Από τον Μαχμούτ στον Ταγίπ
ΠΑΝΑΓΗΣ ΒΟΥΡΛΟΥΜΗΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Στα τέλη του 18ου αιώνα το επίλεκτο σώμα των γενίτσαρων είχε καταντήσει μεγάλος πονοκέφαλος για τους Οθωμανούς σουλτάνους. Κράτος εν κράτει, ελέγχοντας την πρωτεύουσα, δικτυωμένοι πελατειακά σε όλα τα επίπεδα της αυτοκρατορίας, αντιδρούσαν δυναμικά σε κάθε προσπάθεια εκσυγχρονισμού της διοίκησης και του στρατεύματος. Οταν το 1807 ο σουλτάνος Σελίμ Γ΄ δοκίμασε να εξευρωπαΐσει τον στρατό, οι γενίτσαροι ξεσηκώθηκαν, τον φυλάκισαν και τον σκότωσαν. Ο διάδοχός του, Μαχμούτ, επιχείρησε να συνεχίσει το έργο του προκατόχου του αλλά το 1808 οι γενίτσαροι στασίασαν λεηλατώντας την Κωνσταντινούπολη και σφάζοντας αδιακρίτως. Ο Μαχμούτ υποχώρησε τότε και περίμενε υπομονετικά την κατάλληλη στιγμή. Στο μεταξύ άρχισε να οργανώνει και να εκπαιδεύει μονάδες τακτικού στρατού με Γάλλους αξιωματικούς. Δεκαοκτώ χρόνια μετά, το 1826, οι γενίτσαροι ξεσηκώθηκαν ξανά, αρνούμενοι να πάρουν μέρος σε ασκήσεις «δυτικού» τύπου.
Αναποδογύρισαν τα καζάνια τους –τρόπος έσχατης ανυπακοής– και άρχισαν να σφάζουν και να πυρπολούν, ζητώντας συγχρόνως τα κεφάλια διαφόρων υψηλών αξιωματούχων του κράτους. Ο Μαχμούτ όμως ήταν προετοιμασμένος και αποφασισμένος να απαλλαγεί μια για πάντα απ’ αυτούς. Σήκωσε το ιερό λάβαρο του Ισλάμ, το σαντζάκ σερίφ, και στράφηκε στον φανατισμένο λαό που ανταποκρίθηκε. Μονάδες πιστές στον σουλτάνο και ο όχλος της Κωνσταντινούπολης περικύκλωσαν τους γενίτσαρους, και άλλους έσφαξαν στον ιππόδρομο, άλλους έκαψαν μέσα στους στρατώνες τους. Το ανελέητο κυνηγητό επεκτάθηκε σε όλη την αυτοκρατορία, συγκροτήθηκαν ειδικά δικαστήρια για να κρίνουν τους ενόχους και το σώμα των γενίτσαρων καταργήθηκε. Υπολογίζεται ότι μόνο στην Πόλη σκοτώθηκαν πάνω από 8.000.
Η ιστορία αυτή μας θυμίζει ίσως κάτι πρόσφατο.
Ηταν η στάση του 1826 αποτέλεσμα σουλτανικής προβοκάτσιας; Οι ιστορικές γνώμες διαφέρουν αλλά παραμένει το γεγονός ότι δόθηκε τότε η ευκαιρία να εφαρμοστεί μια εξαιρετικά ριζική και αποτελεσματική μέθοδος απαλλαγής από ένα χρονίζον πρόβλημα.
Ο αφανισμός των γενίτσαρων άνοιξε τον δρόμο στον Μαχμούτ για την αρχή εκσυχρονισμού της αυτοκρατορίας. Το ίδιο σκληρούς τρόπους χρησιμοποίησε ο Κεμάλ για να πατάξει την αντίδραση στις δικές του προσπάθειες να εκλαϊκεύσει την Τουρκία. Στην περίπτωσή του, με εργαλείο κυρίως τον στρατό. Τώρα ο Ερντογάν, νοσταλγός της σουλτανικής παράδοσης, την ίδια μέθοδο χρησιμοποιεί για να αντιστρέψει τις μεταρρυθμίσεις του Κεμάλ.
Εξουδετερώνει τον στρατό και τα άλλα κέντρα που θα μπορούσαν να του εναντιωθούν, στοχεύοντας σε ένα ιδιόμορφο προσωποπαγές σύστημα, δίχως ακόμη ξεκάθαρη κατεύθυνση, αλλά πάντως πιο κοντά στο Ισλάμ. Εχουν περάσει 190 χρόνια από τον Μαχμούτ ώς τον Ταγίπ, πολλά πράγματα αλλάζουν στην Τουρκία αλλά η μέθοδος παραμένει η ίδια.
