Περί αποθεματικών και άλλων δαιμονίων
Γιώργος Στρατόπουλος
(Πηγή : http://www.protagon.gr/)
Εκστρατεύοντας κατά της Σκυθίας, ο Δαρείος Α΄ ζήτησε από τους Σκύθες να παραδοθούν. Εκείνοι ως απάντηση έστειλαν δώρα: ένα πουλί, έναν ποντικό, ένα βάτραχο και πέντε βέλη.
O Δαρείος θεώρησε πως οι Σκύθες προσέφεραν «γη και ύδωρ» και τα όπλα τους, ο Γωβρύας όμως, σύμβουλός του, ερμήνευσε σωστά το μήνυμα: «Πέρσες, αν δε γίνετε πουλιά να πετάξετε ψηλά στον ουρανό, ποντίκια να τρυπώσετε κάτω απ΄τη γη ή βάτραχοι να βρεθείτε μ᾽ ένα πήδημα στις λίμνες, δε θα γυρίσετε πίσω στον τόπο σας· το χτύπημα θα έρθει απ᾽ αυτά τα βέλη».
O Δαρείος θεώρησε πως οι Σκύθες προσέφεραν «γη και ύδωρ» και τα όπλα τους, ο Γωβρύας όμως, σύμβουλός του, ερμήνευσε σωστά το μήνυμα: «Πέρσες, αν δε γίνετε πουλιά να πετάξετε ψηλά στον ουρανό, ποντίκια να τρυπώσετε κάτω απ΄τη γη ή βάτραχοι να βρεθείτε μ᾽ ένα πήδημα στις λίμνες, δε θα γυρίσετε πίσω στον τόπο σας· το χτύπημα θα έρθει απ᾽ αυτά τα βέλη».
Κατ' αναλογίαν, προκειμένου τα αποθεματικά των ασφαλιστικών ταμείων να αποφύγουν επενδυτικές ζημιές, θα έπρεπε να γίνουν ομόλογα του γερμανικού Δημοσίου, αμερικανικές μετοχές ή άτοκες ελβετικές καταθέσεις. Να μεταλλαχθούν δηλαδή ουσιωδώς, να πάψουν να επενδύουν στην Ελλάδα(1). Γιατί σε μια χώρα που χρεοκοπεί οι ζημιές παραμονεύουν σε κάθε επιλογή (μετοχές, ομόλογα, ακίνητα, ακόμη και στις καταθέσεις).
Γιατί το αντικείμενο της κακοδιαχείρισης δεν ήταν τα αποθεματικά. Ήταν η χώρα.
Ούτε τα Γερμανικά ομόλογα θα ήταν λύση
Πολλοί εξ όσων αντιμετωπίζουν σήμερα με οιμωγές, αναθέματα και διαδηλώσεις το γόρδιο δεσμό του Ασφαλιστικού -στα δάχτυλα μετρημένοι όσοι λένε αλήθειες δημοσίως –αποδίδουν την απομείωση των αποθεματικών των ταμείων στην επενδυτική στρατηγική και κακοδιαχείριση των διοικήσεών τους και στο PSI. Αν δεν «καταληστεύονταν» τα αποθεματικά, τα πράγματα θα ήταν αλλιώς, λένε, και οι συντάξεις δεν θα μειώνονταν, υπονοούν.
Εστιάζω την προσοχή μου στις τρεις αιτίες που αναφέρονται ως οι κύριοι τρόποι «καταλήστευσης των αποθεματικών».
α) Το σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου
β) Το σκάνδαλο των δομημένων ομολόγων (2)
γ) Το PSI, δηλαδή το κούρεμα των ομολόγων.
Και επιχειρώ έναν έντιμο υπολογισμό της ζημιάς και των διαφυγόντων κερδών που υπέστησαν τα ταμεία από τις επενδυτικές τους επιλογές. Έντιμος υπολογισμός, σε αντιδιαστολή με την «αριθμητική του καραγκιόζη», είναι εκείνος που αξιολογεί τις αποδόσεις των επενδύσεων συνυπολογίζοντας και τις θετικές και τις αρνητικές αποδόσεις. Διότι τα ταμεία, ναι μεν ζημιώθηκαν λόγω PSI από τις τοποθετήσεις στα ομόλογα αλλά προηγουμένως, επί δεκαετία και πλέον είχαν ωφεληθεί από τις ίδιες τοποθετήσεις με τα υψηλότερα επιτόκια στη ζώνη του Ευρώ. Από τις τοποθετήσεις σε μετοχές ζημιώθηκαν μεν στο κραχ του 1999, όμως προηγουμένως είχαν καταγράψει τεράστιες υπεραξίες την τριετία 1997-99 (Πίνακας ΙΙ). Στις καταθέσεις επωφελήθηκαν από τα υψηλότερα τραπεζικά επιτόκια εντός Ευρωζώνης, λίγο έλειψε όμως να υποστούν ζημιά είτε άμεσα με κούρεμα είτε έμμεσα μέσω υποτίμησης.
Με τη βοήθεια του Πίνακα ΙΙ εξετάζουμε την περίοδο 12/1995-12/2012 - συμπεριλαμβάνονται και οι τρεις πηγές ζημιών (α),(β),(γ) – και διαπιστώνουμε ότι από 13,8 δις σύνολο κινητών αξιών στο τέλος του 1995, στο τέλος του 2012 τα ταμεία είχαν 20 δις ή μέση ετήσια απόδοση 2,2%. Προφανώς όσοι κατακρίνουν την επενδυτική επιλογή των μετοχών των ελληνικών blue chips και ομολόγων θα επέλεγαν πιο συντηρητική επενδυτική στρατηγική προς ελαχιστοποίηση του κινδύνου. Ας λογαριάσουμε, λοιπόν, πώς θα είχαν εξελιχθεί τα πράγματα, αν τοποθετούσαμε όλα τα αποθεματικά των ταμείων στην πιο ασφαλή επένδυση εντός Ευρώ, στα ομόλογα του γερμανικού Δημοσίου μικρής διάρκειας.
Ξεκινώντας τον Δεκέμβριο του 1995 με σύνολο αποθεματικών 13,8 δις€, στο τέλος του 2012 θα είχαμε 22 δις με μέση ετήσια απόδοση 2,8%, ίση με τη μέση ετήσια απόδοση των διετών Ομολόγων του γερμανικού Δημοσίου. Και έχοντας αποφύγει τις ζημίες από τις (α), (β), (γ) αιτίες απομείωσης των αποθεματικών, θα είχαμε μόλις 2δις € επιπλέον. Αφαιρώντας μάλιστα το φόρο (15%) που θα απέδιδαν τα ταμεία στο κουπόνι, όπως προβλέπει η νομοθεσία, η απόδοση θα μειωνόταν στο 2,4% με τελικό ποσό 20,6 δις στο τέλος του 2012 και τελικό όφελος σε σύγκριση με την πραγματικότητα μόλις 0,6 δις€. Δηλαδή, ακόμα και αν την περίοδο 12/1995-12/2012 είχαμε επενδύσει όλα τα αποθεματικά των ταμείων μας σε ομόλογα του γερμανικού Δημοσίου, αποφεύγοντας όλες τις ζημιές (χρηματιστήριο μετά το ‘99, δομημένα ομόλογα και PSI), τα αποθεματικά μας θα ήταν πάλι στα ίδια επίπεδα περίπου, γιατί τα γερμανικά ομόλογα λόγω της ασφάλειας που προσφέρουν έχουν πολύ χαμηλή απόδοση.
Διπλάσια αποθεματικά, ίδιες συντάξεις
Ακούω επίσης πολλούς να αποδίδουν τη μείωση των συντάξεων στη μείωση των αποθεματικών, αν και όλοι γνωρίζουμε ότι τα αποθεματικά δεν χρησιμοποιούνται για να αποπληρώνουν συντάξεις. Το 2009 π.χ. μόλις που επαρκούσαν για να καλύψουν τις δαπάνες των ταμείων για 1 έτος ή τα ελλείμματά τους (τα οποία καλύπτει το κράτος) για δύο έτη.
Η βασική συνεισφορά των αποθεματικών είναι ότι με τις αποδόσεις τους (τόκοι-ενοίκια) ενισχύουν τα έσοδα των ταμείων. Πόσο σημαντική είναι αυτή η συνεισφορά φαίνεται στον Πίνακα ΙΙΙ με στοιχεία από τον κοινωνικό προϋπολογισμό του 2009 εδώ. Αντιστοιχούν μόλις στο 5,3% των εσόδων των ταμείων για την περίοδο 1980-2009 ή στο 3,5% των εσόδων των ταμείων για την περίοδο 2006-2009. Οπότε η μείωση κατά 50% των αποθεματικών από το 2009 έως το 2014 εξηγεί μόλις το 1,75% μείωσης στις συντάξεις. Δηλαδή, αν σήμερα με μαγικό τρόπο διπλασιάζονταν τα αποθεματικά, θα μπορούσαμε –εφόσον δεν μειώναμε την επιχορήγηση του κράτους- να πληρώνουμε συντάξεις μόλις κατά 1,75% υψηλότερες.
Τα μεγάλα ταμεία δεν είχαν αποθεματικά
Δεν είναι βέβαια όλα τα ταμεία ίδια. Όσα ήταν πλεονασματικά αυτά τα χρόνια και είχαν μηδενική κρατική επιχορήγηση, δικαίως ισχυρίζονται πως υπέστησαν σημαντική ζημιά από την κακοδιαχείριση των αποθεματικών. Πρόκειται όμως μόνο για όσα διατηρούν την ιδιότητα του πλεονασματικού και αφού αφαιρεθούν οι τυχόν μεταβιβάσεις κεφαλαίων από τους φορολογούμενους στα ταμεία μέσω των κοινωνικών πόρων3. Αυτό βεβαίως δεν χαρακτηρίζει το ΙΚΑ, τον ΟΓΑ, τον ΟΑΕΕ, το ΝΑΤ που είναι πολύ ελλειμματικά ταμεία ούτε και τους συνταξιούχους του Δημοσίου. Και σύμφωνα με τα στοιχεία του ΗΔΙΚΑ (Μάιος 2015 εδώ), τα προαναφερόμενα ταμεία μαζί με το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους καταβάλλουν συνολικά 2,81 εκατ. κύριες συντάξεις ή αλλιώς το 97% του συνόλου των κυρίων συντάξεων. Είναι δε χαρακτηριστικό πως καθένα από αυτά τα ταμεία εισέπραξε μόνο το 2012 πολλαπλάσια επιχορήγηση από τη ζημιά που υπέστη λόγω PSI. Στον Πίνακα Ι παραθέτω στοιχεία από τον Προϋπολογισμό των ανωτέρω ταμείων για το 2009 (πηγή: κοινωνικός προϋπολογισμός 2009), ώστε να σχηματίσει ο αναγνώστης μία εικόνα για τα πραγματικά δεδομένα αυτών των ταμείων.
Δεκαετίες τώρα τα Ταμεία του Πίνακα καταβάλουν συντάξεις με τη βοήθεια των φορολογουμένων – τα ίδια μέσα δεν επαρκούν. Οπότε είναι αστείο να μιλάμε για αποθεματικά που λεηλατήθηκαν από το Κράτος. Γιατί δεν είχαν αποθεματικά. Κεφάλαιο κίνησης είχαν και έχουν, επιδοτούμενο από τους φορολογούμενους.
Αν δεν πούμε την αλήθεια πώς θα συνεννοηθούμε;
Για το PSI το εθνικό μας αφήγημα είναι εφάμιλλο της ερμηνείας του Δαρείου για τα δώρα των Σκυθών: αφελές, βολικό, αντιπαραγωγικό και επικίνδυνο, διότι δεν μας επιτρέπει να αναγνωρίσουμε τα λάθη μας και να τα διορθώσουμε. Αντιθέτως καθοδηγεί τη σκέψη μας στην αναζήτηση εξωτερικών εχθρών, νομιμοποιεί την έλλειψη συναίνεσης και συνεργασίας των πολιτικών μας και επιτρέπει στο λαϊκισμό, τη δημαγωγία και τον αυριανισμό να θριαμβεύουν.
Ακόμη και η Επιτροπή Σοφών σε μια αποστροφή του πορίσματός της μιλά για την αποκατάσταση των ζημιών των ασφαλιστικών ταμείων από το PSI! Δεν αισθάνθηκα έκπληξη - μετά το 2012 δεν υπάρχει μελέτη για το Ασφαλιστικό που να μην στοχοποιεί το PSI. Είναι ωστόσο τρομακτικό πόσο ριζωμένη είναι η λαϊκιστική αφήγηση και ο φόβος της υπέρβασής της. Διότι οι συντάκτες ήταν «σοφοί», γνώστες, επαΐοντες. Δεν ήταν απλοί πολίτες που δικαιούνται να μη γνωρίζουν, ούτε πολιτικοί που κατά καιρούς ψεύδονται για να εξυπηρετήσουν τα μικροσυμφέροντά τους. (Διαβάστε εδώ (25/10/2011) τον κ. Βαρουφάκη να επιχειρηματολογεί πως «Με απλά λόγια, δεδομένου ότι το κούρεμα είναι αναγκαία, αν και όχι ικανή, συνθήκη για την αντιμετώπιση της κρίσης στην Ελλάδα, το επιχείρημα εναντίον του κουρέματος για χάρη των ταμείων δεν στέκει.» και μετά θυμηθείτε την λάσπη που ο ίδιος εκτόξευσε για τις ζημιές των ταμείων από το PSI).
Με το PSI μάς χαρίστηκε σχεδόν μισό ΑΕΠ χρέος, ποσά και μεγέθη αδιανόητα, πρωτόγνωρα στην οικονομική ιστορία σε καιρό ειρήνης. Κι οι «σοφοί» και άρχοντες του τόπου άφησαν την ελληνική κοινωνία να το βιώσει ως εθνική καταστροφή και…προδοσία. Είναι περίπου (μιας και η Ιστορία είναι της μόδας) σαν να περιγράφαμε σήμερα τη Ναυμαχία στο Ναυαρίνο ως «ωμή παρέμβαση των ξένων δυνάμεων στα εσωτερικά της χώρας που βύθισε σε βαθιά ύφεση την τοπική οικονομία και προκάλεσε ανυπολόγιστες καταστροφές στο οικοσύστημα της Σφακτηρίας». Περισσότερα για τα οφέλη από το PSI εδώ και για τις ζημιές των ταμείων εδώ.
Ιστορικά δεδομένα του Ασφαλιστικού
Α. Τα αποθεματικά των ταμείων (πηγή Eurostat εδώ) για την περίοδο 1995-2014 απεικονίζονται στον Πίνακα ΙΙ (ποσά σε εκατ. €).
• Στη στήλη Μετοχές μπορούμε να δούμε όλη την ιστορία των τοποθετήσεων των Αποθεματικών και όχι μόνο τη μισή: είχαν σημαντικές ζημιές τα ταμεία από τις τοποθετήσεις στις μετοχές την περίοδο 2000-2002, αλλά είχαν καταγράψει σημαντικές υπεραξίες την περίοδο 1997-1999. Σημαντικά κέρδη είχαν και την περίοδο 2003-2007 αλλά, δυστυχώς, έχοντας τοποθετήσεις κυρίως σε τραπεζικές μετοχές υπέστησαν ολοκληρωτικές και τελεσίδικες ζημιές λόγω της ουσιαστικής χρεοκοπίας των Τραπεζών την περίοδο 2008-2014.
• Στη στήλη Ομόλογα βλέπουμε ότι το PSI δεν ήταν παρά η ληξιαρχική πράξη θανάτου. Τα ασφαλιστικά ταμεία είχαν ήδη τεράστιες ζημιές από τις επενδύσεις στα ομόλογα του ελληνικού Δημοσίου, οι τιμές των οποίων είχαν υποχωρήσει δραματικά λόγω της ουσιαστικής χρεοκοπίας της χώρας. Στην πραγματικότητα το 2012 που έγινε το κούρεμα των ομολόγων (PSI) η αξία του ομολογιακού χαρτοφυλακίου των ταμείων δεν μειώθηκε!
• Στις στήλες Έντοκα/Ομόλογα διαπιστώνουμε πως από το 1996-2001 ουσιαστικά το βάρος των επενδύσεων μεταφέρθηκε από τα Έντοκα στα Ομόλογα. Εκείνη την περίοδο με την προοπτική της σύγκλισης και της ένταξης στο Ευρώ, η Ελλάδα βελτίωσε την αξιοπιστία της και μπορούσε πλέον να εκδίδει μακροπρόθεσμους ομολογιακούς τίτλους, στους οποίους κατά κανόνα προτιμούν να επενδύουν παγκοσμίως τα ασφαλιστικά ταμεία.
Β. Επιλεγμένα δεδομένα από τα έσοδα των ταμείων για την περίοδο 1980-2009, όπως αυτά αποτυπώνονται στον κοινωνικό προϋπολογισμό του 2009 (εδώ), απεικονίζονται στον Πίνακα ΙΙΙ (ποσά σε εκατ. €).
• Από τον Πίνακα φαίνεται ότι το Ασφαλιστικό μας σύστημα ήδη από το 1980 ήταν ελλειμματικό και χρειαζόταν γενναίες επιχορηγήσεις από τους φορολογούμενους. Άρα επί της ουσίας δεν υπήρχαν πλεονάσματα για τον σχηματισμό αποθεματικών.
• Οι επιχορηγήσεις από τους φορολογούμενους αφορούν στο άθροισμα α) των κοινωνικών πόρων των ταμείων, β) της Κρατικής Συμμετοχής και γ) της Κρατικής Επιχορήγησης.
• Τα στοιχεία του Πίνακα ΙΙΙ αφορούν μόνο στους ΦΚΑ αρμοδιότητας Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, Δεν συμπεριλαμβάνονται ΦΚΑ αρμοδιότητας άλλων Υπουργείων, η Εργατική Κατοικία, ο ΟΑΕΔ και η Εργατική Εστία.
Σημειώσεις
(1) Δεδομένου ότι τα ταμεία επιδοτούνται από τον Κρατικό Προϋπολογισμό θεωρώ άστοχη την επένδυση των αποθεματικών τους σε επενδύσεις στο εξωτερικό. Αν το κράτος δεν διαχειρίζεται σωστά τους πόρους του, πρέπει να βελτιώσουμε την μέθοδο διαχείρισης και διακυβέρνησης όχι να μεταφέρουμε τους πόρους εκτός Ελλάδας.
(2) Οι ζημιές από τα δομημένα ομόλογα ήταν πολύ μικρότερες από άλλες ζημιές και τελικά κατέληξαν να είναι πολύ μικρό υποσύνολο του PSI. Αξίζει να τις μνημονεύουμε γιατί εκεί πραγματικά υπήρξε δόλος, με την έννοια ότι κάποιοι ωφελήθηκαν παράνομα/παράτυπα με μεγάλες προμήθειες εις βάρος των ταμείων.
(3) Στα υπόλοιπα ταμεία δηλαδή το ΕΤΑΑ, το ΕΤΑΠ ΜΜΕ και το σύνολο των επικουρικών ταμείων, σύμφωνα με τον κοινωνικό προϋπολογισμό του 2009 υπάρχουν έμμεσες επιχορηγήσεις (κοινωνικοί πόροι) που το 2009 ανήλθαν στο ποσό των 1,78 δις€ και αντιστοιχούν στο 25% της συνολικής δαπάνης του 2009 για συντάξεις και προνοιακά επιδόματα (7,2 δις€ ).
