Ποια Τουρκία θα έχουμε ως γείτονα;
ΑΓΓΕΛΟΣ Μ. ΣΥΡΙΓΟΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Μπορεί να φύγει η Τουρκία από το ΝΑΤΟ; Θα μπορούσε να μετατραπεί σε Πακιστάν; Κι εμείς θα θέλαμε να έχουμε ένα «Πακιστάν» δίπλα μας;
Οι καινοφανείς και ραγδαίες εξελίξεις στη γείτονα οδηγούν σε σκέψεις που πριν από λίγες εβδομάδες θα φάνταζαν αδιανόητες. Στο εσωτερικό της Τουρκίας οι διώξεις κατά των γκιουλενικών έχουν φθάσει σε κλίμακα αντίστοιχη των εκκαθαρίσεων του Στάλιν κατά των εσωκομματικών του αντιπάλων μετά το 1926. Εχθροί είναι οι χθεσινοί αδελφοί που βρίσκονται αποκλειστικώς μέσα στους κόλπους των ισλαμιστών. Μέσα σε αυτό το κλίμα ο Ερντογάν θα μετατρέψει χωρίς αντιδράσεις το πολιτικό σύστημα σε προεδρικό. Η χώρα θα γίνει ακόμη πιο συντηρητική. Δεν θα φθάσει, όμως, στην κατάσταση του Πακιστάν. Περισσότερο τείνει προς ένα σουνιτικό Ιράν, όπου θα υπάρχουν εκλογές αλλά δεν θα υπάρχουν ισχυρές αντίθετες φωνές.
Στο εξωτερικό πεδίο η Τουρκία πρώτη φορά από την ένταξή της στο ΝΑΤΟ το 1952 θεωρείται ότι είναι επισφαλής για τα δυτικά συμφέροντα. Αλάνθαστος δείκτης είναι η διαρρεύσασα απόφαση να αποσυρθούν οι νατοϊκές πυρηνικές βόμβες που είναι αποθηκευμένες στην αεροπορική βάση Ιντσιρλίκ. Η επιλογή της χώρας όπου αποθηκεύονται πυρηνικά όπλα συνδέεται όχι μόνον με τη γεωγραφική της θέση, αλλά πρωτίστως με την προσήλωσή της στη Δυτική Συμμαχία. Ενα άλλο σημείο ενδιαφέροντος είναι ότι Τουρκία, Ιράν και Συρία εμφανίζονται να συμπλέουν έναντι των Κούρδων, τους οποίους, όμως, εξακολουθούν να ενισχύουν συστηματικά οι ΗΠΑ.
Παρά την έκδηλη δυτική καχυποψία, ούτε οι Αμερικανοί ούτε οι Ευρωπαίοι θα ήθελαν (θα άφηναν) την Τουρκία να φύγει από το ΝΑΤΟ. Διαθέτει σημαντικότατο γεωπολιτικό οικόπεδο. Ο Ερντογάν το γνωρίζει. Θέλει όμως να δημιουργήσει κλίμα ανησυχίας στη Δύση και να αποσπάσει ανταλλάγματα. Πρόκειται περί κλασικής τουρκικής τακτικής. Κάτι ανάλογο είχε γίνει και κατά την περίοδο των συζητήσεων για τα σχέδια Ατσεσον.
Τον Ιούλιο του 1964 η Αγκυρα επέτρεψε, καθ’ υπέρβασιν της Συμβάσεως του Μοντρέ του 1936, τον διάπλου των Στενών από σοβιετικά πολεμικά που ενίσχυαν την παρουσία της ΕΣΣΔ στη Μεσόγειο. Επίσης, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, η Τουρκία είχε λάβει περισσότερη σοβιετική βοήθεια από οποιανδήποτε άλλη χώρα του Τρίτου Κόσμου. Δυστυχώς, οι εξελίξεις στην Τουρκία μπορούν να μας επηρεάσουν περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο κράτος της Ε.Ε. Ας έχουμε κατά νου ότι παρά τα σοβαρότατα προβλήματα της Τουρκίας με τους Κούρδους και τη Συρία, οι δύο από τις τέσσερις στρατιές της χώρας εξακολουθούν να βλέπουν στο Αιγαίο και στη Θράκη όπου βρίσκονται και τα πλέον σύγχρονα τουρκικά τεθωρακισμένα. Επιπλέον, το 10% του τουρκικού στρατού είναι εγκατεστημένο πάνω σε ένα νησί, την Κύπρο, παρ’ ότι η άλλη πλευρά έχει ανύπαρκτες επιθετικές δυνατότητες.
Η στρατηγική μας έναντι της Τουρκίας βασίσθηκε μετά το 1999 στον σταδιακό εξευρωπαϊσμό της. Σήμερα, η ευρωπαϊκή προοπτική είναι νεκρή. Καλούμαστε να επαναχαράξουμε τη στρατηγική μας έναντι της Τουρκίας με ρεαλισμό. Με τον ίδιο άλλωστε ρεαλισμό αντιμετωπίσαμε και το νέο καθεστώς της Αιγύπτου παρότι είχε ανατρέψει τον εκλεγμένο πρόεδρο.
Ας έχουμε επίσης κατά νου ότι οι διαφορές Ελλάδος - Κύπρου και Τουρκίας οφείλονται σε αντικρουόμενα συμφέροντα, σχετικώς με τον ρόλο που επιθυμεί κάθε χώρα να διαδραματίσει στην ανατολική Μεσόγειο, τα Βαλκάνια και τον Εύξεινο Πόντο. Στη γεωπολιτική σκακιέρα της ανατολικής Μεσογείου ο ελληνισμός, όπως εκφράζεται μέσα από τις κρατικές οντότητες της Ελλάδος και της Κυπριακής Δημοκρατίας, διαθέτει δύο κρίσιμα ερείσματα. Την Κύπρο, που μας φέρνει σε επαφή με τα κράτη της Μέσης Ανατολής, και το Αιγαίο, στο οποίο η απόλυτη ελληνική κυριαρχία οδηγεί σε πλήρη έλεγχο των περασμάτων προς τον Εύξεινο Πόντο.
Αυτά τα δύο στοιχεία προσπαθεί να ακυρώσει η τουρκική πολιτική, διότι συγκρούονται με τη δική της αντίληψη για τον ρόλο που θέλει να διαδραματίσει στην περιοχή. Η Τουρκία θεωρεί παγίως πως Ελλάδα και Κύπρος παρεμβαίνουν στον «ζωτικό χώρο» της και προσπαθεί να περιορίσει τις δύο αυτές χώρες από την άσκηση των δικαιωμάτων τους.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 ο γελοιογράφος ΚΥΡ σχεδίαζε τον ιδανικό χάρτη της περιοχής μας: ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία είχε τοποθετήσει την Ελβετία. Την ίδια περίοδο ο παλαίμαχος διπλωμάτης Βύρων Θεοδωρόπουλος σχολίαζε ότι υπάρχουν τρεις τρόποι να σκεφτόμαστε την Τουρκία: α) είμαι δυστυχής που έχω την Τουρκία ως γείτονα, β) έχω την Τουρκία ως γείτονα, γ) είμαι ευτυχής που έχω την Τουρκία ως γείτονα. Στόχος μας, έλεγε, είναι η δεύτερη κατάσταση. Απέχουμε πολύ ακόμη.
*Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
