Έντονη διαπάλη στην ηγεσία του ΚΚK – Στα όριά του το μοντέλο Nτενγκ Σιαοπίνγκ
Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου
(Πηγή : http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_world_1_24/03/2012_476901)
Ολα έμοιαζαν φυσιολογικά στο βασίλειο της Ουράνιας Γαλήνης μέχρι την περασμένη εβδομάδα.
Απτόητη από τη χειρότερη μεταπολεμική κρίση του διεθνούς καπιταλισμού, η αναδυόμενη υπερδύναμη συνέχιζε να απολαμβάνει αξιοζήλευτους ρυθμούς ανάπτυξης και το ηγετικό δίδυμο Χου Ζιντάο - Γουέν Τζιαμπάο ετοιμαζόταν να παραδώσει ομαλά τη σκυτάλη στους προεπιλεγμένους διαδόχους κατά το προγραμματισμένο για το φθινόπωρο κομματικό συνέδριο. Να όμως που ήρθε η απροσδόκητη καθαίρεση του χαρισματικού Μπο Σιλάι, ταχύτατα ανερχόμενου στελέχους στην κορυφή της κομματικής πυραμίδας, να εδραιώσει την υποψία ότι κάτι δεν πάει καλά πίσω από την κουρτίνα της «κοινωνίας της αρμονίας».
Κινέζοι και Δυτικοί αναλυτές μίλησαν για τη χειρότερη πολιτική κρίση μετά τις αιματηρές ταραχές της πλατείας Τιενανμέν, το 1989. Πράγματι, ο κυβερνήτης της υπ' αριθμόν ένα βιομηχανικής μεγαλούπολης του πλανήτη, του Τσονκίνγκ με τα 33 εκατομμύρια κατοίκους, δεν έχασε το αξίωμα και τις ηγετικές φιλοδοξίες του μόνο εξαιτίας ενός μυστηριώδους πολιτικού σκανδάλου (ο υπαρχηγός του αναζήτησε καταφύγιο σε αμερικανικό προξενείο) ή επειδή το έντονα προσωπικό στυλ του θορύβησε την απρόσωπη «συλλογική ηγεσία». Η καθαίρεσή του είχε ξεκάθαρα πολιτικό χαρακτήρα, όπως εμμέσως παραδέχθηκε ο πρωθυπουργός Γουέν Τζιαμπάο μιλώντας για τον κίνδυνο να ξαναστοιχειώσουν την Κίνα οι δαίμονες της χαοτικής «υπεραριστερής» περιόδου της Πολιτιστικής Επανάστασης, επί Μάο Τσετούνγκ. Στο ίδιο μήκος κύματος, ο κατά πάσα βεβαιότητα επόμενος ηγέτης του κόμματος και του κράτους, Σι Τζινπίνγκ, μίλησε για «παρεκκλίσεις» και προανήγγειλε εκκαθαρίσεις με στόχο την αποκατάσταση της «ιδεολογικής καθαρότητας».
Αιρετικό προφίλ
Ο Μπο Σιλάι είχε διαμορφώσει όντως αιρετικό προφίλ, με την «κόκκινη εκστρατεία» του για τη διάδοση της κληρονομιάς του Μάο, την εξύμνηση του ακραίου κοινωνικού εξισωτισμού της Πολιτιστικής Επανάστασης, τις πολιτικές αναδιανομής υπέρ των ασθενεστέρων και τις (όχι πάντα εντός ορίων της νομιμότητας) διώξεις επιχειρηματιών και αξιωματούχων στο όνομα της πάταξης της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος. Μ' αυτά και μ' αυτά, εμφανιζόταν ως ο αρχιτέκτονας του «μοντέλου του Τσονκίνγκ», εναλλακτικού δρόμου ανάπτυξης μιας Κίνας, η οποία πορεύεται, εδώ και τρεις δεκαετίες, με βάση το μοντέλο που διαμόρφωσε ο τελευταίος των ιστορικών ηγετών της, Ντενγκ Σιαοπίνγκ: οικονομικός φιλελευθερισμός με πολιτικό αυταρχισμό, προσέλκυση ξένων κεφαλαίων και ταχύρρυθμη ανάπτυξη εξαγωγικών βιομηχανιών χάρη στη συμπίεση του κόστους εργασίας. Για την ώρα, φαίνεται ότι οι επίγονοι του Ντενγκ κέρδισαν τη μάχη απέναντι στους αμφισβητίες. Ωστόσο, και μόνο η ανοιχτή εκδήλωση της κρίσης ίσως υποδηλώνει ότι το μοντέλο Ντενγκ αγγίζει τα όριά του και η μεγάλη χώρα είναι αναγκασμένη να αναζητήσει νέα κατεύθυνση.
Η εκτίμηση αυτή ακούγεται ως παραφωνία σε ένα διεθνές περιβάλλον όπου συνεχίζει να κυριαρχεί ο θαυμασμός ή και το δέος για το κινεζικό «θαύμα». Η Κίνα θα ξεπεράσει τις ΗΠΑ για να γίνει η πρώτη οικονομία του κόσμου το 2050, εκτιμά η HSBC, το 2040 κατά την Deutsche Bank, το 2030 σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα ή και το 2020, αν πιστέψουμε την GoldmaSachs. Πρόσφατα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έφερε πιο κοντά την ώρα της κρίσεως, στο 2016, ενώ ο ιστορικός Νάιαλ Φέργκιουσον πιστεύει ότι ήδη το 2014 οι Κινέζοι θα ξεπεράσουν τους Αμερικανούς και σε όρους αγοραστικής δύναμης. Η ειρωνεία της Ιστορίας είναι ότι οι ηγέτες του δυτικού κόσμου εναποθέτουν στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας μεγάλο μέρος των ελπίδων τους για έξοδο από την κρίση του διεθνούς καπιταλισμού. Με δεδομένο ότι η Κίνα αντιπροσωπεύει σήμερα το ένα τρίτο της παγκόσμιας οικονομικής μεγέθυνσης, ότι οι ταχύτατα αναπτυσσόμενες πόλεις της απορροφούν το 50% της παγκόσμιας παραγωγής χάλυβα, τσιμέντου και κατασκευαστικού, μηχανολογικού εξοπλισμού και ότι η χώρα με το 7% της καλλιεργήσιμης γης καταφέρνει να θρέφει το 22% του πλανήτη, οι εν λόγω προσδοκίες δεν φαίνονται αδικαιολόγητες.
Σημάδια υπερθέρμανσης
Το τελευταίο διάστημα, όμως, η μεγάλη ατμομηχανή της παγκόσμιας ανάπτυξης εμφανίζει ανησυχητικά σημάδια υπερθέρμανσης και δεν είναι λίγοι αυτοί που ανησυχούν μήπως η Κίνα αποδειχθεί, αν όχι η μεγαλύτερη «φούσκα», πάντως ο αδύνατος κρίκος στην αλυσίδα της διεθνούς οικονομίας. Τα διαδοχικά σοκ σε ΗΠΑ και Ε. Ε. έπληξαν τις κινεζικές εξαγωγές, κάτι που είχε σοβαρό αντίκτυπο στο εσωτερικό της χώρας: από το 2001 έως το 2010, το μερίδιο της κατανάλωσης στο ΑΕΠ έκανε μια τρομερή βουτιά από το 45% στο 34% - το χαμηλότερο επίπεδο μεταξύ όλων των μεγάλων οικονομιών του πλανήτη. Για να αναχαιτίσει την προϊούσα κρίση, η κινεζική ηγεσία έριξε στην αγορά το τεράστιο ποσό των 585 δισ. δολαρίων (15% του ΑΕΠ), στο μεγαλύτερο ανά τον κόσμο πρόγραμμα κρατικής αναζωογόνησης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Αυτή η τυπικά κεϊνσιανή παρέμβαση στηρίχθηκε αποκλειστικά στα μεγάλα έργα υποδομών και κατάφερε σε πρώτο χρόνο να κρατήσει τη χώρα έξω από τη δίνη της διεθνούς ύφεσης. Το αντίτιμο, ωστόσο, ήταν να δημιουργηθούν «φούσκες», ιδίως στον τομέα των ακινήτων (οι τιμές των οποίων ανέβηκαν κατά 70% μέσα σε λίγα χρόνια) και των τραπεζών, που επωμίστηκαν προβληματικά δάνεια. Τα φαινόμενα υπερσυσσώρευσης παγίων κεφαλαίων είναι ήδη έντονα, με πιο χαρακτηριστικά συμπτώματα τα άδεια αεροδρόμια, τα νεκρά εμπορικά κέντρα και τις καινούργιες συνοικίες-φαντάσματα. Παρά τα τεράστια εμπορικά πλεονάσματα και συναλλαγματικά αποθέματά της, η Κίνα αρχίζει να αντιμετωπίζει κι αυτή, όσο κι αν δεν έχει συνειδητοποιηθεί ευρέως, πρόβλημα δημόσιου χρέους: τα φαραωνικά, μη παραγωγικά έργα προκάλεσαν τεράστια χρέη των τοπικών κυβερνήσεων, με αποτέλεσμα το πραγματικό δημόσιο χρέος να φτάνει το 76% του ΑΕΠ. Ολα αυτά δικαιώνουν τον απερχόμενο πρωθυπουργό Γουέν Τζιαμπάο, ο οποίος προειδοποίησε από το βήμα της Λαϊκής Εθνοσυνέλευσης ότι το υφιστάμενο μοντέλο ανάπτυξης δεν είναι μακροπρόθεσμα βιώσιμο και ότι η χώρα οφείλει επειγόντως να προχωρήσει σε κοινωνικές, αλλά και πολιτικές μεταρρυθμίσεις, προκειμένου να αποφύγει απρόβλεπτης έντασης θύελλες.
Ποιοι κερδίζουν από το κινεζικό «θαύμα»;
Λένε για τη στατιστική ότι αποκαλύπτει πολλά ενδιαφέροντα πράγματα, αλλά συχνά συγκαλύπτει ακόμη περισσότερα. Αναμφίβολα εντυπωσιακοί, οι αριθμοί που αφορούν την οικονομική ανάπτυξη της Κίνας και οι συγκρίσεις με τις επιδόσεις της Δύσης εμπίπτουν σ’ αυτή την κατηγορία. Εκείνο που συνήθως παραγνωρίζεται είναι ότι τα μεγαλύτερα μερίδια από την ταχέως διογκούμενη «πίτα» πηγαίνουν όχι στην Κίνα, αλλά στις ξένες πολυεθνικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται εκεί. Ο βασικός λόγος είναι ότι ο ασιατικός γίγαντας δεν έχει καταφέρει ακόμη, στον βαθμό που θα το ήθελε, να ανέβει τη σκάλα της τεχνολογίας ώστε να μετασχηματισθεί σε οικονομία υψηλής προστιθέμενης αξίας. Αντίθετα, στον διεθνή καταμερισμό εργασίας το βιομηχανικό εργαστήρι του κόσμου εξακολουθεί να έχει «υποτελή» ρόλο, καθώς αποτελεί κυρίως βάση τελικής συναρμολόγησης εισαγόμενων εξαρτημάτων υψηλής τεχνολογίας, με βασικό ατού πάντα τα χαμηλά μεροκάματα.
Οπως δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ο Πασκάλ Λαμί, επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, η Κίνα εισπράττει μόλις το 10% επί της τελικής αξίας προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, όπως το iphone της Apple που παράγονται στο έδαφός της. Ξένες εταιρείες κατέχουν το 80% του κεφαλαίου στους κλάδους των επικοινωνιών, της Πληροφορικής και των υπολογιστών, το 70% στην κατασκευή εργαλειομηχανών και συσκευών γραφείου, το 60% στα εκπαιδευτικά και αθλητικά είδη, το 50% στα ενδύματα, υποδήματα και είδη δέρματος και το 40% στα πλαστικά και τις μεταφορές. Βασικός παράγοντας αστάθειας είναι η εκτίναξη των κοινωνικών ανισοτήτων. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το μερίδιο των μισθών στο εθνικό εισόδημα έπεσε από 53% σε 41% μέσα σε επτά χρόνια, ενώ το μέσο μεροκάματο του βιομηχανικού εργάτη είναι μόλις το… 4% του αντίστοιχου του Αμερικανού. Το 1998, το κράτος κάλυπτε το 39% των συνολικών δαπανών υγείας, ενώ το 2008 το ποσοστό αυτό είχε πέσει στο 15%, με τον μισό πληθυσμό να αδυνατεί να πληρώσει γιατρό. Την ίδια περίοδο, το ποσοστό των εκπαιδευτικών δαπανών τις οποίες κάλυπτε το κράτος έπεσε από 85% σε 62%. Η εταιρεία ΚΥΕ που φτιάχνει προϊόντα της Microsoft απασχολεί «ειδικευόμενους» εφήβους με βάρδιες από τις 7.45 π. μ. μέχρι τις 10.55 μ. μ. με αμοιβή 52 σεντς την ώρα. Στο εργοστάσιο Plan F που κατασκευάζει αθλητικά είδη για τη γερμανική PUMA απασχολούνται 3.000 νέοι, κατά κανόνα μεταξύ 20 και 25 ετών, επί 13,5 έως 16,5 ώρες την ημέρα, αντί αμοιβής 31 σεντς την ώρα.
Σε αυτό το φόντο δεν εκπλήσσει ο πολλαπλασιασμός των «άγριων» απεργιών (εκτός νομίμων συνδικάτων), των καταλήψεων εργατικών χώρων και των βίαιων αστικών ταραχών κατά τα τελευταία χρόνια. Παρόμοια φαινόμενα στέλνουν σήματα κινδύνου στην ηγεσία του ΚΚ Κίνας και θρέφουν την επιρροή των «νεομαοϊκών» που ζητούν αλλαγή πορείας.
Η στροφή του Ζιανγκ και το αντίτιμό της
«Εβδομάδα μόδας στο Πεκίνο»! Με αυτό τον τίτλο υποδέχθηκαν αρκετοί Κινέζοι μπλόγκερ τις ετήσιες εργασίες της Λαϊκής Εθνοσυνέλευσης, στην κινεζική πρωτεύουσα. Η Λουίζα Λιμ, ανταποκρίτρια του δημόσιου ραδιοφωνικού δικτύου των ΗΠΑ (NPR), συνάντησε συνέδρους με κοστούμια Pucci των 2.000 δολαρίων και τσάντες Louis Vuitton των 2.500 δολαρίων. Στα 2.987 μέλη του ανώτατου νομοθετικού σώματος συγκαταλέγεται η μεγάλη πλειονότητα των Κινέζων εκατομμυριούχων, ορισμένοι από τους οποίους φιγουράρουν στον ετήσιο κατάλογο του περιοδικού Forbes με τους πλουσιότερους ανθρώπους του πλανήτη. Σύμφωνα με το πρακτορείο Bloomberg, η περιουσία των 70 πλουσιότερων μελών της Εθνοσυνέλευσης έφτασε το 2011 τα 90 δισ. δολάρια, σημειώνοντας αύξηση 13% μέσα σε ένα χρόνο.
Ακόμη και 25 χρόνια μετά το θάνατο του Μάο, οι πόρτες του ΚΚ Κίνας ήταν κλειστές για την εθνική αστική τάξη. Η μεγάλη στροφή έγινε το 2001 από τον Ζιανγκ Ζεμίν. Μιλώντας στην επέτειο των ογδόντα χρόνων από την ίδρυση του κόμματος, ο τότε ηγέτης της χώρας προσπάθησε να δικαιολογήσει τη στροφή με τη θεωρία των «τριών αντιπροσωπεύσεων», σύμφωνα με την οποία το ΚΚΚ οφείλει να εκφράζει διαχρονικά τα θεμελιώδη συμφέροντα της μεγάλης πλειονότητας, την ανώτερη προοδευτική κουλτούρα και τις «πιο προχωρημένες παραγωγικές δυνάμεις». Ο τελευταίος όρος έλκει την καταγωγή του από τα μαρξιστικά εγχειρίδια, αν και χρησιμεύει ως ευφημισμός των Κινέζων καπιταλιστών, οι οποίοι κατά τον Ζιανγκ «εργάζονται για τον σοσιαλισμό με κινεζικά χρώματα». Θεμελιωτής του ανοίγματος στην αγορά, ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ αποφάσισε να κρατήσει έξω από το ΚΚΚ τους επιχειρηματίες προκειμένου να μη μετατρέψουν τον πλούτο τους σε πολιτική ισχύ. Προφανώς, ο Ζιανγκ και οι επίγονοί του υπολογίζουν ότι, εφ’ όσον απορροφηθούν από το κόμμα, οι Κινέζοι νεόπλουτοι δεν θα έχουν λόγους να στηρίζουν αντιπολιτευόμενες οργανώσεις και κινήματα. Το αντίτιμο που αναπόφευκτα θα πληρώσει η ιθύνουσα γραφειοκρατία είναι η μεταφορά των εντεινόμενων κοινωνικών αντιθέσεων στους κόλπους του ίδιου του κόμματος. Και το κρίσιμο, αναπάντητο ερώτημα είναι αν τα οφέλη από τη στροφή του Ζιανγκ είναι σε θέση να αντισταθμίσουν, μακροπρόθεσμα, τους κινδύνους.
Σι Τζινπίνγκ: Ηγέτης εν αναμονή
«Ποιος είναι ο Σι Τζινπίνγκ; Μα... ο σύζυγος της Πενγκ Λιγιουάν»! Με αυτό τον τρόπο αρκετές κινεζικές ιστοσελίδες υποδέχθηκαν τη μετεωρική άνοδο του Σι την άνοιξη του 2007, όταν αναδείχθηκε αρχικά γραμματέας της κομματικής οργάνωσης στη Σαγκάη και στη συνέχεια μέλος της Γραμματείας του Πολιτικού Γραφείου. Μέχρι τότε, ο χαμηλού προφίλ γραφειοκράτης ήταν πολύ λιγότερο γνωστός στην κοινή γνώμη από τη δεύτερη σύζυγό του, διάσημη τραγουδίστρια της κινεζικής λαϊκής μουσικής.
Ποιος είναι στ’ αλήθεια ο Σι Τζινπίνγκ; Το ερώτημα απασχολεί, στα σοβαρά αυτή τη φορά, όλες τις ξένες πρωτεύουσες, καθώς ο 58χρονος πολιτικός ετοιμάζεται να αναλάβει τα ηνία της μεγάλης χώρας. Ούτε ο Μπαράκ Ομπάμα πρέπει να έγινε πολύ σοφότερος επ’ αυτού μετά την πρόσφατη συνάντησή τους στην Ουάσιγκτον. Ο Σι, ο οποίος συνοδεύεται από τη φήμη του ισορροπιστή, δεν παρεξέκλινε καθόλου από το γραπτό κείμενο, αποφεύγοντας ευγενικά οποιαδήποτε υποψία κριτικής ή βολιδοσκόπησης. Πήγε να διαμορφώσει ιδίαν γνώμη για τον αυριανό υπ’ αριθμόν ένα οικονομικό εταίρο και πολιτικό αντίπαλο της χώρας του, χωρίς να ανοίξει τα χαρτιά του.
Στον διεθνή Τύπο χαρακτηρίζεται ως εξέχον μέλος του «Πριγκιπικού Κόμματος», δηλαδή του στενού κύκλου των τέκνων ιστορικών ηγετών του ΚΚΚ και του κινεζικού αντάρτικου, συντρόφων του Μάο Τσετούνγκ στη θρυλική «Μεγάλη Πορεία». Η αλήθεια είναι ότι η παιδική ηλικία του Σι μόνο πριγκιπική δεν υπήρξε, καθώς ο πατέρας του, αναπληρωτής πρωθυπουργός επί Μάο, έπεσε σε δυσμένεια στη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης, φυλακίστηκε και υποχρεώθηκε να δουλέψει σε εργοστάσιο, ουσιαστικά σε εσωτερική εξορία. Παρ’ όλα αυτά, ο Σι εντάχθηκε στις γραμμές του ΚΚ και ανέβηκε ένα ένα τα σκαλοπάτια προς τα ύπατα αξιώματα, επιδεικνύοντας ανοιχτό πνεύμα, πραγματισμό και αδιαλλαξία εναντίον της διαφθοράς.
Πολλοί, εντός και εκτός Κίνας, θα ήθελαν να δουν στο πρόσωπο του Σι τον ηγέτη που θα πραγματοποιήσει μια μεγάλη τομή στο αναπτυξιακό μοντέλο της Κίνας - από τον μονόπλευρο προσανατολισμό σε εξαγωγικά προϊόντα χαμηλού εργατικού κόστους, στην τεράστια εσωτερική αγορά, με άνοδο των μισθών και των κοινωνικών δικαιωμάτων. Μια παρόμοια αλλαγή στρατηγικής θα είχε τεράστιες ευεργετικές επιδράσεις όχι μόνο για 1,4 δισεκατομμύρια Κινέζους, αλλά και για τον κόσμο της εργασίας σε όλο τον κόσμο. Προϋποθέτει ωστόσο μια πραγματική κοινωνική και πολιτική επανάσταση, μια πορεία με ρίσκα ευθέως ανάλογα προς τα μεγέθη της σημερινής Κίνας. Απομένει να αποδειχθεί αν ο Σι Τζινπίνγκ θέλει και μπορεί να τα αναλάβει.
