βρήκε βαρετούς και διεφθαρμένους. Αλλά η τύχη της τελειώνει εκεί. Οι ψηφοφορίες του Brexit και του Trump ήταν σοκ ενός [εκλογικού] γύρου. Οι γαλλικές προεδρικές εκλογές έχουν δύο γύρους, επιτρέποντας αρκετό χρόνο για μια εκστρατεία ενάντια σε μια ακροδεξιά την οποία αποστρέφεται η συντριπτική πλειοψηφία των Γάλλων. Θα χρειαζόταν μια απίστευτα χαμηλή προσέλευση ώστε η Le Pen να φτάσει έστω κοντά στον αντίπαλό της, τον Macron, στον τελικό γύρο. Οι κοινοβουλευτικές εκλογές που θα ακολουθήσουν τον Ιούνιο είναι μια ψηφοφορία δύο γύρων που βασίζεται [στην κατανομή] σε περιφέρειες, υπέρ των καθιερωμένων πολιτικών κομμάτων. Η εκλογική διαρροή προς το Εθνικό Μέτωπο και το En Marche! από τα δύο κυρίαρχα κόμματα θα είναι πολύ λιγότερη από ό, τι συνέβη κατά την διάρκεια της προεδρικής ψηφοφορίας.
Τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης επιτρέπουν μερικές φορές νέες, ελκυστικές, εύγλωττες προσωπικότητες να εξέχουν πολύ πάνω από την μάζα πιο έμπειρων πολιτικών. Ο Macron, όπως και ο πρόεδρος John F. Kennedy στην εποχή του, ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα και ο Καναδός πρωθυπουργός Justin Trudeau πιο πρόσφατα, κατέλαβαν την λαϊκή φαντασία και ενέπνευσαν τους ψηφοφόρους. Αλλά οι βουλευτικές εκλογές είναι τοπικές, θλιβερές, χαμηλού προφίλ υποθέσεις. Χρειάζονται έμπειροι πολιτικοί μηχανισμοί για να πάρουν τις ψήφους, από περιοχή σε περιοχή. Εκτός κι αν οι μηχανισμοί αυτοί αποστατήσουν μαζικά προς το κίνημα του Macron -και δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο- οι υποψήφιοι που κατεβαίνουν με το En Marche! θα μοχθήσουν.
Από αυτή την άποψη, φαίνεται ότι οι Ρεπουμπλικάνοι, το γκωλικό κόμμα, είναι τοποθετημένοι για να ηγηθούν στις βουλευτικές εκλογές. Μετά από πέντε χρόνια μιας ιδιαίτερα απογοητευτικής σοσιαλιστικής κυβέρνησης, το εκλογικό σώμα θέλει να τιμωρήσει το Σοσιαλιστικό Κόμμα, του οποίου ο υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές πέτυχε το αβυσσαλέο 6% των ψήφων. Αντίθετα, οι Ρεπουμπλικανοί γύρισαν γρήγορα την σελίδα με τον προβληματικό υποψήφιο, Φρανσουά Φιγιόν. Είναι γενικά αποδεκτό ότι τα σκάνδαλα ήταν προσωπικά, όχι θεσμικά, και παρά τα ελαττώματά του, ο Fillon σημείωσε ένα αξιοθαύμαστο 20% στον πρώτο γύρο, μόνο 3% κάτω από την Le Pen. Σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, παρ’όλο που οι Ρεπουμπλικανοί δεν μπορούν να φέρουν την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών, είναι έτοιμοι να είναι το κυρίαρχο κόμμα στην επόμενη κοινοβουλευτική περίοδο. Αυτό θα θέσει την νομοθετική και την εκτελεστική εξουσία στα χέρια ενός κεντροδεξιού πρωθυπουργού. Ποιοι είναι οι πιθανοί υποψήφιοι;
Η προεδρική προεκλογική εκστρατεία, ξεκινώντας από τις προκριματικές, απέδειξε ότι υπήρξε έντονη απόρριψη της παλιάς γκωλικής ηγεσίας, η οποία περιλαμβάνει τον πρώην πρόεδρο Νικόλα Σαρκοζί, τον πρώην πρωθυπουργό Alain Juppe και τον Fillon. Η ήττα του Fillon ανοίγει την πόρτα για μια νεότερη γενιά ηγετών από τους Ρεπουμπλικάνους για να αναλάβουν το κόμμα και να διεκδικήσουν την πρωθυπουργία. Οι υποψήφιοι είναι εκπαιδευμένοι και έμπειροι τεχνοκράτες, με άψογη γενεαλογία. Ο François Baroin, 51 ετών, έχει υπηρετήσει σε πολλά περίβλεπτα υπουργικά χαρτοφυλάκια και εκλέχτηκε για πρώτη φορά στο Κοινοβούλιο το 1993. Ο 42χρονος Laurent Wauquiez είναι μια ελκυστική φιγούρα που κέρδισε δύσκολες εκλογές για το κόμμα και υπηρέτησε σε πολλές υπουργικές θέσεις. Ωστόσο, δεδομένης της σημασίας της ισοτιμίας των φύλων στην γαλλική πολιτική κουλτούρα αυτή την στιγμή, και δεδομένης της ανάγκης να ξεχωρίζουν έναντι του Macron, μια γυναίκα μπορεί να είναι πιο κατάλληλη για το έργο.
Μια τολμηρή επιλογή θα ήταν η Christine Lagarde, πρώην υπουργός Οικονομικών, η οποία έγινε διευθύνουσα σύμβουλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου το 2011. Όπως και ο Macron, αυτή είναι μια πολιτική αουτσάιντερ η οποία ποτέ δεν εκλέχθηκε σε αξίωμα -είχε επιτυχημένη καριέρα ως δικηγόρος πριν διοριστεί στην κυβέρνηση. Με υψηλή εκτίμηση από τους ηγέτες της Ευρώπης για τις ενέργειές της σε όλη την διάρκεια της κρίσης του ευρώ, σεβαστή από τους Γάλλους και μεγαλύτερη σε ηλικία κατά 21 χρόνια σε σύγκριση με τον Macron, θα είναι σε θέση να επιβάλει εύκολα την εξουσία της. Όμως, η Λαγκάρντ, πληγωμένη από ένα σκάνδαλο απάτης που δεν ήταν δική της, αλλά που συνέβη ενώ υπηρέτησε ως υπουργός Οικονομικών, μπορεί να προτιμά να μείνει μακριά από την κονίστρα της γαλλικής πολιτικής.
Σε κάθε περίπτωση, η μάχη μεταξύ των γκωλικών για την έδρα του πρωθυπουργού, γενικά ένα βήμα προς την προεδρία, υπόσχεται να είναι βάναυση. Η Λαγκάρντ είναι μόνο μια από τις πολλές φιλόδοξες, ικανές γυναίκες που ήρθαν στην κυβέρνηση κατά την διάρκεια της κυβέρνησης του Σαρκοζί. Η Nathalie Kosciusko-Morizet, γνωστή ως NKM, έκανε ένα στοίχημα προς την προβεβλημένη δημαρχία του Παρισιού το 2013 και διαγωνίστηκε εναντίον της παλιάς φρουράς στις πρόσφατες προεδρικές προκριματικές. Αν και ευφυέστατη, μηχανικός από παιδεία, η απότομη συμπεριφορά της μπορεί να την έκανε να χάσει τις δύο αυτές εκλογές και μπορεί να την αποκλείσει από τις κορυφαίες θέσεις. Το όνομα που εμφανίζεται ολοένα και πιο συχνά μεταξύ των γκωλικών ψηφοφόρων είναι εκείνο της Valérie Pécresse. Όπως και ο Macron, η Pécresse είναι πτυχιούχος της διάσημης École Nationale d'Administration, είναι οικονομικά φιλελεύθερη και υπέρ της Ευρώπης και έχει επιδείξει μεγάλες μεταρρυθμιστικές φιλοδοξίες κατά τα πέντε έτη της στην κυβέρνηση, αρχικά ως υπουργός Παιδείας και στην συνέχεια ως υπουργός Προϋπολογισμού. Δέκα χρόνια μεγαλύτερη του Macron, έχει επίσης περισσότερη πολιτική εμπειρία, τόσο ως κομματική apparatchik όσο και ως βουλευτής από το 2012. Παρ’όλο που δεν έχει το ανάστημα της Largarde και δεν έχει το θάρρος της NKM, η ομαλότερη προσωπικότητά της μπορεί να είναι η πιο κατάλληλη για να διαγκωνιστεί με τον Macron.
Φυσικά, το να κρατά τα ηνία της εξουσίας δεν θα ανυψώσει αυτόματα τον πρωθυπουργό πάνω από έναν πρόεδρο που έχει πάρει την θέση του με την λαϊκή ψήφο. Το χάρισμα εξακολουθεί να έχει σημασία. Ο Macron είναι ένας νέος πολιτικός του οποίου η ελκυστικότητα είναι προσωπική και χωρίς συγκρίσιμο προηγούμενο. Η βιογραφία του είναι πλέον γνωστή. Ένας τεχνοκράτης, εκπαιδευμένος άριστα με την καλύτερη γαλλική παράδοση, και ένας πρώην επενδυτικός τραπεζίτης που παντρεύτηκε την άλλοτε δασκάλα του, ο Macron όρμησε στην πολιτική σκηνή όταν έγινε υπουργός Οικονομίας το 2014 σε ηλικία των 36 ετών. Πραγματιστής, φιλοευρωπαίος και συμπαθής στις ελεύθερες αγορές, δεν είναι εύκολο να ταυτιστεί ούτε με την Αριστερά ούτε με την Δεξιά, μια ασάφεια που καλλιέργησε αρνούμενος μια σύνδεση με το Σοσιαλιστικό Κόμμα ενώ υπηρετούσε σε μια σοσιαλιστική κυβέρνηση. Η καινοτομία του Macron, η νεότητά του και ο ήπιος αντι-κατεστημένος χαρακτήρας του τον διαφοροποιούν από μια κουρασμένη κλίκα πολιτικών προς την οποία πολλοί έχουν χάσει την πίστη τους.
Αλλά η στάση του ως αουτσάιντερ θα είναι επίσης το όριό του. Ο πρωθυπουργός, επί του οποίου ο Macron δεν θα έχει καμία πραγματική θεσμική εξουσία, θα αντλήσει εξουσία από τον έλεγχο του κόμματός του στην Βουλή. Σε μια ιδανική συνεργασία, ο κεντροδεξιός πρωθυπουργός θα προωθήσει τις πολύ αναγκαίες μεταρρυθμίσεις μέσω του κοινοβουλίου και ο Macron θα χρησιμοποιήσει το χάρισμα και την ενέργειά του για να πουλήσει αυτές τις μεταρρυθμίσεις στον λαό. Αλλά στην πολιτική, το βέλτιστο σενάριο σπάνια επιβεβαιώνεται. Μαζί με την ομοιότητα έρχεται ο κίνδυνος της έντονης και παραλυτικής αντιπαλότητας. Ο Macron μπορεί να μην έχει πραγματική εξουσία, αλλά ως πρόεδρος θα μπορούσε να εμποδίζει τον πρωθυπουργό διατυπώνοντας συνεχή κριτική για τις πράξεις του ή της. Ο Μιτεράν, στην πρώτη του συμβίωση με τον Ζακ Σιράκ, είχε καταφέρει να υπονομεύσει τον πρωθυπουργό του, προσδοκώντας την νίκη στις επόμενες προεδρικές εκλογές -και το κόμμα του μπόρεσε τότε να βάλει στο πρωθυπουργικό αξίωμα τον σοσιαλιστή Μισέλ Ροκάρ. Ακόμη και αν ο πρόεδρος και ο πρωθυπουργός τα πάνε καλά, η συνεργασία τους θα επιβεβαιώσει την αντίληψη μεταξύ των αριστεριστών και συνδικαλιστών ότι ο Macron είναι ένας λύκος ντυμένος πρόβατο και ότι η κοινωνική στάση του δεν ήταν τίποτε άλλο παρά η πρόθεσή του να καλύψει μια φιλελεύθερη οικονομική ατζέντα. Παρατημένος από την Αριστερά, άσχετος ως προς την Δεξιά, ο Macron θα μπορούσε να διανύσει μια κενή προεδρία. Μετά τις απογοητευτικές διοικήσεις του Σαρκοζί και του Hollande, που καταδικάστηκαν για την αποτυχία τους να μειώσουν την ανεργία και να αποτρέψουν δραματικές τρομοκρατικές επιθέσεις, η Γαλλική Δημοκρατία θα μπορούσε να αντιμετωπίσει πέντε ακόμα χρόνια στασιμότητας.
Οι προκλήσεις που περιμένουν τους ηγέτες της Γαλλίας είναι τρομακτικές. Σε εθνικό επίπεδο, η Γαλλία χρειάζεται διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Παρά τις δυνατότητές της -οι Γάλλοι είναι καλά μορφωμένοι και εξαιρετικά παραγωγικοί- η χώρα υποαποδίδει εδώ και δεκαετίες εξαιτίας της μεγάλης δημοσιονομικής επιβάρυνσης και των υπερβολικά ρυθμιζόμενων αγορών εργασίας. Οι προηγούμενες κυβερνήσεις είχαν αγωνιστεί συνεχώς να πραγματοποιήσουν σημαντικές αλλαγές επειδή οι μεταρρυθμίσεις που θα τονώσουν την ανάπτυξη και θα δημιουργήσουν θέσεις εργασίας ακυρώνονται σχεδόν συστηματικά από μαζικές λαϊκές διαμαρτυρίες. Εκτός από αυτά τα μακροχρόνια εγχώρια ζητήματα, ο Macron και ο νέος πρωθυπουργός του θα πρέπει να αντιμετωπίσουν το Brexit, την κρίση του ευρώ και την πρόκληση ασφάλειας που επιβάλλει η επιθυμία της νέας κυβέρνησης των ΗΠΑ να αποσυρθεί από το ΝΑΤΟ. Η προώθηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης προς το παρόν απαιτεί μια εταιρική σχέση με μια ισχυρή Γαλλία και μια ακόμη ισχυρότερη Γερμανία.
Ο Macron έχει ήδη κερδίσει τον σεβασμό των πολιτικών και πνευματικών ηγετών πέρα από τον Ρήνο, όπου θα διεξαχθούν εκλογές τον Σεπτέμβριο. Και οι δύο υποψήφιοι για τις εκλογές αυτές, η μακρόχρονη καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ και ο πρώην πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Martin Schultz, είναι κατεστημένοι πολιτικοί με ισχυρή δέσμευση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι πιθανό ότι ο Γερμανός καγκελάριος και ο αρχηγός του γαλλικού κράτους και εκείνος της κυβέρνησης της Γαλλίας θα μοιραστούν μια ατζέντα που ευνοεί την ενίσχυση της Ευρώπης, την βελτίωση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας στην παγκόσμια οικονομία και του απλώματος μιας χείρας βοηθείας σε όσους έμειναν στο περιθώριο από την παγκοσμιοποίηση ή τους εκτοπισμένους από ξένους πολέμους. Αλλά ακόμα κι αν οι ιδεολογίες τους ευθυγραμμιστούν, η ποιότητα της σχέσης τους δεν έχει ακόμη δοκιμαστεί. Θα χρειαστούν οι κοινοβουλευτικές εκλογές του Ιουνίου και αρκετοί μήνες συγκατοίκησης για να διαπιστωθεί εάν η νέα ηγεσία στο Παρίσι θα είναι αρκετά τοξική για τα επόμενα πέντε χρόνια ή αν θα μπορεί να δώσει ώθηση μαζί με την Γερμανία για πραγματική αλλαγή στην Ευρώπη.
* Ο CAMILLE PECASTAING είναι ανώτερος αναπληρωτής καθηγητής Μεσανατολικών Σπουδών στην Σχολή Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Johns Hopkins.
(Στην φωτογραφία : Ο Εμμανουέλ Μακρόν, επικεφαλής του πολιτικού κινήματος En Marche !, ή «Εμπρός!» και υποψήφιος για τις προεδρικές εκλογές του 2017, σε προεκλογική συγκέντρωση στο Chatellerault, στην Γαλλία, στις 28 Απριλίου 2017. REGIS DUVIGNAU / REUTERS)
Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/france/2017-05-04/trouble-france...
Σύνδεσμοι:
[1] http://www.bbc.com/news/world-europe-39801315
