Ο Πούτιν στέκεται ακόμα
Οι ελίτ που κρατούν τον πρόεδρο στην εξουσία
David Szakonyi
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Κατά τα τελευταία δύο χρόνια, δεν έχει υπάρξει καμία έλλειψη [1] από προβλέψεις [2] ότι το καθεστώς του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν θα καταρρεύσει σύντομα κάτω από το συντριπτικό βάρος της πτώσης των τιμών του πετρελαίου και των Δυτικών κυρώσεων.
Στο κάτω-κάτω, η οικονομία της Ρωσίας ήταν αδύναμη ακόμη και πριν από την έναρξη των διαδηλώσεων υπέρ της δημοκρατίας στην Ουκρανία το 2013. Η προσάρτηση της Κριμαίας στις αρχές του 2014 και η διαμάχη με την Δύση που ακολούθησε μπορεί να ενίσχυσε την δημοτικότητα του Πούτιν εγχωρίως, αλλά όπως λέει το επιχείρημα, παράχωσε την χώρα σε ένα ακόμα βαθύτερο οικονομικό κενό. Χωρίς φρόνιμες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την προώθηση των επενδύσεων και της ανάπτυξης, η οροφή θα απλά θα καταρρεύσει από εκτεταμένες διαμαρτυρίες, και σύντομα.
Αλλά αυτή η ανάγνωση είναι θεμελιωδώς ελαττωματική. Η πραγματική απειλή για την παραμονή του Πούτιν στην εξουσία δεν απορρέει από την κοινωνική δυσαρέσκεια, είτε προέρχεται από την Μόσχα και την λεγόμενη δημιουργική τάξη της Αγίας Πετρούπολης είτε από την κατώτερη τάξη, η οποία έχει περαιτέρω αποδυναμωθεί από την οικονομική ύφεση. Αντ’ αυτού, η σημερινή ρωσική κυβέρνηση επιβιώνει γιατί έχει κατευνάσει με επιτυχία τις ελίτ που έχουν γίνει πάμπλουτες και ισχυρές χάρη στον παρεοκρατικό καπιταλισμό του Πούτιν. Αυτή η ομάδα των ανθρώπων του εσωτερικού κύκλου είτε γνώριζαν τον Πούτιν κατά την πρώιμη πολιτική του καριέρα στην Αγία Πετρούπολη είτε εργάζονταν στις «δομές ισχύος» (γνωστές και ως siloviki) εντός του στρατού, της αστυνομίας, ή της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας, της διαδόχου της KGB. Κατά την τελευταία δεκαετία, έχουν συσσωρεύσει απίστευτες περιουσίες, επωφελούμενοι από την εθνικοποίηση εταιρειών πετρελαίου και φυσικού αερίου, όπως η Yukos το 2004, καθώς και από συμφωνίες του εσωτερικού κύκλου όπως η παροχή τραπεζικών και άλλων υπηρεσιών προς την κυβέρνηση.
Αυτή η μεταφορά του πλούτου στα χέρια μιας τέτοιας μικρής ομάδας ελίτ έχει δημιουργήσει ένα σύστημα αμοιβαίας εξάρτησης με τον Πούτιν: Αυτός ενορχήστρωσε την άνοδό τους, αλλά δεν μπορεί να κυβερνήσει την χώρα ή να διατηρήσει την οικονομική ανάπτυξη, χωρίς την υποστήριξή τους. Το στράγγισμα των εσόδων από το πετρέλαιο και η περιορισμένη πρόσβαση προς την Δύση απείλησαν να ανατρέψουν αυτή την σχέση και να κλονίσουν την στήριξη αυτών των ελίτ προς την σημερινή κυβέρνηση. Το 2015, η κρίση μετέτρεψε σχεδόν δύο δωδεκάδες ανθρώπους από δισεκατομμυριούχους [3] σε εκατομμυριούχους, πάνω από το ένα πέμπτο των 111 [ζάμπλουτων] στην αρχή του έτους. (Συγκριτικά, πολλοί δισεκατομμυριούχοι σε όλο τον κόσμο ήταν αρκετά προστατευμένοι από την οικονομική κρίση του 2009 [4] και μέχρι που είδαν αύξηση του πλούτου τους). Και όμως ο Πούτιν εξακολουθεί να είναι στην εξουσία.
Ο λόγος που αυτή η ομάδα ελίτ συνεχίζει να υποστηρίζει τον Πούτιν είναι ότι ήταν [ο Πούτιν] σε θέση να αναδιανείμει τον πλούτο σε αυτόν τον εσωτερικό κύκλο, ένα «εργαλείο» που ενορχήστρωσε ο ίδιος κατά την διάρκεια αυτής της τελευταίας οικονομικής κρίσης. Είναι αλήθεια ότι η σκληρή στάση προς την Δύση και η στρατιωτική επέμβαση στην Συρία ανάδειξαν το πολιτικό ανάστημα του Πούτιν, αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι η έμπειρη χειραγώγησή του επί των οικονομικών πολιτικών σε εθνικό επίπεδο έχει απομακρύνει πιθανές αποστασίες. Κατ’ αρχήν, η κυβέρνηση ψήφισε νόμους και κανονισμούς που έχουν σχεδιαστεί να μην επανεκκινήσουν την οικονομία της Ρωσίας, αλλά να αποζημιώσουν τους ανθρώπους του στενού κύκλου για τις απώλειές τους λόγω της κρίσης.
Πάρτε, για παράδειγμα, την χρήση των συμβάσεων προμηθειών του δημοσίου, οι οποίες βοηθούν να κατευθύνονται τεράστια ποσά χρημάτων σε πολιτικά διαπλεκόμενες εταιρείες. Παρά το πέρασμα ενός νέου ομοσπονδιακού νόμου το 2014 με στόχο την προώθηση της διαφάνειας και την αύξηση των ερευνών από διάφορες οργανώσεις κατά της διαφθοράς, ελάχιστα πράγματα έχουν αλλάξει σε σχέση με το πώς λειτουργεί η διαδικασία σύναψης δημοσίων συμβάσεων. Οι μεγάλης κλίμακας προσφορές είναι γραμμένες σαφώς έτσι ώστε μόνο οι προτιμώμενοι προμηθευτές να έχουν δικαίωμα συμμετοχής. Το 2015, ο Πούτιν απένειμε στο ταίρι του στο τζούντο, Arkady Rotenberg [5], μια συμφωνία τεσσάρων δισεκατομμυρίων δολαρίων για να χτίσει την πολυαναμενόμενη διπλής χρήσης σιδηροδρομική γέφυρα στο Στενό του Κερτς. Έβαλε επίσης τους συντρόφους του υπεύθυνους σε αρκετά έργα υγροποιημένου φυσικού αερίου [6] και κατασκευής αγωγών πετρελαίου [7] προς την Κίνα. Συχνά, οι εργασίες για έργα υποδομής παραδίδονται στα μέλη της οικογένειας [8] αξιωματούχων υψηλού επιπέδου. Επιπλέον, οι κρατικές εταιρείες έχουν πιέσει επιτυχώς για να εξαιρεθούν από αυτές τις μεταρρυθμίσεις και να συνεχίζουν να υπόκεινται σε έναν ξεχωριστό και πολύ λιγότερο αυστηρό ομοσπονδιακό νόμο.
Ο Πούτιν εξυπηρετεί επίσης αυτές τις ελίτ μέσω της υποκατάστασης των εισαγωγών, μια πολιτική που ευνοεί την αντικατάσταση ξένων προϊόντων με εγχώρια. Η κίνηση έχει σκοπό την τόνωση της οικονομίας, αλλά δεδομένου ότι η πολιτική αυτή εντάθηκε στα μέσα του 2014, έχει κάνει περισσότερα για να στηρίξει τα οικονομικά συμφέροντα των μεγάλων βιομηχανιών μεταποίησης αγροτικών προϊόντων παρά να ενισχύσει την εγχώρια παραγωγή των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Στην πραγματικότητα, η γεωργία είναι τώρα ένας καυτός τομέας για τους δισεκατομμυριούχους [9] στην Ρωσία, δεδομένου ότι οι Δυτικές κυρώσεις έχουν αυξήσει την ζήτηση για εγχώρια παραγόμενα τρόφιμα. Ένας κύριος ωφελημένος, η Ros Agro, μαζεύει 250 εκατομμύρια δολάρια για να χρηματοδοτήσει νέες επενδύσεις [10] για το νέο αυτό εγχείρημα. Συνολικά, η γεωργική παραγωγή αυξάνεται σταθερά καθώς η Ρωσία εισάγει λιγότερο και εξάγει περισσότερο χάρη και σε ένα αδύναμο ρούβλι. Αλλά το αποτέλεσμα είναι ότι οι διαπλεκόμενοι όμιλοι μαζεύουν γρήγορα πλούτο, ενώ οι καταναλωτές πληρώνουν όλο και υψηλότερες τιμές για τις βασικές ανάγκες τους. Τα φαρμακευτικά προϊόντα [11], μια άλλη βιομηχανία που ωφελήθηκε από τις πολιτικές υποκατάστασης εισαγωγών, είχε ένα έτος ρεκόρ συγχωνεύσεων και εξαγορών το 2015. Οι κανονισμοί που ενθαρρύνουν την αποκέντρωση έδωσαν επίσης στις μεγαλύτερες εταιρείες ένα πλεονέκτημα για να αδράξουν τις ευκαιρίες σε πολλές περιοχές της Ρωσίας, κάτι που αναπόφευκτα ανταμείβει τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ που τις ελέγχουν.
Το Κρεμλίνο έχει προτείνει την ιδιωτικοποίηση βασικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων για αρκετό καιρό τώρα, και έθεσε την ιδέα για μια ακόμη φορά, τον Φεβρουάριο φέτος. Οι οικονομολόγοι θεωρούν αυτήν την μεταφορά από τον δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα ως τρόπο μετατροπής ογκωδών κρατικών επιχειρήσεων σε πιο αποδοτικές επιχειρήσεις. Αλλά στην πραγματικότητα, αυτή η πολιτική θα συνεχίσει την τάση της ιεράρχησης των συμφερόντων των ελίτ πάνω από το κοινό καλό. Στην πραγματικότητα, ο Πούτιν έχει καταστήσει σαφές ότι μόνο «στρατηγικοί επενδυτές» [12] (αυτοί που καλούνται άμεσα από τους Ρώσους αξιωματούχους των ιδιωτικοποιήσεων) θα επιτρέπεται να συμμετάσχουν στις πωλήσεις και ότι το κράτος θα εξακολουθεί να διατηρεί τον έλεγχο [13] σε αυτές τις εταιρείες. Αυτό κατά πάσα πιθανότητα θα τρομάξει τους ξένους επενδυτές, και ως εκ τούτου, φαίνεται πιθανό ότι η μεταβίβαση της κυριότητας θα πραγματοποιηθεί μέσω παρασκηνιακών συμφωνιών με τους μυημένους.
Αν και οι Δυτικές κυρώσεις έχουν λειτουργήσει ως αποτελεσματικός αποτρεπτικός παράγοντας για την περαιτέρω κλιμάκωση στην Ουκρανία, δεν έχουν βοηθήσει να σπάσει αυτός ο κύκλος των ελίτ. Στην πραγματικότητα, οι κυρώσεις τις έφεραν πιο κοντά. Οι γίγαντες αερίου Gazprom και Rosneft [14], οι οποίοι είναι ιστορικά αντίπαλοι, μέχρι που προσπάθησαν να εργαστούν από κοινού για να μειώσουν την ζημιά των μειωμένων εξαγωγών πετρελαίου. Αν και υπήρξε ανησυχία ότι οι ρωσικές ελίτ [15] δυσαρεστούνται [15] επειδή αποκόπτονται από τα προνόμια του να ζουν μια διπλή ζωή στην Δύση, παρέμειναν ενωμένες κατά την απομάκρυνση του συμμάχου-κλειδί Vladimir Yakunin [16] τον Αύγουστο του 2015 από την θέση του ως επικεφαλής των (διαστάσεων μαμούθ) ρωσικών σιδηροδρόμων, καθώς και κατά την σύλληψη του δισεκατομμυριούχου Vladimir Yevtushenkov [17]. Καμιά από τις δύο εξελίξεις δεν προκάλεσε μια ευρέως διαδεδομένη κατακραυγή στους κορυφαίους κύκλους. Αυτό είναι εν μέρει επειδή άλλοι από τον εσωτερικό κύκλο έχουν την δυνατότητα να αναλάβουν τα πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία και τις ισχυρές θέσεις που δημιουργούνται από τις απομακρύνσεις αυτών των ατόμων. Αλλά ίσως πιο σημαντικό είναι ότι ο Πούτιν έχει εξασφαλίσει πως όσοι εκβάλλονται από την άμεση εύνοια εξακολουθούν να λαμβάνουν αργομισθίες και να διατηρούν την πρόσβασή τους στα κρατικά λάφυρα, ακόμα και όταν έχουν καταδικαστεί για διαφθορά, όπως στην περίπτωση του πρώην υπουργού Άμυνας Ανατόλι Σερντιούκοφ [18].
Φυσικά, αυτή η βραχυπρόθεσμη στρατηγική που εξευμενίζει τις ελίτ θα μπορούσε να αποτύχει αν τα χρήματα τελειώσουν πριν ανακάμψουν οι τιμές του πετρελαίου. Δεν φαίνεται ότι ο Πούτιν έχει οποιαδήποτε μακροπρόθεσμη στρατηγική παρά μόνο να αγοράζει αρκετό χρόνο για τις αγορές να ξαναγυρίσουν την Ρωσία στις ένδοξες μέρες των 100 δολαρίων ανά βαρέλι πετρελαίου, όπως ήταν κατά τα μέσα της δεκαετίας του 2000. Με τις τιμές του πετρελαίου να προβλέπεται να ανακάμψουν [19] ελαφρώς, ο Πούτιν είναι εδώ για να μείνει λίγο περισσότερο.
* Ο DAVID SZAKONYI είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο George Washington.
(Στην φωτογραφία : Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ανταλλάσσει χειραψία με τον δισεκατομμυριούχο Alisher Usmanov κατά την διάρκεια συνάντησης στο Κρεμλίνο στην Μόσχα, στις 30 Ιουνίου 2015. ALEKSEY NIKOLSKYI / KREMLIN VIA REUTERS)
Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2016-07-26/pu...
Σύνδεσμοι:
[1] http://www.ecfr.eu/publications/summary/putins_downfall_the_coming_crisi...
[2] http://www.worldaffairsjournal.org/blog/alexander-j-motyl/putin-steering...
[3] http://www.themoscowtimes.com/business/article/russia-loses-23-billionai...
[4] http://www.cnbc.com/2014/10/30/number-of-billionaires-doubles-since-fina...
[5] http://www.newsweek.com/putins-judo-partner-set-build-russias-bridge-cri...
[6] http://www.lngworldnews.com/yamal-lng-to-get-state-funds-backing/
[7] http://www.reuters.com/article/russia-gazprom-idUSL8N14D1JD20151224
[8] http://https:/t.co/DE9J3JtUWQ
[9] http://www.bloomberg.com/news/features/2016-06-07/putin-is-growing-organ...
[10] http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-04-24/billionaire-farmers-re...
[11] http://globalriskinsights.com/2015/04/regulations-discourage-foreign-pha...
[12] https://www.bloomberg.com/news/articles/2016-02-01/putin-says-only-russi...
[13] http://www.ft.com/intl/cms/s/0/666589a8-d586-11e5-8887-98e7feb46f27.html
[14] http://www.themoscowtimes.com/business/article/western-sanctions-unite-r...
[15] http://www.gmfus.org/publications/russian-elites-are-worried-unpredictab...
[16] http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/russia/12097557/Russias...
[17] http://www.themoscowtimes.com/news/article/russian-oligarch-yevtushenkov...
[18] https://themoscowtimes.com/articles/former-defense-minister-appointed-to...
[19] http://www.cnbc.com/2016/05/23/oil-will-soon-stage-a-fundamental-price-r...
