Καμπή για το μέλλον της Ε.Ε. η κρίση του ευρώ
Ακροβατεί μεταξύ μιας στενότερης Ενωσης και μιας επικίνδυνης αναδίπλωσης
(Πηγή : http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_world_1_18/12/2011_466590)
Της Κατερίνας Σώκου
Quo vadis, Ευρώπη; Προς μια ολοένα στενότερη Ενωση, όπως υπόσχονται οι συνθήκες της Ε.Ε. και υπαγορεύει η κρίση; Αν ναι, αυτή δείχνει να συνοδεύεται από μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων, όπως φαίνεται από την αυτο-εξαίρεση της Βρετανίας από τις αποφάσεις της συνόδου κορυφής.
Ή μήπως έχει φτάσει στα όρια η διαδικασία ενοποίησης και πλέον θα πρέπει να περιμένουμε μια Ευρώπη μειωμένων φιλοδοξιών; Αν μπορούσε να επιβιώσει η Ε.Ε. με μικρότερες φιλοδοξίες, αυτό θα ήταν επίσης μια πιθανή απάντηση. Αλλά μπορεί; Αν δεν διορθωθούν τα συστημικά προβλήματα της Ευρωζώνης, ο κίνδυνος κατάρρευσης του ευρώ απειλεί να συμπαρασύρει την ίδια την Ε.Ε.
Βεβαίως, οι μικρότερες φιλοδοξίες θα μπορούσαν να σημάνουν μια μικρότερη και στενότερη Ευρωζώνη, που θα περιορίζεται στις ισχυρές και ανταγωνιστικές οικονομίες του Βορρά. Ο πρώτος, προφανής, στόχος σε ένα τέτοιο σενάριο είναι η Ελλάδα, σε περίπτωση που δεν επιτύχει να εφαρμόσει το πρόγραμμα. Ακόμη και αν η έξοδος επιφυλάσσεται μόνο για τη χώρα μας, όμως είναι εξαιρετικά αβέβαιο ότι δεν θα ακολουθήσουν κι άλλες. Αλλωστε, αυτό εξαρτάται από αστάθμητους παράγοντες, όπως η στάση των αγορών αλλά και των Ευρωπαίων πολιτικών, καθώς ο λαϊκισμός μπορεί να έχει απρόβλεπτα αποτελέσματα σε οποιαδήποτε χώρα. «Μια νέα Ευρώπη γεννιέται», διαβεβαιώνει τους ανησυχούντες ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί. Πρόκειται για μια Ευρώπη που θα χαρακτηρίζεται από τη σύγκλιση των οικονομιών, των δημοσιονομικών κανόνων και της φορολογίας. Με την απόφαση της τελευταίας συνόδου κορυφής, οι Eυρωπαίοι ηγέτες ελπίζουν ότι θα στηρίξουν το ευρώ, καθώς διαφαίνεται πλέον η δημοσιονομική ενοποίηση της Ευρωζώνης. Για τους επικριτές της συμφωνίας, ωστόσο, πρόκειται για μια ατελή, ακόμη και εφιαλτική νέα Ευρώπη, καθώς σημειώνουν ότι η δημοσιονομική πειθαρχία από όλους ανεξαιρέτως φέρνει ύφεση και ανεργία, ενώ η συμφωνία αφήνει εκτός την αλληλεγγύη προς τον δοκιμαζόμενο Νότο, αλλά και τα εργαλεία που θα στηρίξουν στην πράξη την Ευρωζώνη.
Διαχείριση της λιτότητας
Υπάρχει επίσης η πολιτική διάσταση του προβλήματος. Η εσωτερική υποτίμηση που βρίσκεται σε εξέλιξη στις χώρες του Νότου διαψεύδει βιαίως την ευρωπαϊκή υπόσχεση της σύγκλισης των εισοδημάτων. Ο δημοσιογράφος της WashingtoPost Ρόμπερτ Σάμιουελσον έχει εντοπίσει το μείζον πολιτικό πρόβλημα διαχείρισης της λιτότητας που ανακύπτει ως αποτέλεσμα της κρίσης στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες. Η ζητούμενη κατανομή του κόστους της προσαρμογής είναι ακόμη πιο δύσκολη για μια ένωση, όπως η Ευρωζώνη, καθώς υπερβαίνει τα σύνορα ενός κράτους. Σε άλλες ιστορικές περιόδους, αντίστοιχες συνθήκες οδήγησαν σε οικονομικό -και όχι μόνον- πόλεμο. Ο διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Λουκάς Τσούκαλης, θέτει το ερώτημα στην ευρωπαϊκή του διάσταση: θα μοιραστούν η Γερμανία και τα άλλα κράτη με εμπορικό πλεόνασμα το κόστος της προσαρμογής, αυξάνοντας την εσωτερική τους ζήτηση, ώστε να τονώσουν τις εξαγωγές και άρα την ανάπτυξη του Νότου, όσο εκείνος θα επιδίδεται στην επώδυνη διαδικασία της δημοσιονομικής προσαρμογής; Η απόφαση του Δεκεμβρίου δεν προβλέπει κάτι τέτοιο.
Επιπλέον, δύσκολα ερωτήματα θέτει και η διαδικασία μείωσης του χρέους που βρίσκεται σε εξέλιξη. Στην ακραία της εκδοχή, αυτή μπορεί να οδηγήσει σε χρεοκοπίες χωρών και τραπεζών. Ποιος όμως θα αναλάβει το κόστος; Οι πιστωτές ή οι φορολογούμενοι; Κάποιοι αναλυτές θεωρούν ότι η Ευρωζώνη θα χρειαστεί ένα ακόμη σοκ ώστε να εκφέρει ξεκάθαρη πολιτική απάντηση. Εξάλλου, ένα βασικό χαρακτηριστικό της Ε.Ε. είναι ότι πρόκειται για «έργο σε εξέλιξη». Μια διαφορετική ηγεσία στη Γερμανία ή τη Γαλλία, για παράδειγμα, θα λειτουργούσε ίσως καταλυτικά για τη διεύρυνση της λύσης πέρα από τα στενά όρια της δημοσιονομικής πειθαρχίας.
Και βέβαια, η σύγκρουση με τη Βρετανία αναδεικνύει το δίλημμα μεταξύ μιας Ευρώπης διαφορετικών ταχυτήτων ή χαμηλότερων προσδοκιών. Σε ό,τι αφορά όμως την Ευρωζώνη, δεν υπάρχει επιλογή: η απάντηση της μεγαλύτερης ενοποίησης είναι η μοναδική που μπορεί να αποτρέψει μια καταστροφή.
Ο φόβος του Βορρά και του Νότου
Η ανησυχία για το μέλλον της Ευρώπης απέχει πολύ από το ευρωπαϊκό όραμα που περιέγραφε ως ένα νέο μοντέλο για τον 21ο αιώνα ο Τζέρεμι Ρίφκιν στο βιβλίο του «Το ευρωπαϊκό όνειρο». Το 2004, αυτό ενέπνεε τους Αμερικανούς με το προοδευτικό παράδειγμα μιας υπερεθνικής, ουμανιστικής και κοινωνικής Ευρωπαϊκής Ενωσης. Σήμερα, μεγαλύτερη πέραση έχει το χιουμοριστικό (;) εγχείρημα μελλοντικής ιστοριογραφίας του Νάιαλ Φέργκιουσον στην εφημερίδα Wall Street Journal, στο οποίο φαντάζεται την Ευρώπη του 2021 ως μια νέα αυτοκρατορία των Αψβούργων, η οποία θα… αποκατασταθεί το 2014 με τη συνθήκη του Πότσδαμ. Η έδρα της ομοσπονδιακής ένωσης με την ονομασία Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης δεν θα βρίσκεται πλέον στις Βρυξέλλες αλλά στη Βιέννη, απηχώντας τη γερμανική ηγεμονία επί αυτής.
Η Ελλάδα και οι άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου θα είναι μέρος της, αλλά η ζωή σε αυτές θα εξακολουθεί να είναι σκληρή, με υψηλή ανεργία. Ευτυχώς, θα υπάρχει και η παραοικονομία – κυρίως στις υπηρεσίες κηπουρού και καθαρίστριας στα καλοκαιρινά σπίτια των Γερμανών…
Σύμφωνα με τον καθηγητή του Χάρβαρντ, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης θα δημιουργηθούν ως αποτέλεσμα μιας τραπεζικής κρίσης το 2012 στη Γερμανία, που θα οδηγήσει στην πτώση της κυβέρνησης Μέρκελ και θα ανοίξει τον δρόμο για σύσταση ευρωπαϊκού υπουργείου Οικονομικών. Βεβαίως, η Βρετανία δεν θα είναι μέρος αυτής της Ευρώπης, αντίθετα θα έχει ενωθεί με την Ιρλανδία. Ομοίως και οι σκανδιναβικές χώρες, που θα αναζητήσουν την τύχη τους σε μια δική τους ομοσπονδία των… Βίκινγκς, κατόπιν πρότασης της πλούσιας σε πετρέλαιο Νορβηγίας. Εντός θα παραμείνουν οι Πολωνία, Λεττονία, Λιθουανία και Εσθονία, θα συνιστούν μάλιστα ένα είδος ελεύθερης οικονομικής ζώνης για την προσέλκυση γερμανικών επενδύσεων, με χαμηλούς μισθούς και επίπεδο φόρο.
Προτού όμως τρομάξουμε με ένα μέλλον που γυρίζει την ήπειρο στο παρελθόν μιας ηγεμονικής Γερμανίας, καλύτερα να κατανοήσουμε το σήμερα, όπου ζούμε αυτό που ο Λουκάς Τσούκαλης ονομάζει «τη συντριβή των ψευδαισθήσεων». Οι μεγάλες ευρωπαϊκές ιδέες, η διεύρυνση, η νομισματική ένωση (για να μη μιλήσει κανείς για το απορριφθέν Σύνταγμα) αποδεικνύεται ότι δεν οδηγούν αυτομάτως στον στόχο της ενοποίησης, αυτό που από το 1957 και τη συνθήκη της Ρώμης είχε αποδοθεί ως «η ολοένα στενότερη ένωση των λαών της Ευρώπης». Ο πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ εκτιμά πως η Ε. Ε. έχει φτάσει στα όριά της, τιμωρημένη από την πραγματικότητα, θύμα της πολυπλοκότητάς της, αλλά και της σύνδεσής της με την ανεξέλεγκτη απελευθέρωση των αγορών.
Ο ηγεμονισμός
Αντιμέτωπες με την κρίση, σημειώνει, οι μεγάλες χώρες παρακάμπτουν την ολοένα πιο πολύπλοκη διαδικασία λήψης αποφάσεων και υπαγορεύουν τους κανόνες, προκαλώντας εκ νέου ερωτήματα δημοκρατικής νομιμοποίησης. Ομως, η γαλλογερμανική πρωτοβουλία κρύβει την ολοένα μεγαλύτερη αδυναμία της Γαλλίας. Κι ενώ η Γερμανία καλείται να αναλάβει τις ευθύνες της, υπάρχει ο κίνδυνος να υποπέσει από τη μία στο αμάρτημα του ηγεμονισμού και από την άλλη στις σειρήνες του λαϊκισμού. Ο λαϊκισμός, εξάλλου, είναι η εύκολη απάντηση, που απειλεί να τινάξει στον αέρα την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Πολύ προτού φτάσουμε στο 2021, ο φόβος του Βορρά απέναντι σε μια ένωση μεταβιβάσεων κεφαλαίων, σε συνδυασμό με τον φόβο του Νότου απέναντι σε μια ένωση που θα είναι ο αστυφύλακας της δημοσιονομικής πειθαρχίας, θα μπορούσε να οδηγήσει στην «πολιτική αυτοκτονία» της Ε. Ε.
