Πώς ο Trump μπορεί να σώσει την φιλελεύθερη τάξη
Και ακόμη να την μεταρρυθμίσει και να την ενισχύσει
Richard Fontaine
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο εκλεγείς πρόεδρος των ΗΠΑ, Donald Trump, κατέστησε σαφές ότι δεν του αρέσει η επικρατούσα διεθνής τάξη και απορρίπτει βασικά συστατικά της παραδοσιακής εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ.
Αντιπαραβάλλοντας την προσέγγισή του «Πρώτα η Αμερική» με το στάτους κβο της «παγκοσμιοποίησης», ο Trump άφησε να εννοηθεί ότι οι Αμερικανοί δεν είναι οι κύριοι αποδέκτες των ωφελημάτων της σημερινής παγκόσμιας τάξης, αλλά τα θύματά της. Αποδυναμωμένες από κακές εμπορικές συμφωνίες, εξαπατημένες από παρασιτικούς συμμάχους, και προσκαλεσμένες σε ατελείωτες στρατιωτικές επεμβάσεις, οι Ηνωμένες Πολιτείες, κατά την άποψη του εκλεγέντος προέδρου, δεν θα πρέπει πλέον να ξοδεύουν αίμα και πλούτο στην ενδυνάμωση του διεθνούς συστήματος.
Και όμως, όπως θα ανακαλύψει η ομάδα του κατά την ανάληψη των καθηκόντων του, το γκρέμισμα της φιλελεύθερης, βασισμένης σε κανόνες διεθνούς τάξης, μόνο θα επιδεινώσει τα προβλήματα που έχει εντοπίσει ο Trump. Αν ο Trump επιδιώκει να ενισχύσει την ασφάλεια και την ευημερία των Αμερικανών που τον έστειλαν στον Λευκό Οίκο, θα πρέπει να επιδιορθώσει την παγκόσμια τάξη και όχι να την τερματίσει. Είναι, επομένως, καλά νέα το ότι, με αληθινό στυλ του τύπου «ο Νίξον πηγαίνει στην Κίνα», οι μήνες που ξόδεψε ο Trump επικρίνοντας συμμάχους, εμπορικές συμφωνίες και ισχύοντες κανόνες, τον βάζουν στην μοναδική θέση να μεταρρυθμίσει και να ενισχύσει την υπό την ηγεσία των ΗΠΑ τάξη, εάν επιλέξει να το πράξει.
Η ανάληψη αυτού του έργου θα απαιτούσε μια αλλαγή προοπτικής από τον Trump και την ομάδα εθνικής ασφαλείας του. Αλλά ίσως να είναι ακριβώς το είδος του μετασχηματισμού που προκύπτει από τη μετάβαση από την προεκλογική εκστρατεία στην διακυβέρνηση. Καθώς η ομάδα του Trump παίρνει τα ηνία της εξωτερικής πολιτικής, θα βλέπει ότι τα στοιχεία της διεθνούς τάξης είναι αρκετά συγκεκριμένα και δημιουργήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους. Ως εκ τούτου, το αλληλοσυνδεόμενο δίκτυο προτύπων, θεσμών, κανόνων και σχέσεων που συνθέτουν την φιλελεύθερη διεθνή τάξη -που κυμαίνονται από το ναυτικό δίκαιο μέχρι το καθεστώς μη διάδοσης μέχρι το εμπόριο και τα χρηματοοικονομικά μέτρα- έχει αποδώσει απτά οφέλη για τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΤΑΞΗ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΚΡΙΤΕΣ ΤΗΣ
Διαδοχικοί πρόεδροι έχουν χρησιμοποιήσει την δύναμη των ΗΠΑ για να ενισχύσουν τους κανόνες της διεθνούς τάξης και να τιμωρήσουν τους παραβάτες. Στις επτά δεκαετίες από τότε που ο κόσμος έφυγε από μια τάξη που βασιζόταν σε σφαίρες επιρροής, κυβερνώμενη μόνο από την ισχύ, η φιλελεύθερη τάξη βοήθησε να διατηρηθεί η ειρήνη ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις, προώθησε την οικονομική ευημερία και διευκόλυνε την εξάπλωση της ελευθερίας.
Γι’ αυτό οι Ρεπουμπλικανοί και Δημοκρατικοί πρόεδροι ομοίως τόνισαν την σημασία της παγκόσμιας τάξης, ενώ διέφεραν με βασικούς τρόπους για το πώς μπορούσαν να την διαμορφώσουν και να την ενισχύσουν καλύτερα. Για παράδειγμα, το έγγραφο επί της στρατηγικής εθνικής ασφάλειας του Δημοκρατικού προέδρου των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα το 2015 [1], αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο για την διεθνή τάξη, τονίζοντας την υποχρέωση των Ηνωμένων Πολιτειών να ενισχύουν και να δημιουργούν «κανόνες, πρότυπα και θεσμούς που είναι θεμέλια για την ειρήνη, την ασφάλεια, την ευημερία» και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Για τον Ρεπουμπλικανό πρόεδρο Τζορτζ Μπους, ο στόχος [2] ήταν «να χρησιμοποιήσουμε την θέση μας της απαράμιλλης ισχύος και επιρροής για να χτίσουμε μια ατμόσφαιρα διεθνούς τάξης και διαφάνειας».
Στην προεκλογική εκστρατεία, ο Trump άρθρωσε μια πολύ διαφορετική άποψη. Οι άσχημα διαπραγματευμένες εμπορικές συμφωνίες, υποστήριξε, έχουν εξαφανίσει αμερικανικές θέσεις εργασίας και τις έστειλαν σε χώρες μειωμένων μισθολογίων και διαχειριζόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών. Οι φορολογούμενοι των ΗΠΑ ξοδεύουν δισεκατομμύρια δολάρια για να υποστηρίξουν τις δυσανάλογες ευθύνες της χώρας, ενώ οι «τζαμπατζήδες» ευημερούν λόγω της σταθερότητας που παρέχει η Ουάσιγκτον. Οι Ηνωμένες Πολιτείες αναλαμβάνουν ευθύνες ασφαλείας που είναι καλύτερο να αφήνονται στους ντόπιους, και η προσπάθεια να γεμίσουν τα κενά και να διορθώσουν τα λάθη στην παγκόσμια σκηνή οδηγεί σε λανθασμένες περιπέτειες, όπως οι παρεμβάσεις στο Ιράκ και την Λιβύη. Τοποθετημένο έτσι, είναι σαφές το γιατί πολλοί Αμερικανοί θα μπορούσαν εύλογα να συμπεράνουν ότι ο παραδοσιακός ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών στην παγκόσμια τάξη είναι μια άδικη κατάσταση και ότι απαιτείται μια σημαντική διόρθωση πορείας -και σύντομα.
Πράγματι, ένα βασικό μάθημα των προεδρικών εκλογών είναι ότι η παγκοσμιοποίηση και οι υπάρχουσες δομές της δεν λειτουργούν για ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού των ΗΠΑ. Τα παραδοσιακά επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται προς υπεράσπιση της παγκοσμιοποίησης έχουν ισοπεδωθεί. Εάν η παγκόσμια τάξη, ενισχυμένη από την δύναμη των ΗΠΑ, φιλοδοξεί να δημιουργήσει τις ευλογίες της ασφάλειας, της ευημερίας και της ελευθερίας … λοιπόν, πολλοί Αμερικανοί αισθάνονται ότι τις έχουν ήδη χάσει.
Βλέπουν όμως κάτι. Η διεθνής τάξη που τόσο πολύ περιποιήθηκαν οι σύγχρονοι πρόεδροι έχει γίνει όλο και πιο φθαρμένη τα τελευταία χρόνια. Η Ρωσία συνεχίζει να αμφισβητεί βασικούς κανόνες εθνικής κυριαρχίας και αυτοδιάθεσης στην Ανατολική Ευρώπη, και το Ισλαμικό Κράτος (επίσης γνωστό ως ISIS) έχει απειλήσει την έννοια των συνόρων στην Μέση Ανατολή. Οι ανταγωνιστικές σε παγκόσμιο επίπεδο κρατικές επιχειρήσεις της Κίνας έχουν αποκαλύψει κενά στους παγκόσμιους εμπορικούς κανόνες, και οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν λίγες επιλογές για να σταματήσουν την χειραγώγηση του νομίσματός της. Οι αξιώσεις του Πεκίνου πάνω σε σχεδόν ολόκληρη την Θάλασσα της Νότιας Κίνας [3] και οι προσπάθειές του να περιορίσει την ελευθερία της ναυσιπλοΐας εκεί, δημιουργούν μια σοβαρή πρόκληση για την παραδοσιακή ναυτιλιακή τάξη. Η Βόρεια Κορέα και το Ιράν έχουν ακολουθήσει πυρηνικά προγράμματα αψηφώντας τους κανόνες διάδοσης των πυρηνικών όπλων. Παρά την υιοθέτηση επισήμως των οικουμενικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την ευρύτερη διεθνή κοινότητα, η ελευθερία στον κόσμο συνεχίζει μια δεκαετή πτώση. Και ακριβώς την στιγμή που η τάξη χρειάζεται υποστήριξη, ένας αριθμός από τους στενότερους συμμάχους των ΗΠΑ στην Ευρώπη έχουν αγκαλιάσει την λιτότητα και περιόρισαν τις δαπάνες τους για την άμυνα και την εξωτερική βοήθεια. Με την σειρά τους, έχουν στραφεί, για άλλη μια φορά, προς την Ουάσιγκτον για να σηκώσει τα βάρη.
Το USS Mustin διέρχεται σε σχηματισμό με πλοία της Ιαπωνικής Ναυτικής Δύναμης Αυτοάμυνας την Θάλασσα της Νότιας Κίνας, τον Σεπτέμβριο του 2016. REUTERS
ΔΙΟΡΘΩΣΕ ΤΟ, ΜΗΝ ΤΟ ΠΕΤΑΣ
Είναι σαφώς δελεαστικό για τις Ηνωμένες Πολιτείες να αποστασιοποιηθούν. Ωστόσο, το να το πράξουν -ή, πιο πιθανό, να αφήσουν παραμελημένη την φιλελεύθερη τάξη- θα ήταν βαθύτατα επικίνδυνο. Η δημιουργία της ήταν μια απάντηση σε καταστροφικούς πολέμους, σε οικονομικές υφέσεις, και στην άνοδο των δικτατοριών που αμαύρωσαν το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Από τότε, ο κόσμος έχει δει την μεγαλύτερη περίοδο ειρήνης [μεταξύ των] μεγάλων δυνάμεων στην σύγχρονη ιστορία, τον μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων που έφυγαν ποτέ από την φτώχεια, και μια άνευ προηγουμένου επέκταση της δημοκρατίας. Για να παραφράσω τον Βρετανό πρωθυπουργό Ουίνστον Τσόρτσιλ, η φιλελεύθερη τάξη είναι η χειρότερη μορφή της διεθνούς οργάνωσης -εκτός από όλες τις άλλες.
Παρά την ρητορική της εκστρατείας του Τραμπ, είναι πιθανό ότι ο εκλεγμένος πρόεδρος θα φθάσει να δει την αξία της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης και όχι μόνο τα μειονεκτήματά της. Όπως και οι υποδομές, είναι ένα πολύ σημαντικό συστατικό της εθνικής ζωής που πρέπει να φρεσκαριστεί και να εκσυγχρονιστεί. Και για τα δυο, ο Trump θα κριθεί όχι από αυτό που κατεδαφίζει, αλλά από αυτό που μπορεί να χτίσει.
Εδώ έχει μια μεγάλη ευκαιρία. Οι αμφιλεγόμενες δηλώσεις του στην [προεκλογική] εκστρατεία έχουν ήδη κινητοποιήσει την δράση ξένων. Βασικοί σύμμαχοι [4] από το ΝΑΤΟ μέχρι την Βορειοανατολική Ασία συζητούν την ενίσχυση των αμυντικών τους προϋπολογισμών και την ανάληψη περισσότερων βαρών, κάτι που θα τους καταστήσει καλύτερα εξοπλισμένους για να γίνουν ενεργοί υποστηρικτές της διεθνούς τάξης. Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Jens Stoltenberg [5], για παράδειγμα, έκανε έκκληση πρόσφατα για την βελτίωση της κατανομής των βαρών εντός της συμμαχίας και την αύξηση των ευρωπαϊκών αμυντικών δαπανών. Ένας υπουργός της κυβέρνησης της Νότιας Κορέας [6] παρατήρησε ότι η χώρα του θα πρέπει να δαπανήσει περισσότερα και να αναλάβει περισσότερα αμυντικά βάρη, αν το απαιτήσει η νέα διοίκηση. Άλλοι σύμμαχοι όπως η Ιαπωνία και η Αυστραλία, βρίσκονται ήδη στην διαδικασία της αύξησης των δαπανών τους και των στρατιωτικών δυνατοτήτων τους.
Την ίδια στιγμή, οι εμπορικοί εταίροι, απεγνωσμένοι για να αποφύγουν ένα κλείσιμο του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, είναι ανοικτοί για μικρο-αλλαγές στην Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου της Βόρειας Αμερικής (North American Free Trade Agreement, NAFTA), την Συνεργασία Εκατέρωθεν του Ειρηνικού (Trans-Pacific Partnership, TPP) και άλλες συμφωνίες, με τρόπους που θα μπορούσαν να τις κάνουν περισσότερο βιώσιμες πολιτικά εγχωρίως. Ο πρωθυπουργός του Καναδά, Τζάστιν Τρυντό, για παράδειγμα, δήλωσε μετά τις αμερικανικές εκλογές [7] ότι η χώρα του θα είναι «περισσότερο από ευτυχής» να μιλήσει για τη NAFTA, ακόμη και αν αυτό σημαίνει το να ανοίξει πάλι [στην διαπραγμάτευση]. Ο πρωθυπουργός της Νέας Ζηλανδίας Τζον Κέι συνέστησε [8] να γίνουν αισθητικές αλλαγές στην TPP που θα την βοηθήσουν να προχωρήσει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Άλλοι, έχουν σηματοδοτήσει ιδιωτικά ότι είναι ανοικτοί σε διμερείς συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου αντί της ΤΡΡ.
Όσον αφορά τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Trump επιδιώκει να αυξήσει τις αμυντικές δαπάνες και να αναπτύξει το αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό, κάτι που θα βοηθήσει στην επιβολή των κανόνων όπως εκείνοι που το Πεκίνο καταπατά τώρα ενεργά στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Και η ικανότητά του να επικοινωνεί με τους μέσους Αμερικανούς θα μπορούσε να τον βοηθήσει να οικοδομήσει ένα βιώσιμο πρόγραμμα στήριξης της διεθνούς τάξης.
Υπάρχουν περισσότερα που θα μπορούσε να κάνει η διοίκησή του. Εταίροι όπως η Βραζιλία, η Ινδία και η Ινδονησία θέλουν μια θέση στο παγκόσμιο τραπέζι [συζητήσεων] και στενότερες σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να αρπάξουν την ευκαιρία, επιδιώκοντας στενότερη στρατιωτική συνεργασία με την Ινδία, ιδιαίτερα στον τομέα της ναυτιλίας, την προώθηση μεγαλύτερου συντονισμού με την Βραζιλία σε βασικά πολυμερή φόρουμ όπως το G-20, και την όλο και περισσότερο ενσωμάτωση της Ινδονησίας στον ιστό των δεσμών ασφαλείας που αναδύεται στην Ασία για να αντισταθμίσει την Κίνα. Ο Trump θα πρέπει επίσης να εργαστεί για να επεκτείνει την πρόσβαση της τάξης στον κυβερνοχώρο, όπου δεν υπάρχουν κανόνες που να διέπουν την διεθνή συμπεριφορά. Και θα πρέπει, όπως έχει υποσχεθεί, να εντείνει τον αγώνα κατά του ISIS και άλλων τρομοκρατών που επιδιώκουν να καταστρέψουν το διεθνές σύστημα.
Η ιδέα ενός προέδρου Trump που θα χρησιμοποιεί το ασυνήθιστα αποκτηθέν διπλωματικό κεφάλαιό του στην υπεράσπιση των βασικών δομών που βοήθησαν να γίνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες ασφαλείς, ελεύθερες και ευημερούσες, μπορεί να φαίνεται ως κάτι απίθανο. Αλλά η μοναδική ανάρρησή του στην εξουσία θα μπορούσε, επίσης, να του επιτρέψει να κάνει μερικές από τις πιο γνωστικές κινήσεις εξωτερικής πολιτικής από τότε που ο πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον πήγε στην Κίνα. Σε μια εποχή που το μέλλον του ρόλου των Ηνωμένων Πολιτειών στον κόσμο πλήττεται περισσότερο από όσο σε οποιαδήποτε άλλη περίοδο στην πρόσφατη μνήμη, η [έστω και] καθυστερημένη υιοθέτηση μιας ανανεωμένης διεθνούς τάξης θα ήταν ευπρόσδεκτη στους φίλους τους και δυσάρεστη για τους αντιπάλους τους. Θα μπορούσε ακόμη και να έχει αποτέλεσμα, για άλλη μια φορά, στο να βάλει πρώτα τις Ηνωμένες Πολιτείες.
* Ο RICHARD FONTAINE είναι πρόεδρος του Center for a New American Security στην Ουάσινγκτον.
(Στην πρώτη φωτογραφία : Ο εκλεγείς πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, σε προεκλογική εκδήλωση στο Μάντσεστερ του Νιού Χάμσαιρ, τον Νοέμβριο του 2016. CARLO ALLEGRI / REUTERS)
Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2016-11-30/how-trump-can-s...
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.whitehouse.gov/sites/default/files/docs/2015_national_securi...
[2] http://www.nytimes.com/2002/09/11/opinion/securing-freedom-s-triumph.html
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2016-07-22/parting-south-c...
[4] http://www.ibtimes.co.uk/donald-trump-theresa-may-agree-nato-importance-...
[5] http://www.euronews.com/2016/11/18/trump-right-on-defence-spending-says-...
[6] https://www.nknews.org/2016/11/rok-might-have-to-increase-defense-spendi...
[7] http://www.ctvnews.ca/politics/pm-trudeau-more-than-happy-to-talk-nafta-...
[8] http://www.independent.co.uk/news/world/australasia/donald-trump-tpp-tra...
