Στην... κιβωτό της ευφυΐας οι άνθρωποι θα έχουν πολλά όντα για παρέα...
The New York Times
(Πηγή : http://news.kathimerini.gr)
Οι άνθρωποι δεν έχουν το αποκλειστικό προνόμιο στην ευφυΐα. Ολα τα είδη του ζωικού βασιλείου έχουν να επιδείξουν εντυπωσιακά νοητικά κατορθώματα.
Ο Κάνζι, ένας μπονόμπο χιμπατζής, χρησιμοποιεί σειρά από σύμβολα για να επικοινωνεί με τους ανθρώπους. Η Τσέισερ, ένα μπόρντερ κόλεϊ, γνωρίζει τις αγγλικές λέξεις για περισσότερα από 1.000 αντικείμενα. Τα κοράκια κατασκευάζουν εξελιγμένα εργαλεία, οι ελέφαντες αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη και τα δελφίνια έχουν στοιχειώδη αίσθηση των αριθμών.
Τι γίνεται όμως με τα ερπετά; Στην πληθώρα ερευνών που έχουν πραγματοποιηθεί τις τελευταίες δεκαετίες πάνω στις διανοητικές ικανότητες διαφόρων ειδών, οι σαύρες, οι χελώνες και τα φίδια έχουν μείνει στα τελευταία θρανία. «Η νοημοσύνη των ερπετών δεν χαίρει μεγάλης εκτίμησης. Είχε θεωρηθεί ότι λειτουργούν μηχανικά και ενστικτωδώς» λέει ο δρ Γκόρντον Μπέργκχαρτ, συγκριτικός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Τενεσί των ΗΠΑ. Πρόσφατες έρευνες όμως αποκαλύπτουν ότι οι εγκέφαλοι των ερπετών δεν είναι τόσο πρωτόγονοι όσο φανταζόμασταν.
Χελώνα στον λαβύρινθο
Η Αννα Γουίλκινσον, συγκριτική ψυχολόγος στο πανεπιστήμιο του Λίνκολν στην Αγγλία, έκανε πειράματα με τον Μωυσή, μια κοκκινοπόδαρη χελώνα. Την τοποθέτησε σε λαβύρινθο που απαρτίζεται από οκτώ ακτίνες, οι οποίες ξεκινούν από το κέντρο και καταλήγουν έξω από αυτόν. Σκοπός του πειράματος ήταν ο Μωυσής να φάει ένα κομμάτι φράουλας που βρίσκεται στην άκρη της κάθε ακτίνας χωρίς να ξαναπεράσει από κάποια που έχει ήδη επισκεφθεί.
«Αυτό απαιτεί αρκετά ανεπτυγμένη μνήμη, διότι χρειάζεται να θυμηθεί από πού έχει ήδη περάσει», λέει η δρ Γουίλκινσον. Ο Μωυσής τα πήγε περίφημα, αποδίδοντας καλύτερα από ό,τι εάν επέλεγε τυχαία τις ακτίνες. Περαιτέρω έρευνα αποκάλυψε ότι δεν χρησιμοποίησε την όσφρηση για να βρει την τροφή, αλλά προσανατολίστηκε με σημάδια του περιβάλλοντος, όπως ακριβώς κάνουν τα θηλαστικά.
Τα πράγματα έγιναν ακόμα πιο ενδιαφέροντα όταν η δρ Γουίλκινσον κρέμασε μια μαύρη κουρτίνα γύρω από τον λαβύρινθο. Τότε η χελώνα εφάρμοσε νέα...στρατηγική πλοήγησης, μπαίνοντας στην ακτίνα που ήταν σε άμεση γειτνίαση με αυτή που μόλις είχε επισκεφθεί. «Η προσέγγιση αυτή είναι πραγματικά εξαιρετική για την επίλυση του προβλήματος», λέει και «είναι στρατηγική που σπάνια θα συναντήσεις στα θηλαστικά», προσθέτει.
Η έρευνα όμως ρίχνει φως σε κάτι πιο εντυπωσιακό: τη συμπεριφορική ευελιξία, δηλαδή την ικανότητα να μεταβάλλεται η συμπεριφορά ανάλογα με τις αλλαγές των εξωτερικών συνθηκών. Αυτή η ευελιξία επιτρέπει στα ζώα να επωφελούνται από καινούργια περιβάλλοντα ή νέες πηγές τροφής και έχει παρατηρηθεί σε πτηνά και πρωτεύοντα θηλαστικά.
Η σαύρα βρίσκει λύσεις
Η πράσινη τροπική σαύρα Anolis evermanni ακολουθεί πολύ συγκεκριμένη μέθοδο για την απόκτηση της τροφής, χτυπώντας την κινούμενη λεία από ψηλά. Ο δρ Μανουέλ Λίαλ, βιολόγος στο Πανεπιστήμιο Ντιουκ των ΗΠΑ, έκρυψε μια προνύμφη εντόμου μέσα σε μικρή τρύπα και τη σφράγισε με μπλε καπάκι. Μόνο δύο από τις έξι σαύρες που συμμετείχαν στο πείραμα, επιτέθηκαν στο μπλε καπάκι από πάνω. Δύο πλησίασαν το καπάκι από τα πλάγια, χρησιμοποιώντας το στόμα τους για να το δαγκώσουν και να το σηκώσουν, ενώ οι άλλες δύο χρησιμοποίησαν το ρύγχος τους σαν μοχλό για να εξετάσουν πόσο σφιχτά ήταν κλεισμένο.
Αλλες μελέτες έχουν καταγράψει παρόμοια επίπεδα ευελιξίας και ικανότητας επίλυσης προβλημάτων. Ο δρ Μπέργκχαρτ, για παράδειγμα, χρησιμοποίησε διαφανή πλαστικό σωλήνα με δύο περιστρεφόμενες πόρτες, ο οποίος περιείχε ζωντανά ποντίκια. Οι σαύρες βρήκαν πολύ γρήγορα τον τρόπο να ανοίξουν τις πόρτες. «Μας εξέπληξε η ταχύτητα με την οποία έλυσαν το πρόβλημα, ενώ μάλιστα τη δεύτερη φορά τα κατάφεραν ακόμα καλύτερα», λέει ο Μπέργκχαρτ. «Αυτό είναι σημάδι μάθησης», προσθέτει.
Πώς όμως δεν είχαν αποκαλυφθεί αυτές οι νοητικές ικανότητες των ερπετών μέχρι σήμερα; Σύμφωνα με τους επιστήμονες το πρόβλημα εντοπίζεται στις λάθος προσεγγίσεις των προγενέστερων μελετών, οι οποίες σε μεγάλο βαθμό ήταν σχεδιασμένες για θηλαστικά.
Κοινωνική μάθηση
Σήμερα όμως που οι επιστήμονες σχεδιάζουν πια καλύτερα τα πειράματά τους, έχουν αρχίσει να ανακαλύπτουν πληθώρα εκπληκτικών ικανοτήτων, όπως για παράδειγμα την κοινωνική μάθηση. Σε άλλο πείραμα με κοκκινοπόδαρες χελώνες, η δρ Γουίλκινσον τοποθέτησε μια χελώνα στη μία πλευρά ενός φράχτη και ένα κομμάτι φράουλας στην άλλη πλευρά. Η χελώνα μπορούσε να δει τη φράουλα αλλά δεν την έφτανε. Για να τη φάει έπρεπε να κάνει μια παράκαμψη γύρω από τον φράχτη. Καμία από τις χελώνες δεν κατάλαβε τι έπρεπε να κάνει για να φτάσει τη φράουλα. Οταν όμως είδαν μια εκπαιδευμένη χελώνα να περνάει γύρω από τον φράχτη, όλες ακολούθησαν το παράδειγμά της.
Το επιστημονικό πεδίο της νοητικής ικανότητας των ερπετών, παρότι σε βρεφικό ακόμα στάδιο, φαίνεται να προτείνει ότι η «ευφυΐα» δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο κάποιων μέσα στο ζωικό βασίλειο. Οπως το έθεσε ο δρ Μπέργκχαρτ «οι ερευνητές αρχίζουν να προσαρμόζουν και να χρησιμοποιούν πειράματα που είχαν αναπτυχθεί για τα “έξυπνα” ζώα σε άλλα είδη, διαπιστώνοντας ότι τα “έξυπνα” ζώα ίσως να μην είναι τελικά και τόσο ξεχωριστά».
