Η παράξενη ιστορική σιωπή της Κίνας
ΚΩΣΤΗΣ ΚΟΡΝΕΤΗΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Πολύς λόγος έγινε τον τελευταίο καιρό για την επίσκεψη του Αλέξη Τσίπρα στο Πεκίνο, την Απαγορευμένη Πολιτεία και τις αναφορές του στον Μάο και τα χαρακτηριστικά αποφθέγματα του τελευταίου.
Ομως, παρά τη γενικευμένη άποψη πως ο Μάο είναι ακόμη πανταχού παρών στην κομμουνιστοκαπιταλιστική Κίνα του σήμερα, στην πραγματικότητα είναι αρκετά δύσκολο να βρει κανείς ρητές αναφορές είτε στον «μεγάλο τιμονιέρη» είτε στην ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος στη χώρα αυτή.
Σαγκάη. Μια πελώρια πόλη όπου χορταίνει κανείς τις «πέντε τους αίστησες», όπως έγραφε με τον μοναδικό του τρόπο ο Νίκος Καζαντζάκης. Επιτομή του παλαιού κοσμοπολιτισμού, με έναν καταπληκτικό συνδυασμό αρτ ντεκό κτιρίων της δεκαετίας του ‘20 και ρετρό μπαρ τύπου speakeasy, αλλά και εντυπωσιακούς ουρανοξύστες, όπως το εμβληματικό «Ανοιχτήρι». Τεράστιες υπερσύγχρονες λεωφόροι αλλά και μικρά παραδοσιακά δρομάκια με αναρίθμητες βέσπες να κάνουν ζιγκ ζαγκ με διαβολικά αθόρυβο τρόπο. Η επικοινωνία δύσκολη – τα λιγοστά και ενίοτε δυσνόητα αγγλικά των ντόπιων και οι εντελώς διαφορετικοί κώδικες, όπως η γλώσσα του σώματος, δυσχεραίνoυν την ούτως ή άλλως απαιτητική καθημερινότητα.
Παρ’ όλα αυτά, δεν θέλει πολλή προσπάθεια για να συνειδητοποιήσει κανείς πως επικρατεί εκκωφαντική σιωπή γύρω από το γεγονός-ορόσημο στην πρόσφατη Ιστορία της χώρας: η Κίνα μόλις έκλεισε 50 χρόνια από το 1966, χρονιά κατά την οποία ξεκίνησε η Πολιτιστική Επανάσταση (1966-1976), που στον βωμό της ανανέωσης θα κατέληγε σε μια μακρά σειρά εκκαθαρίσεων «εσωτερικών εχθρών», με τελικό απολογισμό τους ένα εκατομμύριο νεκρούς. Ούτε λόγοι ούτε τελετές – είναι μια επανάσταση-φάντασμα, που μέσα από μισόλογα αποδοκιμάζει και το ίδιο το κομμουνιστικό κατεστημένο σε μια σπάνια στιγμή παραδοχής παρελθόντων λαθών, κάνοντας λόγο για «λανθασμένη θεωρία και πράξη». Σε αντίθεση, όμως, με την επίσημη κομματική γραμμή, σε επίπεδο δημόσιας Ιστορίας και κρίνοντας και από τα λιγοστά βιβλιοπωλεία στα οποία κατάφερα να πάω, φαίνεται να υπάρχει έντονο ενδιαφέρον και αυξανόμενη νοσταλγία για εκείνη την περίοδο «από τα κάτω». Στις κατά καιρούς επιθέσεις από μερίδα του Τύπου προς τον σημερινό ηγέτη Σι Τζινπίνγκ ως καπιταλιστή προδότη και φιλελεύθερο μπουρζουά με το βλέμμα στραμμένο στη Δύση, παρατηρεί κανείς μέχρι και μια σχετική αναβίωση του χαρακτηριστικού λεξιλογίου της εποχής. Σημειωτέον, ο Σι είχε κάποτε σταλεί και ο ίδιος στην ύπαιθρο για διαπαιδαγώγηση τη δεκαετία του ’60.
Ο λόγος που βρίσκομαι στη Σαγκάη είναι για να συμμετάσχω σ’ ένα συνέδριο που καταπιάνεται ακριβώς με τη δεκαετία του ‘60 πέρα από το στενό δυτικό πλαίσιο. Στο συνέδριο θα παρέμβει ο Kινέζος ιστορικός Τσεν Τζιαν, που εξηγεί πως η πολύ δύσκολη πρόσβαση στα αρχεία δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο την ούτως ή άλλως περιορισμένη γνώση που έχουμε για τα τεκταινόμενα στην Κίνα τη δεκαετία του ‘60. Η χαοτική και καταστροφική περίοδος της Πολιτιστικής Επανάστασης αυτήν τη στιγμή αμφισβητείται από τους ιστορικούς ως ένα ενιαίο και ομοιογενές ιστορικό γεγονός· προκρίνεται, αντιθέτως, η θέασή της ως αλληλουχίας διακριτών φάσεων και δυναμικών με έντονες διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα αστικά κέντρα και στην ύπαιθρο. Ο Τζιαν θα πει δυο-τρία φευγαλέα πράγματα και για τον αφισβητούμενο ρόλο του Μάο, τα γραπτά του οποίου την εποχή ακριβώς της επανάστασης δημιουργούσαν ρίγη συγκίνησης σε χιλιάδες ανυποψίαστους (ή υποψιασμένους) σε σχέση με την ένταση της βίας μαοϊκούς στη Δυτική Ευρώπη και αλλού, μέσα από το περίφημο Κόκκινο Βιβλιαράκι.
«Κομμουνιστικό Κόμμα; Μάο; Συγγνώμη, αλλά δεν γνωρίζουμε»
Αναζητώντας μόνος μου παραπάνω ίχνη του Μάο στην πόλη, ξαφνιάστηκα από το πόσο καταχωνιασμένα είναι αυτά σε επίπεδο δημοσίου λόγου, παρουσίας και μνήμης. Επισκεπτόμενος πρώτη φορά την Κίνα, περίμενα μια διαφορετική εμπειρία όσον αφορά το πολιτικό σκέλος αυτής της δύσκολης ιστορίας. Το αξιοπερίεργο είναι πως στη χώρα στην οποία ο «μεγάλος τιμονιέρης» αναδείχθηκε σε μία από τις πλέον κεντρικές πολιτικές φυσιογνωμίες του 20ού αιώνα, ο ίδιος βρίσκεται πλέον στα αζήτητα. Αυτήν τη στιγμή ο Μάο κατατάσσεται στην ιστορική συνείδηση του «μέσου» Κινέζου ως άξεστος και σεξομανής χωριάτης – εικόνα που εν πολλοίς συμβαδίζει με τις διάφορες βιογραφίες που κυκλοφόρησαν κατά καιρούς, σε συνδυασμό πάντα με την εστίαση στον αιμοσταγή χαρακτήρα του. Ο δε ημερήσιος Τύπος είναι υποχρεωμένος να περιορίζει τις όποιες αναφορές στον κομμουνιστή ηγέτη σε λίγες γραμμές τον μήνα. Επρεπε να βρεθώ σε κάποια γραφικά παλαιοπωλεία στον όμορφο δρόμο Τζινξιάν, στη γαλλική συνοικία, για να εντοπίσω επιτέλους μικρές προτομές του Μάο και μια παλιά προπαγανδιστική αφίσα που τον απεικονίζει να κοιτάζει αγέρωχος προς το μέλλον, την εποχή περίπου της Πολιτιστικής Επανάστασης.
Το πιο εντυπωσιακό κομμάτι αυτής της απουσίας φανερώθηκε όταν προσπάθησα να επισκεφτώ τα αρχηγεία του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας, εκεί όπου έλαβε χώρα το πρώτο συνέδριο το μακρινό 1921. Βρέθηκα αντιμέτωπος με έναν τεράστιο ναό του καπιταλισμού –τεραστίων διαστάσεων πολυκαταστήματα για χιλιόμετρα χωρίς τέλος–, ώσπου διέκρινα δίπλα σε εκατοντάδες επιγραφές με ιδεογράμματα και μια ξεκάθαρη ταμπέλα στα αγγλικά: «Site of the First National Congresss of the CPC». Παρά τη σήμανση, όμως, αυτή συνέχισα να ψάχνω το αρχηγείο για ώρα πολλή, χωρίς να μπορώ να το εντοπίσω. Το παλιό αυτό κτίριο βρίσκεται πλέον περικυκλωμένο από μια ολόκληρη πολιτεία από χλιδάτες μπουτίκ δυτικού τύπου, με πανάκριβες καμπαρντίνες σε στυλ Μάο, που αισθητικοποιούν κατάφωρα αυτό το καταπιεσμένο παρελθόν.
Κάποια στιγμή ζήτησα τη βοήθεια μερικών σικάτων νεαρών Κινέζων, επιτηδευμένα καλοντυμένων, που έδειχναν πως γνώριζαν καλά την περιοχή. Μου απάντησαν με απορία και χαχανητά: «Κομμουνιστικό Κόμμα; Μάο; Συγγνώμη, αλλά δεν γνωρίζουμε». Σταματώ σ’ ένα τουριστικό γραφείο που προσέφερε οδηγούς και χάρτες: «Κάνετε λάθος, δεν υπάρχει κάτι τέτοιο εδώ». Τελικά, ύστερα από απανωτές άκαρπες προσπάθειες συνεννόησης, κατάφερα να ανακαλύψω το αρχηγείο – κλειστό στο κοινό λόγω ανακαίνισης, μόλις ένα τετράγωνο μακριά από το γραφείο όπου είχα ρωτήσει. Κάθε άλλο παρά κρυμμένο και με φρουρούς να το φυλάνε νυχθημερόν, είναι περίπου σαν αόρατο. Στέκεται στη μέση του πουθενά σαν μοναχικός ιστορικός οδηγός ενός παρελθόντος που μοιάζει να είναι άλλη χώρα. Η έντονη καπιταλιστική χροιά του περιβάλλοντος χώρου, σε μια κοινωνία με τεράστιες πλέον ταξικές ανισότητες, και η απόλυτη μεταμόρφωση των σημαινόντων στα πέριξ παραείναι ειρωνικές για να περάσουν απαρατήρητες. Εδώ μπορεί κανείς να καταλάβει το χάος και την πόλωση που επικρατούν σχετικά με τον μαοϊσμό: από τη μια μεριά, οι νέες ελίτ που, παρότι άρρηκτα δεμένες με το καθεστώς, δεν ενδιαφέρονται για το ιδεολογικό του περιεχόμενο· και από την άλλη, οι υποβαθμισμένοι, στερημένοι μη έχοντες, που νιώθουν αποκομμένοι από αυτές τις εξελίξεις και αναζητούν καταφύγιο στις επαναστατικές διαδρομές του παρελθόντος, όσο προβληματικές κι αν ήταν αυτές.
«Αυτοκρατορία, δημοκρατία, κομμουνισμός; Χάος», έγραφε κάποτε ο Καζαντζάκης, εντυπωσιασμένος από αυτήν τη χώρα των τεράστιων αντιθέσεων, όταν την επισκέφθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ‘30. Πάνω από 70 χρόνια αργότερα και παρά την έντονη κομμουνιστική εμπειρία που μεσολάβησε, νιώθει κανείς πως στην ουσία δεν έχουν αλλάξει και πολλά.
*Ο κ. Κωστής Κορνέτης είναι ερευνητής στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος UC3M CONEX-Marie Curie, στο Πανεπιστήμιο Κάρλος ΙΙΙ της Μαδρίτης. Το βιβλίο του «Τα παιδιά της δικτατορίας» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.
(Στην φωτογραφία : Πολίτες βηματίζουν προς τον σταθμό του μετρό στη χρηματοοικονομική περιοχή Πουντόνγκ της Σαγκάης)
