Η Χιλή σε κρίση
Το πρότυπο έθνος της Νότιας Αμερικής παλεύει με την διαφθορά
Juan de Onis
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Η Χιλή έχει θεωρηθεί εδώ και καιρό μια από τις λιγότερο διεφθαρμένες χώρες της Λατινικής Αμερικής, κάτι που εξηγεί γιατί οι πρόσφατες αποκαλύψεις έχουν σοκάρει το έθνος.
Και τα δεξιά και τα αριστερά κόμματα έχουν εμπλακεί σε σκάνδαλα διαφθοράς, ενώ ο γιος της προέδρου Michelle Bachelet έχει κατηγορηθεί ότι χρησιμοποίησε την επιρροή του για να πετύχει επικερδείς συμφωνίες αγοραπωλησίας γης. Τα σκάνδαλα οδήγησαν σε σοβαρή μείωση της εμπιστοσύνης των πολιτών στην πολιτική ελίτ και σε πλήγμα στην φήμη της Bachelet και στο φιλόδοξο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η Χιλή βιώνει την χειρότερη πολιτική κρίση από την ανατροπή του προέδρου Σαλβαδόρ Αλιέντε το 1973 από τις ένοπλες δυνάμεις. Αυτό είναι σίγουρα υπερβολικό. Η δημοκρατία της Χιλής υπό την ηγεσία της Bachelet δεν βρίσκεται σε κίνδυνο. Ακόμα κι έτσι, η εύρεση λύσης για το ζήτημα της διαφθοράς σίγουρα δεν θα αποτελέσει εύκολη υπόθεση, δεδομένου ότι κάτι τέτοιο απαιτεί την ύπαρξη ισχυρών ηγετών που θα μπορούσαν να δεσμευτούν στην επιβολή μεγαλύτερης διαφάνειας στην χρηματοδότηση των κομμάτων. Μετά από μια περίοδο κομματικής λασπολογίας και των μακάβριων πρωτοσέλιδων στα μέσα ενημέρωσης που ακολούθησαν, πολλοί από τους πολιτικούς ηγέτες της Χιλής έχουν αρχίσει να αναγνωρίζουν ότι το ευρύ κοινό έχει απογοητευτεί ιδιαίτερα τόσο με εκείνους όσο και με το πολιτικό σύστημα στο σύνολό του. Για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση, οι ηγέτες αυτοί έχουν αρχίσει παρασκηνιακές διαπραγματεύσεις για μια «μεγάλη συμφωνία» που θα υλοποιηθεί από έναν κεντρικό φορέα, όπως το Κογκρέσο, ώστε να τεθεί η μεταρρύθμιση της εκλογικής χρηματοδότησης σε προτεραιότητα.
Η σημερινή κρίση άρχισε τον Οκτώβριο του 2014, όταν το Υπουργείο Δημοσίων Υποθέσεων, ο δικαστικός οργανισμός που ερευνά και διώκει εγκλήματα που αφορούν τους δημόσιους υπαλλήλους, κατηγόρησε το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, το δεξιό κόμμα της Ανεξάρτητης Δημοκρατικής Ένωσης, για αποδοχή παράνομων κεφαλαίων από την Penta, μια επενδυτική τράπεζα και εταιρεία χαρτοφυλακίου, η οποία ανήκει σε πρώην υποστηρικτές του στρατιωτικού καθεστώτος της Χιλής υπό την ηγεσία του Αουγκούστο Πινοσέτ. Τέσσερα στελέχη της Penta καταδικάστηκαν τελικά για παράκαμψη της πληρωμής φόρων για τις πολιτικές τους εισφορές και βρίσκονται τώρα στην φυλακή καθώς περιμένουν την έφεσή τους. Αυτή η τροπή των γεγονότων αποδείχθηκε ένα απροσδόκητο δώρο για τους αριστερούς υποστηρικτές της Bachelet, οι οποίοι κατήγγειλαν ταχύτατα την Ανεξάρτητη Δημοκρατική Ένωση ως ένα διεφθαρμένο εργαλείο της πολιτικής δεξιάς. Άδραξαν, επίσης, την ευκαιρία για να δυσφημήσουν την Penta και να καταγγείλουν τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που οδήγησαν στην μειωμένη ρύθμιση του ιδιωτικού τομέα. Αυτό το σκάνδαλο συγκέντρωσε ευρεία προσοχή από τα μέσα ενημέρωσης, ιδίως από την στιγμή που οι ομοσπονδιακοί εισαγγελείς διέρρευσαν εμπιστευτικές πληροφορίες σε δημοσιογράφους προκειμένου να προωθήσουν την υπόθεσή τους.
Ωστόσο, η πολιτική ευφορία της Αριστεράς αναφορικά με το σκάνδαλο της Penta δεν κράτησε πολύ. Τον Φεβρουάριο, η Que Pasa, μια σεβαστή εθνική εβδομαδιαία εφημερίδα, δημοσίευσε μια καυστική περιγραφή του γιου της Bachelet, Sebastian Davalos, ενός γραφειοκράτη στο Προεδρικό Γραφείο Πολιτισμού, που κατάφερε να πάρει δάνειο 1,5 εκατομμυρίων δολαρίων από τον ιδιοκτήτη της Τράπεζας της Χιλής, Andronico Luksic, έναν από τους πλουσιότερους ανθρώπους της χώρας. Το δάνειο χορηγήθηκε σε μια οργάνωση με την επωνυμία Caval, ιδιοκτήτες της οποίας είναι εκτός των άλλων ο γιος και η νύφη της Bachelet, και χρησιμοποιήθηκε για να χρηματοδοτηθεί η αγορά 400 στρεμμάτων αγροτικών ακινήτων που αναμενόταν να τριπλασιαστούν σε αξία αν έμπαιναν στο σχέδιο πόλης. Αυτή η αποκάλυψη έδωσε ένα άσχημο πλήγμα στην υποτιθέμενη εικόνα της Bachelet ως καλοκάγαθης και μητρικής ευεργέτιδας των φτωχών, που είναι απομακρυσμένη από τις μεθοδεύσεις των πλούσιων ανώτερων τάξεων της Χιλής.
Ο Sebastian Davalos, γιος της προέδρου της Χιλής, Michelle Bachelet, προβαίνει σε δήλωση πριν παραιτηθεί από την θέση του στο προεδρικό μέγαρο στο Σαντιάγο, στις 13 Φεβρουαρίου του 2015. (Ivan Alvarado / Reuters)
Η κατάσταση αυτή είχε σαν αποτέλεσμα να ζητούν οι Χιλιανοί τώρα αυστηρότερους κανονισμούς για τις πολιτικές εισφορές και τα οικονομικά των εκστρατειών, αν όχι την πλήρη απαγόρευση δωρεών από ιδιωτικές εταιρείες. Η Χιλή έχει ήδη μια σειρά εκλογικών νόμων που περιορίζουν την χρηματοδότηση [πολιτικών] εκστρατειών, αλλά επιβάλλονται μόνο σε ήπιο βαθμό από μια ανεπαρκή και υποχρηματοδοτούμενη εκλογική Υπηρεσία. Για να μεταρρυθμιστεί πραγματικά το σύστημα χρηματοδότησης των εκλογικών εκστρατειών, πρέπει να υπάρξει ένα σημείο συμφωνίας μεταξύ των αριστερών και δεξιών κομμάτων της Χιλής. Με δεδομένη την πόλωση που υπάρχει στην πολιτική της Χιλής, μόνο σε περιόδους κρίσης, όπως υπό την απειλή ενός πολέμου, το πολιτικό σύστημα στρέφεται στην συνεργασία. Φυσικά, αυτό έχει καταστήσει δύσκολο για την Bachelet να προχωρήσει το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεών της ή άλλα ζητήματα της ατζέντας της, όπως εκείνα των γάμων ομοφυλοφίλων ή της άμβλωσης. Προς το παρόν, η πολιτική της Χιλής πάσχει από την απουσία ενός ισχυρού πολιτικού κέντρου, καθώς το πολυκομματικό πολιτικό σύστημα έχει δημιουργήσει ένα κατακερματισμένο Κογκρέσο που καθιστά δύσκολη την υπερψήφιση επίμαχων νόμων.
Φυσικά, το να κάνει κανείς πολιτικούς συμβιβασμούς για να καταφέρει να αποκτήσει την πλειοψηφία στο Κογκρέσο αποτελεί κοινή πρακτική σε όλον τον κόσμο, αλλά αυτό συχνά οδηγεί σε κρούσματα διαφθοράς. Σε αντίθεση, όμως, με άλλες χώρες της Νότιας Αμερικής όπως η Αργεντινή, η Βραζιλία, το Μεξικό και η Βενεζουέλα, όπου η πολιτική διαφθορά είναι ενδημική και άφθονη, η Χιλή έχει οικοδομήσει παραδοσιακά μια φήμη πολιτικής ακεραιότητας. Για πολλούς παρατηρητές, η Χιλή θεωρήθηκε πρότυπο χώρας επειδή αποκαταστάθηκε με επιτυχία μια εκλεγμένη πολυκομματική δημοκρατία το 1990 μετά από μια μακρά περίοδο διακυβέρνησης από αυταρχικά στρατιωτικά καθεστώτα. Με τις πολιτικές ελεύθερου εμπορίου, την δημοσιονομική πειθαρχία, την επέκταση των υποδομών, την παροχή κινήτρων για ιδιωτικές επενδύσεις και το εξαγωγικό εμπόριο, η οικονομία της Χιλής αναπτύσσεται κατά 5% ετησίως. Η χώρα βελτίωσε τους μισθούς και μείωσε σταδιακά τα επίπεδα φτώχειας, που όπως υπολογίζεται σήμερα από την Παγκόσμια Τράπεζα έχει φτάσει στο 15% από το 30% του πληθυσμού της το 1990. Επιπλέον, έχει επεκταθεί και το εκπαιδευτικό σύστημα, με ένα εκατομμύριο φοιτητές να εγγράφονται σε Πανεπιστήμια και τεχνικές σχολές.
Μια αεροφωτογραφία δείχνει τις πισίνες άλμης και τους χώρους επεξεργασίας του ορυχείου λιθίου της Soquimich στις επιφάνειες αλατιού της Atacama, στις 10 Ιανουαρίου του 2013. (Ivan Alvarado / Reuters)
Ως αποτέλεσμα, το πρόγραμμα κοινωνικών μεταρρυθμίσεων της Bachelet είναι αμφιλεγόμενο -δεδομένου ότι συνεπάγονται τεράστιες χρηματικές δαπάνες- και το σκάνδαλο διαφθοράς θα δυσκολέψει την αποδοχή του από το κοινό. Υποσχέθηκε [1] ότι θα κλείσει το χάσμα της ανισότητας με την εφαρμογή φορολογικών μεταρρυθμίσεων που αναδιανέμουν τον ιδιωτικό πλούτο στους φτωχούς. Δεσμεύεται επίσης να θεσπίσει σαρωτικές εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις και να αποκαταστήσει την δωρεάν εκπαίδευση για όλους τους μαθητές από το νηπιαγωγείο μέχρι το Πανεπιστήμιο, καθώς και να αναθεωρήσει τόσο το σύνταγμα του 1980 του Πινοσέτ όσο και το περιοριστικό εκλογικό του σύστημα. Η ατζέντα της για την εκπαίδευση είναι ιδιαίτερα προβληματική, γιατί μπορεί να βλάψει τα σχολεία που συγχρηματοδοτούνται από τις δημόσιες δαπάνες και τα ιδιωτικά δίδακτρα. Η μεταρρύθμιση απαγορεύει στους ιδιοκτήτες των σχολείων που λαμβάνουν δημόσια χρηματοδότηση να καρπώνονται προσωπικό κέρδος και αρνείται την δημόσια χρηματοδότηση στα σχολεία που δεν περνούν με επιτυχία τους αυστηρούς κανόνες που καθορίζονται από τους δημόσιους επιθεωρητές. Για να πληρώσει για το πρόσθετο κόστος των δημόσιων σχολείων, η Bachelet υιοθέτησε μια φορολογική μεταρρύθμιση που αναμένεται να προσθέσει 8 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο σε ομοσπονδιακά έσοδα, αλλά η επιτυχία αυτού του σχεδίου φαίνεται λιγότερο πιθανή από ποτέ, δεδομένης της επιβράδυνσης της οικονομίας. Το σκάνδαλο διαφθοράς έχει επίσης αποδυναμώσει την ικανότητα της Bachelet να περάσει με επιτυχία την νέα νομοθεσία από το Κογκρέσο, καθώς οι γερουσιαστές κι οι βουλευτές που προετοιμάζονται για την επανεκλογή τους μπορεί να φανούν απρόθυμοι να υποστηρίξουν μια αμαυρωμένη πρόεδρο. «Η Χιλή θέλει αλλαγές, αλλά με σταθερότητα», δήλωσε ο Harald Beyer, διευθυντής του Centro de Estudios Públicos [2], μιας σημαντικής δεξαμενής σκέψης της Χιλής. «Η Bachelet κινήθηκε με απρόσεκτη ταχύτητα για την επίτευξη των λαϊκιστικών της στόχων».
Με τρία χρόνια να απομένουν στην προεδρία της Bachelet, υπάρχουν ήδη αυξανόμενες εικασίες σχετικά με το ποιος θα αναδειχθεί ως διάδοχός της το 2017. Η πολιτική αριστερά δεν έχει κάποιο σαφές φαβορί, αν και ο πρώην πρόεδρος, Ricardo Lagos, επανεμφανίστηκε στην πολιτική σκηνή ως επικεφαλής μιας ομάδας συνταγματολόγων οι οποίοι εργάζονται για τις εκλογικές μεταρρυθμίσεις και τις συνταγματικές αλλαγές. Ο κορυφαίος υποψήφιος για την δεξιά είναι ο πρώην πρόεδρος, Σεμπαστιάν Πινιέρα, ένας πλούσιος επιχειρηματίας, ο οποίος βρίσκεται συχνά στις ειδήσεις υπερασπιζόμενος πολιτικές που τίθενται υπέρ των επιχειρήσεων και εργάζεται για τον σχηματισμό ενός συνασπισμού των κεντροδεξιών κομμάτων, συμπεριλαμβανομένης της δεξιάς Ανεξάρτητης Δημοκρατικής Ένωσης. Υπάρχει μια σειρά από νεότερους επίδοξους υποψηφίους, όπως ο αριστερός Marco Enriquez -Ominami. Ο πατέρας του, ο Carlos Ominami, ήταν σύμμαχος του Αλιέντε και πρώην αγωνιστής της αντίστασης, που έγινε επιφανής σοσιαλιστής γερουσιαστής αφότου ο στρατός απομακρύνθηκε από την εξουσία. Σε αυτό το στάδιο, δεδομένης της χαοτικής κατάστασης που έχει προκληθεί από τα σκάνδαλα διαφθοράς, είναι δύσκολο να γίνει κάποια πρόβλεψη για την κατεύθυνση που θα ακολουθήσει η Χιλή, η οποία είχε πάντα μια ηγετική θέση στην πολιτική της Λατινικής Αμερικής. Σε περίπτωση, όμως, που οι διαπραγματεύσεις για την «μεγάλη συμφωνία» κατά της διαφθοράς πετύχουν, αυτό θα αποτελούσε μια πολυπόθητη καλή είδηση για την Χιλή. Και από αυτήν την άποψη, θα ήταν ευεργετική και για την Λατινική Αμερική.
* Ο JUAN DE ONIS είναι πρώην ανταποκριτής της The New York Times και της Los Angeles Times και διαμένει στην Βραζιλία. Είναι ο συγγραφέας του The Green Cathedral: Sustainable Development of Amazonia.
Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/143663/juan-de-onis/chile-in-crisis
Σύνδεσμοι:
[1] http://www.theguardian.com/world/2013/dec/16/chile-president-elect-miche...
[2] http://www.cepchile.cl/1_789/autor/harald_beyer.html
