Η καταστροφική κινεζική πολιτική του ενός παιδιού
Η μεταρρύθμιση είναι πάρα πολύ λίγη και ήρθε πολύ αργά
Martin King Whyte
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Στις 29 Οκτωβρίου 2015, το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα ανακοίνωσε ότι όλα τα ζευγάρια θα μπορούν πλέον να έχουν δύο παιδιά [2], τερματίζοντας έτσι την επιβολή της 35ετούς πολιτικής του ενός παιδιού στην χώρα αυτή.
Ως αντίδραση, κάποιοι έχουν προτείνει ότι αν και η γονιμότητα στην Κίνα είναι τώρα τόσο χαμηλή ώστε η πολιτική του ενός παιδιού να μην είναι πλέον αναγκαία ή επιθυμητή, ίσως ήταν δικαιολογημένη όταν ξεκίνησε το 1980. Εκείνη την εποχή, λέει το επιχείρημα αυτό, η μακροχρόνια αντίθεση του πρώην προέδρου Μάο Τσε Τουνγκ για τον έλεγχο των γεννήσεων είχε προκαλέσει ανεξέλεγκτη αύξηση του πληθυσμού που απείλησε να φτωχύνει το έθνος και να υπονομεύσει την εξουσία του κόμματος. Και όσο καταναγκαστική κι αν ήταν η πολιτική του ενός παιδιού, πολλοί πιστεύουν ότι κατάφερε να αποτρέψει περίπου 400 εκατομμύρια γεννήσεις [3] προς όφελος της Κίνας και όλου του κόσμου, όπως παρατηρήθηκε στο κύριο άρθρο της Washington Post στις 31 Οκτωβρίου που εγκωμίαζε το τέλος της πολιτικής. Τα γεγονότα λένε το αντίθετο.
Είναι αλήθεια ότι ο Μάο έχει καταγραφεί να υποστηρίζει σε πολλές περιπτώσεις ότι η ταχεία αύξηση του πληθυσμού δεν ήταν πρόβλημα για μια σοσιαλιστική χώρα όπως η Κίνα. Ωστόσο, όπως και σε τόσα άλλα θέματα, ο Μάο ήταν οτιδήποτε άλλο εκτός από συνεπής σε αυτό το θέμα. Για παράδειγμα, το 1957, ο Μάο δήλωσε ότι η Κίνα χρειαζόταν να καταρτίσει εθνικά σχέδια για την ρύθμιση της αναπαραγωγής. Κατήγγειλε τον «αναρχισμό» των ανεξέλεγκτων γεννήσεων και υποστήριξε μια εθνική εκστρατεία για την προώθηση του ελέγχου των γεννήσεων. Πίεσε για την δημιουργία ενός κυβερνητικού οργανισμού που θα ρυθμίζει τις γεννήσεις, κάτι που έγινε το 1964, αφότου η Κίνα ανεκαμψε από την πείνα του καταστροφικού Άλματος Προς Τα Εμπρός. Στην συνέχεια, το 1970, πολύ πριν η Κίνα εφαρμόσει την πολιτική του ενός παιδιού και ενώ ο Μάο είχε ακόμα πάρα πολύ εξουσία, η Κίνα έκανε την μνημειώδη μεταστροφή της από τον εθελοντικό οικογενειακό προγραμματισμό στα υποχρεωτικά όρια γεννήσεων.
Η πολιτική αυτή συμβολίστηκε με το σύνθημα «Αργότερα, μακρότερα, λιγότερα» [4] (Later, longer, fewer), που σήμαινε την καθυστέρηση του γάμου μέχρι τα μέσα της δεύτερης δεκαετίας της ζωής κάποιου, η διεύρυνση των διαστημάτων των γεννήσεων κατά τέσσερα τουλάχιστον χρόνια, και την απόκτηση λιγότερων παιδιών συνολικά -μόνο δύο για τα αστικά ζευγάρια και τρία για τις αγροτικές οικογένειες. Η επιβολή έντονου καταναγκασμού επίσης άρχισε κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1970˙ οι γυναίκες που έμεναν έγκυες «πάνω από την ποσόστωση» αντιμετώπιζαν ισχυρές πιέσεις να υποβληθούν σε αμβλώσεις και μερικές φορές σε στείρωση. Μεταξύ 1971 και 1979, ο συνολικός αριθμός των αμβλώσεων στην Κίνα αυξήθηκε από 3,91 εκατομμύρια στα 7,86 εκατ. και οι στειρώσεις από 1,74 εκατ. σε 5,29 εκατ.˙ οι τοποθετήσεις ενδομήτριων συσκευών (intrauterine device, IUD), η προτιμώμενη μέθοδος για τον περιορισμό των γεννήσεων στις αγροτικές περιοχές, επίσης σχεδόν διπλασιάστηκαν. Αν οι απαγορευμένες εγκυμοσύνες έφταναν ως το τέλος, τα παιδιά που γεννιούνταν στερούνταν την εκπαίδευση και τις κοινωνικές παροχές. Υπάρχουν αναφορές για αυτά τα «μαύρου προσώπου, μαύρου νοικοκυριού» παιδιά κατά την διάρκεια εκείνης της περιόδου, αλλά είναι αδύνατο να εκτιμηθεί ο αριθμός τους.
Κλειδί για την επιβολή του συστήματος ήταν λαϊκοί εργαζόμενοι στον οικογενειακό προγραμματισμό, οι οποίοι συχνά λειτούργησαν ως «ελεγκτές έμμηνου κύκλου», κρατώντας λεπτομερή αρχεία για τις γεννήσεις και τις ιστορίες αντισύλληψης, καθώς και τους έμμηνους κύκλους όλων των γυναικών που επόπτευαν. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούσαν να παρέμβουν σε ένα πρώιμο στάδιο, αν μια γυναίκα έμενε έγκυος χωρίς άδεια. Η εκστρατεία οδήγησε τα ποσοστά γονιμότητας της Κίνας σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα από όσο θα περίμενε κανείς σε μια αγροτική κοινωνία, από περίπου έξι προβλεπόμενες γεννήσεις ανά γυναίκα στην διάρκεια της ζωής της (το συνολικό ποσοστό γονιμότητας, total fertility rate ή TFR) το 1970 σε μόνο 2,7 με 2,8 μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Πράγματι, περίπου το 70% της πτώσης της γονιμότητας της Κίνας από το 1970 μέχρι σήμερα προέκυψε κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1970, πριν από την έναρξη της πολιτικής του ενός παιδιού. Στην πραγματικότητα, μια μελέτη από Δυτικούς δημογράφους που δημοσιεύθηκε αμέσως μετά την εφαρμογή της πολιτικής του ενός παιδιού, κατέδειξε ότι εάν η Κίνα είχε ξεκινήσει με αυτά τα ήδη μειωμένα ποσοστά γονιμότητας και επέλεγε να διατηρήσει το όριο των δύο παιδιών, σε συνδυασμό με μια ελάχιστη ηλικία γάμου στα 25, η Κίνα θα μπορούσε να πετύχει τον τότε επίσημο στόχο της αύξησης του πληθυσμού (να παραμείνει κάτω από 1,2 δισεκατομμύρια το 2000), χωρίς τον αυξημένο εξαναγκασμό και τις βαναυσότητες που απαιτήθηκαν για να επιβληθεί το όριο του ενός παιδιού. Εν ολίγοις, δεν υπήρχε απολύτως καμία σημαντική δικαιολογία για να στραφεί η Κίνα προς την πολιτική του ενός παιδιού το 1980.
Παρ’ όλα αυτά, μετά τον θάνατο του Μάο το 1976, ανυπόμονοι ρεφορμιστές ηγέτες της Κίνας απεγνωσμένοι να βρουν τρόπους για να αυξήσουν τον ρυθμό της κατά κεφαλήν οικονομικής ανάπτυξης, ξεκίνησαν το 1978 να εξετάζουν το σφίξιμο των λουριών στρεφόμενοι προς την πολιτική του ενός παιδιού. Ο πρόεδρος Deng Xiaoping και οι συνεργάτες του, αναγνώρισαν ότι η Κίνα έμενε όλο και περισσότερο πίσω από τους δυναμικούς γείτονές της στην Ανατολική Ασία, και επίσης είδαν ότι με την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και την αύξηση του βιοτικού επιπέδου, θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αποκατάσταση των ζημιών που προκλήθηκαν στην εξουσία και στην εικόνα του κόμματος από το Μεγάλο Άλμα Προς Τα Εμπρός και την Πολιτιστική Επανάσταση. Ήθελαν απεγνωσμένα να αποφύγουν την εκτροπή των μελλοντικών οικονομικών ωφελημάτων προς την διατροφή περισσότερων ανθρώπων, αντί της αύξησης του βιοτικού επιπέδου.
Η σχεδιαζόμενη εκστρατεία έλαβε γρήγορα δήθεν επιστημονική αιτιολόγηση από δημογραφικές προβολές που πραγματοποιήθηκαν από τον κυβερνητιστή Song Jian και συναδέλφους του, αρχής γενομένης από το 1979. Ο Song, ο οποίος είχαν πάρει ένα Ph.D. στην μηχανική από το Κρατικό Πολυτεχνείο Bauman της Μόσχας και αναβαθμίστηκε ώστε να γίνει μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας και πρόεδρος της Κινεζικής Ακαδημίας Μηχανικών, είχε ταξιδέψει στο εξωτερικό νωρίτερα στην δεκαετία και είχε συνειδητοποιήσει, και επηρεαστεί έντονα από, τις κινδυνολογικές υποθέσεις που τεκμηρίωνε η μελέτη της Λέσχης της Ρώμης το 1972 με τίτλο «Τα όρια της ανάπτυξης» [5]. Με βάση τις μαλθουσιανές ιδέες της μελέτης [6], ο Song είχε πειστεί ότι ήταν απαραίτητο η Κίνα να μειώσει την γεννητικότητά της το συντομότερο δυνατό. Και έτσι προχώρησε στον παράξενο ισχυρισμό ότι ο βέλτιστος πληθυσμός της Κίνας κατά το έτος 2080 θα είναι κάτω από 700 εκατ. Οι προβολές του έδειξαν ότι για να πετύχει το όριο αυτό, η Κίνα θα πρέπει να περιορίσει τις γεννήσεις κάπου κοντά στο ένα παιδί ανά οικογένεια. (Το 1982 η κινεζική απογραφή καταμέτρησε τον πληθυσμό 1,008 δισεκατομμύρια). Κατά τα επόμενα έτη, «Τα όρια της ανάπτυξης» και άλλες εσχατολογικές προβλέψεις για «πληθυσμιακή βόμβα» [7] (ο τίτλος ενός μπεστ σέλερ του 1968 [8] από τον καθηγητή Paul Ehrlich του Πανεπιστήμιου Stanford) ήταν ευρέως απαξιωμένα στην Δύση [9], αλλά παρέμειναν η βάση της επίσημης κρατικής πολιτικής στην Κίνα για τα επόμενα 35 χρόνια.
Παιδιά αθλητές προπονούνται στο γυμναστήριο ενός αθλητικού σχολείου στην Jiaxing, στην επαρχία Zhejiang, την 11η Απριλίου 2015. WILLIAM HONG / REUTERS
Η έναρξη της πολιτικής του ενός παιδιού το 1980, οδήγησε σε περαιτέρω απότομη ραγδαία αύξηση του επίσημου εξαναγκασμού και της βαναυσότητας. Το 1983, οι πραγματοποιηθείσες χειρουργικές διαδικασίες ελέγχου των γεννήσεων (αμβλώσεις, στειρώσεις, και τοποθετήσεις IUD) κατέγραψαν κορύφωση στα 53 εκατομμύρια -περισσότερο από το διπλάσιο του συνολικού αριθμού του 1979- και πολλές από αυτές δεν ήταν καθόλου εθελοντικές. Παρά τη μαζική αύξηση του καταναγκασμού, η πολιτική του ενός παιδιού δεν ήταν πολύ αποτελεσματική στην περαιτέρω μείωση της γονιμότητας, τουλάχιστον αρχικά. Οι λόγοι είναι σύνθετοι. Εν μέρει, η τεράστια έμφαση της εκστρατείας στον έλεγχο των γεννήσεων οδήγησε σε μια σχετική παραμέληση των άλλων δύο στόχων της προηγούμενης εκστρατείας του 1970: Γάμοι πιο αργά και χρονική απόσταση μεταξύ των γεννήσεων. Παραδόξως, το 1980 ήταν επίσης η χρονιά που η Κίνα εξέδωσε μια αναθεωρημένη εκδοχή του Νόμου της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας περί Γάμου [10] του 1950. Οι νέοι κανόνες για την ελάχιστη ηλικία γάμου προσέφεραν ακούσια νομική αιτιολόγηση για τον γάμο στις αρχές της ηλικίας των 20 ετών ενός ατόμου (20 για τις νύφες και 22 για τους γαμπρούς). Ως αποτέλεσμα, η μέση ηλικία στον πρώτο γάμο μειώθηκε κατά δύο έτη. Δεδομένου ότι τα ποσοστά των γεννήσεων είναι ένα προϊόν όχι μόνο του πόσα μωρά έχουν τα ζευγάρια, αλλά από το πόσα τέτοια ζευγάρια υπάρχουν, η ξαφνική αύξηση του συνόλου των παντρεμένων ζευγαριών οδήγησε σε μια ανάκαμψη των γεννήσεων. Το ποσοστό στην συνέχεια διακυμάνθηκε στο μεγαλύτερο κομμάτι της δεκαετίας του 1980. Το 1990, ήταν στην πραγματικότητα υψηλότερο από όσο το 1980, όταν ξεκίνησε η πολιτική του ενός παιδιού.
Τα ποσοστά γονιμότητας της Κίνας άρχισαν να πέφτουν και πάλι στο τέλος της δεκαετίας του 1980 και ήταν κάτω από τα επίπεδα αναπλήρωσης από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Ο κύριος λόγος για την αλλαγή αυτή, όμως, δεν είναι η πολιτική, αλλά η ταχεία οικονομική ανάπτυξη της Κίνας. Όπως λέει η λαϊκή παροιμία, «Η οικονομική ανάπτυξη είναι το καλύτερο αντισυλληπτικό». Σε όλο τον κόσμο, όπου παρουσιάζεται οικονομική ανάπτυξη, οι τάσεις της ανόδου της αστικοποίησης [11], των εισοδημάτων και των εκπαιδευτικών επιπέδων, οδηγούν σε μείωση των ποσοστών γονιμότητας [12] καθώς οι γονείς επενδύουν περισσότερους πόρους στην δική τους κατανάλωση και σε μικρότερο αριθμό παιδιών. Ο κινεζικός δείκτης γονιμότητας TFR σήμερα εκτιμάται ότι θα είναι μεταξύ 1,4 με 1,6, το οποίο είναι περίπου αυτό που θα περίμενε κανείς με δεδομένο το σημερινό επίπεδο ανάπτυξης και είναι όλο και περισσότερο σύμφωνο με εκείνο των γειτόνων της στην Ανατολική Ασία.
Αλλά φυσικά οι γείτονες της Κίνας έφτασαν στα τρέχοντα χαμηλά επίπεδα γονιμότητας μέσω ενός συνδυασμού εθελοντικών εκστρατειών οικογενειακού προγραμματισμού και οικονομικής ανάπτυξης, χωρίς τις μαζικές βαναυσότητες και την ταλαιπωρία που προέκυψε από την επιβολή της πολιτικής του ενός παιδιού. Ο ισχυρισμός ότι υπάρχουν 400 εκατομμύρια λιγότεροι Κινέζοι σήμερα λόγω της πολιτικής του ενός παιδιού είναι επίσης εντελώς ψευδής, δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος της μείωσης της γονιμότητας συνέβη πριν ξεκινήσει η πολιτική (και η μείωση της δεκαετίας του 1970 θα ήταν συνολικά πολύ λιγότερη από 400 εκατομμύρια άτομα), και οι περαιτέρω μειώσεις από το 1980 ήταν κυρίως αποτέλεσμα της οικονομικής άνθησης της Κίνας.
Τα παντρεμένα ζευγάρια Κινέζων θα μπορούν πλέον να έχουν δύο παιδιά, αν θέλουν. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τους έχει χορηγηθεί η πραγματική εξουσία να αποφασίζουν για το μέγεθος της οικογένειάς τους. Σύμφωνα με τη νέα πολιτική, εάν ένα ζευγάρι έχει δύο παιδιά και θέλει ένα τρίτο, οι γονείς θα αντιμετωπίσουν και πάλι ποινές για την παραβίαση του επίσημου ορίου γεννήσεων, όπως ακριβώς έκαναν οι Κινέζοι των πόλεων κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1970. Την ίδια στιγμή, η εξαιρετικά ταχεία πτώση στην γονιμότητα της Κίνας αρχής γενομένης από το 1970, έχει δημιουργήσει μεγάλες κρίσεις -μια ραγδαία γήρανση του πληθυσμού [13], παραμορφωμένες αναλογίες φύλου [14], εκατομμύρια ανύπανδρους άνδρες, και μια αυξανόμενη έλλειψη εργατικού δυναμικού [15]- από τις οποίες η Κίνα θα υποφέρει μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Η κινεζική πολιτική του ενός παιδιού μπορεί να τελείωσε, αλλά όχι πριν προκαλέσει μόνιμη βλάβη που η [πρόσφατη] χαλάρωση [του νόμου] θα κάνει ελάχιστα για να επουλώσει.
* Ο MARTIN KING WHYTE είναι καθηγητής Διεθνών Σπουδών και Κοινωνιολογίας στην έδρα John Zwaanstra, ομότιμος στο Πανεπιστήμιο Harvard University. Το δοκίμιο αυτό βασίζεται στις αποδείξεις που παρουσιάζονται στην δημοσίευση των Martin King Whyte, Wang Feng και Yong Cai με τίτλο “Challenging Myths about China’s One-Child Policy” [1], στο The China Journal τον Ιούλιο του 2015.
(Στην φωτογραφία : Ένα παιδί κρατά μια κινεζική σημαία μπροστά από το πορτρέτο του τεθνεώτος προέδρου της Κίνας Μάο Τσε Τουνγκ, στην πλατεία Τιενανμέν στο Πεκίνο, στις 4 Ιουνίου 2013. KIM KYUNG-HOON / REUTERS
Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-11-05/true-history-ch...
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&...
[2] http://www.nytimes.com/2015/10/30/world/asia/china-end-one-child-policy....
[3] https://www.washingtonpost.com/opinions/chinas-lifting-of-its-one-child-...
[4] http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1116810/
[5] http://www.amazon.com/The-Limits-growth-Project-Predicament/dp/087663165...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/2012-07-01/environmental-alarmis...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/2010-01-01/new-population-bomb
[8] http://www.amazon.com/The-Population-Bomb-Paul-Ehrlich/dp/1568495870
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/global-commons/2012-09-01/growth...
[10] http://newyork.china-consulate.org/eng/lsqz/laws/t42222.htm
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-08-25/chinas-20-perce...
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/2012-05-01/baby-gap
[13] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-04-20/china-will-get-...
[14] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-02-20/chinas-boyfrien...
[15] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2013-10-16/where-have-all-...
