Στην εποχή των smartphones...
ΓΙΟΥΛΗ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ, ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΠΟΥΡΝΑΡΑ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
Πρόσφατα, σε συνεργασία με μία ΜΚΟ, η εταιρεία πληροφορικής του Παναγιώτη Τσουγκριάνη ολοκλήρωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα εφαρμογή για smartphones που θα κυκλοφορήσει σύντομα.
Εθελοντές, αρχιτέκτονες, ιστορικοί, αρχαιολόγοι και απλοί πολίτες κατέγραψαν τα κτίρια του 19ου και 20ού αιώνα στην Αθήνα και μέσω της mobile εφαρμογής δίνεται πρόσβαση σε όλη την πληροφορία, ενώ προτείνονται και διαδρομές.
Υπάρχουν αμέτρητοι τρόποι για διάχυση και διάδοση του πολιτιστικού προϊόντος μέσω εφαρμογών για smartphones, μόνο που στην Ελλάδα τις δυνατότητες τις περισσότερες φορές τις αντιλαμβανόμαστε πολύ αργά, και συχνά, όταν έχουν πια ξεπεραστεί. Οι δυνατότητες πάντως που προσφέρουν σήμερα τα κινητά τηλέφωνα είναι ανεξάντλητες, σε βαθμό που, όπως πολύ χαρακτηριστικά επισημαίνει ένας άνθρωπος της αγοράς, «τo smartphone είναι ο “θάνατος” του υπολογιστή για τον μέσο άνθρωπο».
Με αυτά καταναλώνουμε, φωτογραφίζουμε, φυσικά επικοινωνούμε, ενημερωνόμαστε, κανονίζουμε τις μετακινήσεις και τα ταξίδια μας και τόσα άλλα. Οσο ακόμη υπάρχουν smartphones –ήδη ετοιμάζεται η επόμενη κατάσταση– αξίζει να δούμε τις αλλαγές που έχουν επιφέρει στη φωτογραφία, στα πολιτιστικά προϊόντα και στην αγορά γενικότερα, στην καταγραφή και διάχυση της είδησης, στον τρόπο που επικοινωνούμε με τους άλλους, αλλά και στην... ψυχολογία μας.
Για τον μέσο άνθρωπο είναι ο «θάνατος» του υπολογιστή
«Θέλεις να μάθεις το χθεσινοβραδινό σκορ του ματς Γιουβέντους-Μίλαν ή πού έγινε σεισμός την τελευταία ώρα. Η τεχνολογία Siri της Αpple σού δίνει τη δυνατότητα να μιλήσεις στο κινητό σου, να το ρωτήσεις ό,τι θέλεις και σε ελάχιστα δευτερόλεπτα να έχεις την απάντηση. Μέχρι το τέλος του χρόνου η υπηρεσία θα έχει βγει και στα ελληνικά».
Ο Κωστής Σταυρόπουλος, διευθύνων σύμβουλος της iSquare (επίσημος διανομέας της Apple στην Ελλάδα και την Κύπρο), λόγω της θέσης του και της καθημερινής ενασχόλησης με την τεχνολογία, βλέπει πολλά βήματα πιο πέρα. Οπότε ξεκινάει να μας μιλάει τονίζοντας κάτι εξαιρετικά σημαντικό:
«Το κινητό μέχρι πρόσφατα έδινε πληροφορία, δεν δεχόταν πληροφορία. Σήμερα λαμβάνει πληροφορία. Υπηρεσίες όπως αυτή που σας ανέφερα λοιπόν, ουσιαστικά μάς “μαθαίνουν” τον νέο τρόπο επικοινωνίας, που δεν θα είναι μέσω πληκτρολόγησης. Θα είναι η φωνή, ίσως ούτε καν η φωνή, αλλά κάτι άλλο. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι το επόμενο βήμα είναι η κατάργηση των συσκευών. Θα περάσουμε στους αισθητήρες».
Ας μείνουμε, όμως, στις συσκευές, όσο υπάρχουν ακόμη. Ο Κωστής Σταυρόπουλος παραδέχεται ότι «το smartphone είναι ο “θάνατος” του υπολογιστή όσον αφορά τον μέσο άνθρωπο που δεν χρειάζεται εντατική δουλειά στον υπολογιστή. Aυτός ο άνθρωπος έχει δύο βασικές ανάγκες: Nα τον ακολουθεί η πληροφορία και κάποιος να τη διυλίζει γι’ αυτόν». Κι έτσι φτάνουμε στο πιο κρίσιμο θέμα, αυτό της ασφάλειας, που ως ζητούμενο βγαίνει πρώτο στη σειρά σε όλες τις έρευνες παγκοσμίως.
«Υπάρχουν δύο δρόμοι σ’ αυτό που σήμερα “σερβίρεται” από την τεχνολογία, ο δρόμος της Apple, δεν μιλάω φυσικά εκ μέρους της Apple, και ο δρόμος των υπολοίπων. Υπάρχουν πολύ μεγάλες εταιρείες οι οποίες χρησιμοποιούν την πληροφορία για να βγάλουν λεφτά, δηλαδή συλλέγουν εντατικά το τι αναζητάει κανείς και βάσει αυτών των πληροφοριών φτιάχνουν διαφημίσεις ή εφαρμογές κομμένες και ραμμένες στο προφίλ των χρηστών. Η Apple λέει “εμένα δεν με ενδιαφέρει η δική σου πληροφορία, γι’ αυτό και δεν την αποθηκεύω. Δεν θέλω να κάνω μπίζνες με τα δεδομένα σου, βγάζω λεφτά από το οικοσύστημά μου, δηλαδή από το hardware και από τις εφαρμογές, τα τραγούδια, τα βίντεο κ.ά.”»
Ο Κωστής Σταυρόπουλος μάς δίνει ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αυτής της φιλοσοφίας. «Είναι η υπηρεσία Apple Pay που έχει ξεκινήσει στην Αμερική, ήρθε στην Ευρώπη τον περασμένο μήνα και πιστεύω ότι στους επόμενους μήνες θα έρθει και στην Ελλάδα. Αυτό που σου προσφέρει αυτή η υπηρεσία είναι ότι πληρώνεις με το κινητό σου, κάτι που κάνουν φυσικά και πολλές άλλες. Υπάρχει όμως μια τεράστια διαφορά.
To application αυτό ανοίγει την κάμερα του κινητού σου, “διαβάζει” την πιστωτική σου κάρτα, κρατάει τα στοιχεία της κάρτας άλλα όχι τα προσωπικά σου δεδομένα. Αυτά με την αποθήκευση της κάρτας πηγαίνουν μόνο στην τράπεζα η οποία δίνει την έγκριση. Αρα, προσωπικές πληροφορίες δεν αποθηκεύονται ούτε στη συσκευή ούτε στην Apple, παραμένουν μεταξύ της τράπεζας και του καταναλωτή».
Πώς μπορεί η τεχνολογία να υπηρετήσει τον πολιτισμό
O Παναγιώτης Τσουγκριάνης, γενικός διευθυντής της εταιρείας πληροφορικής Ηοnest Partners που δημιουργεί σύγχρονα διαδραστικά εργαλεία και εφαρμογές, μεταξύ των πελατών του –ιδιωτικές επιχειρήσεις και μεγάλους οργανισμούς– έχει μουσεία και πολιτιστικούς φορείς. Του ζητήσαμε να μας πει σε ποιο βαθμό οι άνθρωποι του πολιτισμού εκμεταλλεύονται την τεχνολογία.
«Οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που βρίσκονται σε θέσεις-κλειδιά δεν καταλαβαίνουν την αξία της πληροφορικής», απαντάει. «Πολλές φορές μάλιστα είναι και αρνητικοί επειδή προφανώς είναι κάτι που δεν μπορούν να κατανοήσουν. Πηγαίνουμε λ.χ. σε ένα μουσείο να σχεδιάσουμε ένα απλό application και από τους δέκα ανθρώπους, επιμελητές, αρχαιολόγους κ.ά., ο ένας θα θέλει περισσότερα από αυτά που τους προτείνουμε και οι εννιά λιγότερα, γιατί θεωρούν ότι θα μπλέξουν με περισσότερη δουλειά. Ελάχιστοι φορείς πολιτισμού στην Ελλάδα, και κυρίως οι ανεξάρτητοι, είναι θετικοί στην τεχνολογία». Του επισημαίνω ότι τουλάχιστον τα περισσότερα μουσεία έχουν ψηφιοποιήσει το περιεχόμενό τους, αλλά με προλαβαίνει... «Ωραία, το ψηφιοποιήσαμε. Και τώρα τι θα το κάνουμε; Πώς θα το προβάλουμε; Στην Ελλάδα έρχονται εκατομμύρια τουρίστες με την τεχνολογία στα χέρια και δεν υπάρχει κάτι ολοκληρωμένο και χρηστικό που να τους προσφέρεται στο κινητό. Και δεν αναφέρομαι μόνο στον αρχαίο πολιτισμό αλλά και στον σύγχρονο.
Κατεβαίνει ένας τουρίστας στη ρεσεψιόν του ξενοδοχείου και το καλύτερο που μπορεί να βρει είναι ένα φυλλάδιο». Πώς μπορεί μια εφαρμογή να είναι ελκυστική; «Η ευχρηστία είναι πολύ σημαντική για ένα mobile application, η ταχύτητα, ο εικαστικός σχεδιασμός, το να παίζει σε όλες τις πλατφόρμες και τα κινητά, το να είναι ασφαλές αν ζητάει προσωπικά στοιχεία. Και βέβαια, να κρατάει το ενδιαφέρον των χρηστών με συνεχή αναβάθμιση και εμπλουτισμό του περιεχομένου. Πρέπει δηλαδή πίσω από την εφαρμογή να υπάρχει μια πολιτική μάρκετινγκ ήδη δομημένη, γιατί συχνά βλέπουμε ένα application, μας αρέσει, το κατεβάζουμε και μετά το ξεχνάμε».
Φωτογραφίζουμε, αλλά είμαστε στο φλου
Με τη χρήση smartphones αυτό που πραγματικά έχει «ανθήσει» είναι η φωτογραφία. Εχουμε γίνει παθιασμένοι φωτογράφοι και φυσικά οι κάμερες στα κινητά εξελίσσονται διαρκώς. Τι πιστεύει ένας επαγγελματίας φωτογράφος που έχει δουλέψει με smartphone;
Ο Καμίλο Νόλας, δημιουργός της ενότητας φωτογραφιών «Mobile Journal» που τραβήχτηκαν αποκλειστικά με κινητό το 2009-2010, λέει στην «Κ»: «Την εποχή που λανσαριζόταν το iPhone 6, σε ένα ταξίδι μου στο Λονδίνο έβλεπα γιγαντοαφίσες στις στάσεις του μετρό, που είχαν πάρει οι χρήστες του τηλεφώνου με αυτήν τη συσκευή. Το μήνυμα της διαφημιστικής καμπάνιας ήταν ότι οι κάτοχοί της μπορούσαν να κάνουν μια φωτογράφιση επαγγελματικού επιπέδου. Κάποιες από τις λήψεις ήταν όντως πολύ εντυπωσιακές, αλλά έχω τις ενστάσεις μου: Μπορεί ένας ερασιτέχνης να έχει μια καλή στιγμή, να είναι μια τυχερή συγκυρία, αλλά δεν θα μπορούσε να συγκεντρώσει το corpus των εικόνων που έχει ένας φωτογράφος σε μια ατομική έκθεση».
Το 2009, ο Καμίλο Νόλας αποφάσισε να κάνει ένα καλλιτεχνικό πείραμα ως υπότροφος του Fulbright στη Νέα Υόρκη. Τράβηξε μέσα σε 6 μήνες έξι χιλιάδες εικόνες με το κινητό του.
«Ηθελα να διερευνήσω αυτήν τη δυνατότητα της νέας τεχνολογίας και να πειραματιστώ. Ηταν μια εξαιρετικά εποικοδομητική εμπειρία, που με εξοικείωσε με τα νέα μέσα. Νομίζω, το μεγαλύτερο θέμα που προέκυψε από την έλευση των smartphones και μετά δεν είναι ότι ο καθένας μπορεί να γίνει επαγγελματίας φωτογράφος, διότι δεν μπορεί, αλλά το ότι έχει ευτελιστεί πολύ η ίδια η εικόνα. Βομβαρδιζόμαστε καθημερινά από τέτοιο όγκο οπτικών βιωμάτων, που ακόμα και αν δούμε κάτι συγκλονιστικό, μπορεί να μην του δώσουμε τη σημασία που πρέπει ακόμα και να το θεωρήσουμε προϊόν photoshop. Είναι σαφές ότι έχει αλλάξει ο τρόπος που βλέπουμε και νομίζω ότι το μόνο που μπορεί να σώσει τους καλλιτέχνες φωτογράφους δεν είναι η προσπάθεια εντυπωσιασμού ή η διαρκής αναζήτηση του ξεχωριστού, αλλά η αφοσίωση σε μακροχρόνια πρότζεκτ, που αφήνουν τη σφραγίδα τους στον χρόνο».
«Παράλληλα έχει αλλάξει και η αφομοίωση των εμπειριών μας», επισημαίνει ο Καμίλο Νόλας. «Παρακολουθούσα πρόσφατα μια ομάδα μαθητών από τις ΗΠΑ που πραγματοποιούσε επίσκεψη στην Ακρόπολη με τον καθηγητή τους και έναν ξεναγό. Δύο έφηβες κρατούσαν ένα selfie stick και ενώ ήταν εξουθενωμένες από την κούραση, κάθε τόσο φορούσαν ένα ψεύτικο χαμόγελο και έκαναν μια λήψη με φόντο την Αθήνα.
Ηταν μια “μάσκα” που μπαινόβγαινε στο πρόσωπό τους. Αναρωτιόμουν ποιες θα είναι οι αναμνήσεις τους όταν γυρίσουν πίσω στην Αμερική. Διότι αυτή η καταγραφή των βιωμάτων, απλώς μετατρέπει τη μνήμη μας σε έναν πολτό και εμάς σε παρατηρητές και όχι συμμετέχοντες της ζωής. Κάποτε μια εποχή είχε τη δική της χαρακτηριστική εικόνα. Τώρα είμαστε στο φλου».
Αραβική Ανοιξη με κινητό
«Από τότε που μπήκαν στη ζωή μας τα smartphones δεν έχουν γίνει μόνο η προέκταση του χεριού μας αλλά και των ματιών μας. Στον δικό μου τομέα των επαγγελματιών της εικόνας, η έλευση των συσκευών έχει φέρει επίσης έναν αέρα αλλαγής», σημειώνει από την πλευρά της η Νικάνδρη Κουκουλιώτη, υπεύθυνη διαφημιστικού στο φωτογραφικό πρακτορείο Magnum στο Παρίσι. «Ομως δεν θα μπορούσα ποτέ να συμφωνήσω με την άποψη ότι ο καθένας μπορεί να γίνει φωτογράφος ποιότητας επειδή έχει ένα κινητό με κάμερα και τραβάει συνέχεια φωτογραφίες. Απλώς δίδεται η δυνατότητα σε μεγαλύτερη μερίδα ανθρώπων να αναπτύξουν τη δημιουργικότητά τους, να βρουν ένα έναυσμα για να καλλιεργηθούν, να αποκτήσουν μια νέα θέαση. Δεν γίνονται ως διά μαγείας επαγγελματίες. Οι επαγγελματίες είναι άνθρωποι που φέρουν μέσα τους έναν ολόκληρο κόσμο με όραμα, παιδεία και ιδιαίτερη ματιά. Κάποιοι απ’ αυτούς αγκάλιασαν τα smartphones».
Ο Μάικλ Κρίστοφερ Μπράουν επέλεξε να φωτογραφίσει την Αραβική Ανοιξη με κινητό, της λέμε. «Και ο Ζερόμ Σινί βρέθηκε στην Ουκρανία όταν κατέπεσε το αεροπλάνο και τράβηξε λήψεις με το κινητό του», συμπληρώνει.
«Αυτό δεν σημαίνει ότι αν βρισκόταν στη θέση του ένας απλός άνθρωπος θα είχε κάνει τόσο καλές εικόνες. Αρα θα τολμούσα να πω ότι η τεχνολογία τους έδωσε περισσότερες δυνατότητες, τους έλυσε τα χέρια, μιας και το κινητό είναι πολύ πιο εύχρηστο από μια βαριά φωτογραφική μηχανή. Αυτό που μου έχει κάνει εντύπωση πάντως είναι το γεγονός ότι οι επαγγελματίες φωτογράφοι χάρις στα νέα αυτά μέσα έκαναν μια στροφή προς την πιο βαθιά μορφή της τέχνης, με επιρροές από τη ζωγραφική, τη βίντεο αρτ, τη γλυπτική».
Στην εποχή των smartophones είμαστε τελικά όλοι αφανείς μοναχικοί ήρωες πίσω από τις οθόνες μας; ρωτάμε τη Σουζάνα Παπαφάγου, οικογενειακή ομαδική αναλύτρια.
«Μέσα από τις εφαρμογές των κινητών και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βρίσκουμε έναν εύσχημο τρόπο, που είναι πολύ της μόδας, άρα ευρέως αποδεκτός, να αποτρέψουμε τη μεταξύ μας επικοινωνία», μας απαντάει. «Ετσι όμως την κάνουμε πιο δυσχερή. Είναι πολύ πιο εύκολο το βύθισμα μέσα σε έναν άλλον κόσμο παρά η καλλιέργεια της συναισθηματικής εγγύτητας, να καταφέρεις να αφεθείς. Το Facebook λ.χ. το κουβαλάμε συνεχώς μαζί μας μέσα από τη συσκευή μας και είναι σαν ένα πνευματικό όπιο, που συχνά μας βοηθά να ξεχνάμε και όχι να λύνουμε. Συμβάλλουμε στο να μπαίνει κάτι ανάμεσά μας, να έχουμε μια συναισθηματική μόνωση. Δεν συνυπάρχουμε, υπάρχουμε». Πού εστιάζουμε περισσότερο;
Ψευδής εαυτός
«Εστιάζουμε συνεχώς στις μεμονωμένες στιγμές, τελικά όμως δεν επενδύουμε ούτε στο χθες, ούτε στο αύριο, ούτε στο εδώ και τώρα. Επενδύουμε σε αυτό που επιθυμούμε να προβάλλουμε στους άλλους. Η προσπάθεια να προβάλλουμε την εικόνα μας συνδέεται άμεσα με το ναρκισσιστικό πλέγμα που υπάρχει σε όλους μας αλλά σε διαφορετικές διαβαθμίσεις. Οσο πιο χαμηλή είναι η αυτοεκτίμησή μας, τόσο προσπαθούμε να επιβιώσουμε φωτογραφίζοντας, κυριολεκτικά, στιγμιότυπα άδεια, κενά από συναισθηματικές επενδύσεις. Μέσα από φωτογραφίες και “τσιτάτα” εμφανίζεται ένας εαυτός ψευδής, που τον φοράμε σαν ρούχο.
»Ετσι, δημιουργούμε στην ουσία μια φαντασιωσική σχέση με την ομάδα των ανθρώπων που μας περιβάλλουν και αντιλαμβανόμαστε τον εσώτερο κόσμο μας από την αντανάκλασή μας στις οθόνες των άλλων. Οταν δεν βρίσκουμε την ανταπόκριση που περιμένουμε, τότε δημιουργείται εντός μας μια μεγάλη αναταραχή. Η ίδια αναταραχή επικρατεί και όταν κλείνει το κινητό μας τηλέφωνο, όταν για παράδειγμα πέφτει η μπαταρία του, είναι σαν να σβήνει μαζί και ο καθρέπτης μας. Σαν να μην υπάρχουμε...».
Διαμεσολαβημένη
Ο Βασίλης Βαμβακάς, επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, εστιάζει περισσότερο στο γεγονός ότι «τα smartphones σου δίνουν τη δυνατότητα μιας αυτόματης αυτοβιογραφίας με κυρίαρχο τον ρόλο της εικόνας. Εχουν επιφέρει μια πολύ μεγάλη αλλαγή, σχεδόν ανθρωπολογικής αξίας. Ως προς την επικοινωνία που προσφέρουν είναι διαρκής, απλώς πλέον είναι διαμεσολαβημένη. Δηλαδή δεν μας ενδιαφέρουν τόσο οι παραδοσιακοί τρόποι, πρόσωπο με πρόσωπο, κάτι που προφανώς ξενίζει τις παλαιότερες γενιές, αλλά για τις επόμενες γενιές αυτός φαίνεται ότι θα είναι ο κανόνας.
»Τώρα, τι είδους επικοινωνία παράγει αυτός ο τρόπος... Υπάρχει πολύ μεγαλύτερη δυνατότητα χρήσης περισσότερων εργαλείων για την επικοινωνία, αλλά το κατά πόσον αυτό μας κάνει πιο ουσιαστικούς δεν νομίζω ότι είναι εύκολα μετρήσιμο. Και τι θα προκαλέσει μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα είναι κάτι για το οποίο εγώ τουλάχιστον δεν μπορώ να διακινδυνεύσω κάποια πρόβλεψη».
(Στην φωτογραφία : Φωτογραφία του Καμίλο Νόλας από την ενότητα «Mobile Journal». Μέσα σε έξι μήνες, ο φωτογράφος τράβηξε με το κινητό του έξι χιλιάδες εικόνες)
