Γότθοι και Έρουλοι στην Αθήνα (267 μ.Χ.) - Η άγνωστη μάχη των Θερμοπυλών
Μιχάλης Στούκας
(Πηγή : http://www.protothema.gr)
Η γοτθική επιδρομή στην Ελλάδα – Λεηλασίες και καταστροφές ελληνικών πόλεων – Ο γενναίος Δέξιππος – Νέα στοιχεία για μια άγνωστη μάχη στις Θερμοπύλες (Β' μισό 3ου αι.)
Είναι γνωστό ότι ένα από τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετώπισε η ρωμαϊκή αυτοκρατορία ήταν οι βαρβαρικές επιδρομές. Η ελληνική Ανατολή δέχτηκε τις πρώτες επιθέσεις των βαρβάρων, το δεύτερο μισό του 3ου αιώνα. Ένας απ' τους βαρβαρικούς αυτούς λαούς ήταν οι Γότθοι.
Οι Γότθοι μετανάστευσαν στη σκυθική χώρα στα χρόνια του Καρακάλλα (211-217). Από εκεί, επεκτάθηκαν στην ιλλυρική περιοχή του Δούναβη και τη Βαλκανική χερσόνησο προς τη Θράκη και τη Μακεδονία, τα ελληνικά νησιά και τα παράλια. Το 253 πολιόρκησαν τη Θεσσαλονίκη χωρίς επιτυχία. Ο αυτοκράτορας Βαλεριανός απηύθυνε έκκληση στις ελληνικές πόλεις να προστατευθούν με πολιτοφυλακή και οχυρώσεις. Μπορεί το ελληνικό έθνος να είχε αλλοιωθεί και με την ειρήνη πολλών αιώνων να είχε χάσει την πολεμική του ικανότητα, όμως διατηρούσε την εθνική του συνείδηση και τη διάθεση να προασπίσει τους θεσμούς του, τα ιερά και τις εστίες του.
Όπως αναφέρει ο Κ. Παπαρρηγόπουλος, οι Γότθοι δεν κατέβηκαν, μετά την αποτυχία τους στη Θεσσαλονίκη προς την κεντρική και νότια Ελλάδα. Ωστόσο, εκείνη την εποχή κοινή στρατιά των ελληνικών πόλεων κατέλαβε τις Θερμοπύλες, οι Πελοποννήσιοι οχύρωσαν τον Ισθμό από το Λέχαιο ως τις Κεγχρεές, ενώ οι Αθηναίοι έφτιαξαν νέο τείχος (Βαλεριανό) στη "γραμμή" του παλιού που είχε καταστραφεί από τον Σύλλα (86 π.Χ.), μαζί με μεγάλο τμήμα της πόλης και του Πειραιά.
Η νέα επιδρομή Γότθων και Έρουλων στην Ελλάδα (267 μ.Χ.) - Ποιοι ήταν οι Έρουλοι; - Μύθοι και πραγματικότητα
Το 267, Γότθοι και Έρουλοι όρμησαν στον Ελλήσποντο μέσω της Μαύρης Θάλασσας. Ο Ρωμαίος ναύαρχος Βενεριανός τους νίκησε ωστόσο αυτοί στράφηκαν στο Βυζάντιο, τη Χρυσόπολη, την Κύζικο, την οποία λεηλάτησαν και μετά κινήθηκαν προς τα ελληνικά νησιά και την ηπειρωτική Ελλάδα.
Ο αυτοκράτορας Γαλλιηνός ήταν λόγιος, μορφωμένος και οι Αθηναίοι του έδωσαν το αξίωμα του επώνυμου άρχοντα και τον κατέταξαν στους αρεοπαγίτες. Στα χρόνια της βασιλείας του, έγινε αυτή η επιδρομή των βαρβάρων προς την Ελλάδα. Είχε πάρει κάποια μέτρα, όπως π.χ. την οχύρωση ελληνικών πόλεων από τον Κλεόδαμο, στον οποίο είχε δώσει και μια μικρή στρατιωτική δύναμη, γιατί το μεγαλύτερο μέρος του στρατού ήταν απασχολημένο με άλλους εχθρούς που περιστοίχιζαν το κράτος.
Για τους Γότθους, γνωρίζουμε ότι ήταν αρχαίος γερμανικός λαός που προερχόταν από τη νότια Σκανδιναβία και συγκεκριμένα την περιοχή Γκότλαντ (= χώρα των Γότθων). Ως τις αρχές του 2ου μ.Χ. αιώνα, ζούσαν στις νότιες ακτές της Βαλτικής και στη συνέχεια, προχώρησαν προς το νότο.
Οι Έρουλοι, σχετικά άγνωστος λαός, φαίνεται ότι αρχικά ήταν κλάδος των Γότθων της νότιας Σκανδιναβίας. Διωγμένοι από τους Δανούς από τον τόπο καταγωγής τους (πιθανότατα τη Γιουτλάνδη και τα νησιά Ζέελαντ) χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες. Η μία απ' αυτές, εγκαταστάθηκε στην περιοχή ανάμεσα στα Καρπάθια και το Δούναβη. Διωγμένοι από τους Οστρογότθους, κινήθηκαν προς την Ελλάδα μαζί με άλλους Γότθους.
Στο διαδίκτυο, μπορείτε να διαβάσετε πολλά και διάφορα για τους Έρουλους, που ανήκουν, μάλλον στον χώρο της μυθολογίας, παρά της ιστορίας. Εκείνο που φαίνεται εξακριβωμένο, καθώς αναφέρεται στον έγκριτο ιστορικό Προκόπιο, είναι οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις που είχαν μεταξύ τους (δείτε «Homosexuality Amongst the Ancient Heruli» ,Connell O' Donovan στο διαδίκτυο). Ελπίζουμε με αυτή την αναφορά να μην κατηγορηθούμε ως ομοφοβικοί ή για ετεροσεξισμό (<αμερικ. heterosexism, 1972, Merriam – Webster).
Μετά τη μακροσκελή αυτή ''παρένθεση'', να συνεχίσουμε με τη δράση των βάρβαρων στην Ελλάδα. Λεηλάτησαν και έκαψαν την Κόρινθο, τη Σπάρτη, το Άργος και την Τεγέα. Έπειτα, έφθασαν στον Πειραιά κι από εκεί στην Αθήνα. Φαίνεται ότι οι περισσότεροι πολίτες, οι σοφιστές και οι μαθητές τους, εγκατέλειψαν γρήγορα την Αθήνα για να γλιτώσουν. Τα κινητά αγαθά της πόλης λεηλατήθηκαν. Για τα μνημεία της Αθήνας, οι αναφορές είναι αντικρουόμενες. Ο Σύγγελος, αναφέρει ότι η πόλη πυρπολήθηκε. Νεότεροι ιστορικοί το αμφισβητούν. Άλλοι, όπως ο Hertzberg, δέχονται ότι καταστράφηκε από φωτιά η στέγη του Ωδείου Ηρώδου του Αττικού.
Πολύ πρόσφατα, η δρ Μαρία Λίστον, παρουσίασε συγκλονιστικά στοιχεία από αυτή την επιδρομή. 17 σκελετοί ενηλίκων, που σχετίζονται με τους Έρουλους, βρέθηκαν σε πηγάδια της Αρχαίας Αγοράς της Αθήνας. Ένας απ' αυτούς, ανήκει σε επιδρομέα, ενώ οι υπόλοιποι 16, ανάμεσά τους και οι σκελετοί δύο γυναικών, δείχνουν ότι οι Έρουλοι είχαν κόψει το λαιμό των θυμάτων τους, τους είχαν σπάσει τα κεφάλια ή τους είχαν ξυλοκοπήσει μέχρι θανάτου…
Ένα χαρακτηριστικό γεγονός από εκείνη την εισβολή, αναφέρει ο Ιωάννης Ζωναράς: Οι βάρβαροι, ετοιμάζονταν να παραδώσουν στις φλόγες μια βιβλιοθήκη στην Αθήνα.
Ένας ηλικιωμένος αξιωματικός, τους φώναξε ότι ''έπρεπε ν' αφήσουν στους Αθηναίους τέτοια άχρηστα πράγματα, γιατί η απασχόληση με τα βιβλία τους κάνει απόλεμους και ακίνδυνους για τους Γότθους''. Ο γνωστός ανθέλληνας Βρετανός ιστορικός Γκίμπον (εξελ. Γίββων), θεωρεί τη διήγηση αυτή επινόηση κάποιου μεταγενέστερου σοφιστή.
Εκείνη την εποχή, βασιλιάς ή επώνυμος άρχοντας της Αθήνας, ήταν ο Δέξιππος από την Ερμιονίδα φυλή, γιος του Πτολεμαίου, φημισμένος ρήτορας και λόγιος. Ενώ λοιπόν οι βάρβαροι λεηλατούσαν την Αθήνα, εκείνος συγκέντρωσε 2.000 περίπου πολίτες στα περίχωρά της και εκφώνησε προς αυτούς ένα πύρινο, πατριωτικό λόγο:
''Η πτώση της πόλης, δεν πρέπει να σας συγκλονίζει, γιατί συχνά πόλεις κυριεύτηκαν. Ο αυτοκρατορικός στόλος πλησιάζει, πρέπει να δείξετε ότι το πνεύμα των Αθηναίων είναι πιο ισχυρό από τη δυστυχία τους''
Πραγματικά, με ενέδρες σε δυσκολοδιάβατα περάσματα, ο Δέξιππος και οι άντρες τους σκότωσαν πολλούς εχθρούς.
Ίσως, όπως γράφει ο Κ.Παπαρρηγόπουλος, κάποιοι από τους άντρες αυτούς να μπήκαν στην Αθήνα ενώ οι Γότθοι και οι Έρουλοι αμέριμνοι γλεντούσαν και τους σκότωσαν. Ο Κλεόδαμος που έφτασε με τον ελληνικό στόλο στον Πειραιά, τους έδωσε το τελειωτικό χτύπημα.
Ο Κ.Παπαρρηγόπουλος γράφει ότι κάποιοι απ' αυτούς, έφυγαν μέσω ξηράς, καταδιωκόμενοι από τους Έλληνες που είχαν ξεσηκωθεί, σε όλη τη χώρα.
Ο Δέξιππος, άφησε αξιόλογο συγγραφικό έργο: ''Χρονική Ιστορία'' (12 βιβλία), ''Τα μετ' Αλέξανδρον'' (4 βιβλία) και τα ''Σκυθικά''. Ελάχιστο μέρος από αυτά έχει σωθεί.
Ωστόσο, παλαιότεροι συγγραφείς που διάβασαν τα έργα του, τον θεωρούν «Δεύτερο Θουκυδίδη».
Ένα εκτενέστερο τμήμα από τον λόγο του προς τους Αθηναίους, αναφέρει ο Κ. Παπαρρηγόπουλος στην "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους", καθώς χρησιμοποιεί αποσπάσματα από το έργο του Φώτιου ο οποίος είχε διαβάσει τα "Σκυθικά".
Προς τιμήν του Δέξιππου, τα παιδιά του με απόφαση του Άρειου Πάγου, της Βουλής και της Εκκλησίας του Δήμου έστησαν ανδριάντα του. Σε 6 ελεγειακά δίστιχα, επαινείται ο Δέξιππος μόνο ως ιστορικός και επιστήμονας, ενώ δεν γίνεται λόγος για τη στρατιωτική του δράση.
Η επιγραφή στην οποία υπάρχουν τα δίστιχα αυτά, βρισκόταν στο βάθρο του ανδριάντα, το οποίο ανακάλυψε σ' ένα πηγάδι ο Ζακόμπ Σπον, το 1676 και θεώρησε σωστό, να την πάρει στο σπίτι του στη Γαλλία! Και επειδή το όνομά του, μάλλον δεν λέει σε κανέναν τίποτα, να σημειώσουμε ότι απ' το 1675, ταξίδεψε στη Δαλματία, την Ελλάδα, την Κωνσταντινούπολη και τη Μικρά Ασία, μαζί με τον Άγγλο βοτανολόγο Τζορτζ Γουέλερ. Επέστρεψε στη Γαλλία, με 2.000 ανέκδοτες επιγραφές, 150 χειρόγραφα και πάνω από 600 αρχαία νομίσματα!!!
Επίσημα, αναφέρεται ως αρχαιολόγος και περιηγητής (1647 – 1685).
Ανεπίσημα, ήταν βέβαια, μέγας αρχαιοκάπηλος!
Οι Αθηναίοι, μετά την καταστροφή από τους Γότθους και τους Έρουλους, περιχαρακώθηκαν γύρω από την Ακρόπολη. Το 395, όταν ο Αλάριχος επέδραμε στην Ελλάδα, φρόντισαν να κλείσουν συνθήκη μαζί του και ο Βησιγότθος ηγεμόνας, μπήκε …καβάλα στο άλογο, κυριολεκτικά, μέσα στην πόλη, όπως βλέπουμε και στον πίνακα του J-P Sylvestre, χωρίς αυτός και οι άντρες του, να προκαλέσουν ζημιές στην πόλη.
Η άγνωστη μάχη των Θερμοπυλών - Πρόσφατες επιστημονικές ανακαλύψεις
Σχετική με τις γοτθικές επιδρομές στην Ελλάδα, είναι και η, άγνωστη ως τώρα, μάχη των Θερμοπυλών που έγινε τον 3ο αιώνα. Από ''θραύσματα'' ενός εγγράφου που βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας, δημιουργήθηκε τον 11 αιώνα και το οποίο αποτελεί αντίγραφο ενός κειμένου του Δέξιππου, φαίνεται ότι οι Γότθοι, μετά την αποτυχία τους να καταλάβουν τη Θεσσαλονίκη, αποφάσισαν να κατέβουν προς το νότο, σε αντίθεση με τα όσα νομίζαμε ως σήμερα. Στις Θερμοπύλες, τους περίμενε στρατός από πολλές ελληνικές πόλεις, επικεφαλής του οποίου ήταν ο στρατηγός Μαριανός.
Ο Μαριανός, φέρεται να είπε προς τους στρατιώτες του (να αγωνιστείτε) ''για τους προγόνους σας που πολέμησαν σ' αυτά τα χώματα και δεν απογοήτευσαν την Ελλάδα, δεν της στέρησαν της ελευθερία της''.
Οι στρατιώτες, ήταν οπλισμένοι με μικρές λόγχες, τσεκούρια και με ό,τι άλλο μπορούσε να
οπλίσει κανείς τον εαυτό του.
Φαίνεται λοιπόν, ότι η μάχη αυτή, έγινε το 253 μ.Χ.
Ο Παπαρρηγόπουλος, μην γνωρίζοντας, φυσικά, τα στοιχεία αυτά, αναφέρει όπως είδαμε, ότι οι Γότθοι μετά την ήττα τους στη Θεσσαλονίκη, δεν κατέβηκαν στην Κεντρική και Νότια Ελλάδα. Γράφει όμως ότι οχυρώθηκαν οι Θερμοπύλες. Προφανώς, οι Γότθοι κατέβηκαν προς το νότο, ηττήθηκαν στις Θερμοπύλες και έφυγαν, για να επιστρέψουν μετά από 14 χρόνια από τη θάλασσα.
Ίσως ιστορικοί που ασχολούνται με την εποχή εκείνη, μπορούν να βγάλουν ασφαλέστερα συμπεράσματα, τα δικά μας, προκύπτουν μέσα από όσα γνωρίζουμε και τη… μαθηματική λογική!
Ο Ολλανδός πανεπιστημιακός Olivier Hekster, παρουσίασε πρόσφατα μια μελέτη με τίτλο ''Een andere slag biy Thermopylae (267/268). Το 6σέλιδο αυτό κείμενο είναι στη διάθεση του protothema.gr (δημοσιεύουμε μία σελίδα του), αλλά εκτός από τον τίτλο του "Ένα ακόμα πλήγμα στις Θερμοπύλες (267/268)" δεν μπορέσαμε να μεταφράσουμε κάτι άλλο από τα ολλανδικά! Πάντως, η ημερομηνία 267/268, για την "άγνωστη μάχη των Θερμοπυλών", μάλλον δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα…
