Στη χώρα του περίπου
ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
Εν αρχή ην ο Λόγος. Ο λόγος, η γλώσσα και οι λέξεις της, έναρθρος κατά προτίμηση, η λογική, κοινή επίσης κατά προτίμηση. Επειδή όμως πριν από τον λόγο είναι ο άνθρωπος στην ελληνική παράδοση και η σημασία των λέξεων της γλώσσας εξαρτάται και από τη διάθεση του υποκειμένου που τις εκφέρει, η δημιουργική ικανότητα του περιούσιου λαού σου επιτρέπει ερμηνείες, παρεκβάσεις και ανατροπές.
Κοινώς λέξεις που σημαίνουν στο περίπου αυτό που σημαίνουν. Πώς λέμε «θα συναντηθούμε κατά τις δέκα;». Πώς δείχνουν τα ρολόγια στους δημόσιους χώρους την ώρα που δεν είναι ποτέ η ακριβής ώρα; Εχετε αναρωτηθεί ποτέ σε τι οφείλεται η κατάχρηση υποκοριστικών στις καθημερινές συναλλαγές μας; Το σαντουιτσάκι, το καφεδάκι, το φορεματάκι; Το «σαντουιτσάκι» δεν σημαίνει το μικρό σάντουιτς. Είναι το περίπου σάντουιτς, το «κάτι σε σάντουιτς», ένα σάντουιτς στα μέτρα του ανθρώπου. Πώς λέει ο πωλητής «αυτό είναι στα εξήντα ευρώ»; Κοστίζει περίπου εξήντα ευρώ, που σημαίνει κοστίζει εξήντα ευρώ.
Κοινώς λέξεις που σημαίνουν στο περίπου αυτό που σημαίνουν. Πώς λέμε «θα συναντηθούμε κατά τις δέκα;». Πώς δείχνουν τα ρολόγια στους δημόσιους χώρους την ώρα που δεν είναι ποτέ η ακριβής ώρα; Εχετε αναρωτηθεί ποτέ σε τι οφείλεται η κατάχρηση υποκοριστικών στις καθημερινές συναλλαγές μας; Το σαντουιτσάκι, το καφεδάκι, το φορεματάκι; Το «σαντουιτσάκι» δεν σημαίνει το μικρό σάντουιτς. Είναι το περίπου σάντουιτς, το «κάτι σε σάντουιτς», ένα σάντουιτς στα μέτρα του ανθρώπου. Πώς λέει ο πωλητής «αυτό είναι στα εξήντα ευρώ»; Κοστίζει περίπου εξήντα ευρώ, που σημαίνει κοστίζει εξήντα ευρώ.
Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο. Εν αρχή ην ο Ανθρωπος. Ο Ελληνας Ανθρωπος, εγωπαθής, ξερόλας, δύστροπος, αγενής και ατίθασος. Δεν καταδέχεται να υποτάξει τον λόγο του στη σημασία των λέξεων, όπως και δεν καταδέχεται να υποτάξει τη συμπεριφορά του στους νόμους. Αφήστε πια τις διεθνείς συμβάσεις, αυτές που τις θεωρεί ταπεινωτικές για τον μυγιάγγιχτο εθνικισμό του και τις καταγγέλλει ακόμη και όταν ο ίδιος τις έχει υπογράψει. Εξ ου και το πρόσφατο λαϊκό σουξέ που ακούει στο όνομα «σκληρή διαπραγμάτευση». Τι θα πει «σκληρή διαπραγμάτευση», δυστυχώς το μάθαμε. Ακριβό το μάθημα, πολύτιμο, θα το πληρώνουμε για χρόνια. «Σκληρή διαπραγμάτευση» θα πει ότι δεν παίρνεις κατά γράμμα τη σημασία των λέξεων. Και όταν πια αναγκαστείς να σηκώσεις τα χέρια ψηλά, κλαις και οδύρεσαι για τον εκβιασμό.
Η σημασία των λέξεων είναι εκβιαστική. Πάρτε τη λέξη «σύμβαση». Μια σύμβαση έχει όρους, δικαιώματα, υποχρεώσεις. Αν δεν τα είχε όλ’ αυτά δεν θα ήταν σύμβαση, θα ήταν τελετή ανθρωποφαγίας, ή στο πιο πολιτισμένο, κήρυξη πολέμου. Διότι και ο πόλεμος μέρος του πολιτισμού μας είναι. Και γιατί δεν κήρυξαν εμπορικό πόλεμο με την Cosco; Υπόθεση εργασίας κάνω: έβαλαν κάτω τα στιβαρά τους μυαλά, έστυψαν τη φαιά τους ουσία και απεφάνθησαν ότι δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα. Και υπέγραψαν τη σύμβαση. Η σύμβαση όμως αποτελείται από λέξεις. Και τη σημασία των λέξεων οφείλεις να μην την πάρεις κατά γράμμα, γιατί αλλιώς σημαίνει ότι αγνοείς τον παράγοντα «Ανθρωπος» – πάντα με το άλφα κεφαλαίο. Οπότε ας αλλάξουμε μερικές λεξούλες στο περίπου, να την κάνουμε «κάτι σε σύμβαση» για να συνεννοούμεθα. Κι αν μας πάρουν είδηση θα βάλουμε άλλες λέξεις με περίπου άλλη σημασία. Το ουσιώδες είναι που έσκασαν.
Υπάρχει ένας χαρακτήρας του ελληνισμού ο οποίος ενσαρκώνει την ιδέα του περίπου σε όλα τα επίπεδα. Τον έχουμε χάσει τελευταία, όμως είμαι βέβαιος ότι θα ξαναχτυπήσει. Αυτόν τον γνωρίσαμε με την περίφημη δήλωσή του: «Ανδρός πεσούσης πας ανήρ ανδρεύεται». Θα μπορούσε να είχε πει: «Ανδρών αναφανδόν πάσα γη μπάφος». Σημασία δεν έχει τι λες. Σημασία έχει να μιλάς την περίπου γλώσσα, που παράγει τις περίπου σημασίες, στη χώρα της περίπου πραγματικότητας. Ο ίδιος είχε κάνει απεργία πείνας για να συμπαρασταθεί στους Σύρους πρόσφυγες αλλά έφαγε και μια τυρόπιτα γιατί είναι γιατρός και του είχε πέσει η πίεση. Ο ίδιος είχε πει πως αυτό που θα υπογράψει ο Τσίπρας δεν είναι Μνημόνιο, αλλά θα έχει τόσο σκληρούς όρους που θα μοιάζει με Μνημόνιο. Δεν έχει σημασία το όνομά του.
Ας μην κοροϊδευόμαστε. Η δημοφιλία του εθνικολαϊκισμού οφείλεται στη δυνατότητα των εκφραστών του να χειρίζονται την περίπου γλώσσα που μιλάμε. Δεν την επινόησαν αυτοί. Δυστυχώς ούτε γι’ αυτό είναι ικανοί. Τη βρήκαν έτοιμη, καλοδουλεμένη, σ’ ένα οικοσύστημα ανειλικρίνειας και κατεστημένης υποκρισίας, μιας κοινωνίας εθισμένης στην περίπου ευημερία και στην περίπου ευτυχία. Περίπου κοινωνικό κράτος, με μια περίπου δωρεάν παιδεία που κοστίζει κάτι χιλιάδες ευρώ σε φροντιστήρια και μια περίπου ιατρική περίθαλψη που κοστίζει άλλα τόσα σε φακελάκια. Κι αυτό το όνειρο που χάθηκε το διεκδίκησαν με επιτυχία. Δεν θα μειώσουμε κύριες και επικουρικές συντάξεις. Εντάξει, στο περίπου είπαμε, δεν πρόκειται για μείωση, πρόκειται για «αναπλαισίωση» όπως είπε χθες μια βαρύγδουπη φωνή του ΣΥΡΙΖΑ. Σκέφτηκε προφανώς: σιγά μην καταλάβουν τι θα πει «αναπλαισίωση». Θα νομίζουν ότι μιλάω για την επαναφορά του ΕΚΑΣ.
Ο ελληνικός κινηματογράφος της χρυσής εποχής της φαρσοκωμωδίας, που εξακολουθεί να παραμένει δημοφιλής, δείχνει και τους στόχους του νεοελληνικού φαντασιακού, τουλάχιστον μετά τον πόλεμο. Το «αίσιον τέλος» είτε καταλήγει στα μπουζούκια όπου γλεντούν όλοι μαζί αγκαλιασμένοι, είτε στην εκκλησία όπου παντρεύονται οι πρωταγωνιστές. Το ενδιάμεσο είναι μια περίπου πραγματικότητα όπου όλοι τσακώνονται στο περίπου, γύρω από συνωμοσίες και διεκδικήσεις που από την αρχή ξέρεις ότι διαδραματίζονται στο περίπου. Παράδειγμα το υπέροχο «Η Αλίκη στο ναυτικό», που διαλύει με μία μούτα όλη τη σοβαρότητα της υπόθεσης. Απόδειξη ότι η απόσταση που χωρίζει το «περίπου» από το σκέτο γκροτέσκο δεν είναι δα και τόσο μεγάλη.
Η Ελλάδα σταδιοδρόμησε στους καιρούς μας ως μια περίπου σύγχρονη, περίπου ευρωπαϊκή, περίπου πλούσια χώρα. Το «περίπου» έχει τη χάρη του, θα έλεγαν οι ελληνοκεντρικοί. Το γκροτέσκο όμως δεν παύει να είναι γκροτέσκο.
