Διπλωματικές «ακροβασίες» στον Καύκασο και δίκτυ ασφαλείας
Του Γιάννου Χαραλαμπίδη, Δρ Διεθνών Σχέσεων
(Πηγή : http://infognomonpolitics.blogspot.gr και http://www.sigmalive.com)
Η «soft power» πολιτική της Μόσχας και η τουρκική απειλή - Μεταρρυθμίσεις με τη στήριξη της Ε.Ε., οι ρωσικές Βάσεις και σφράγισμα των συνόρων από την Άγκυρα ως πολιτική απομόνωσης των Αρμενίων και του Καραμπάχ
Η ΑΠΑΙΤΗΣΗ της Τουρκίας και η συμφωνία του αναπνευστήρα
Η Αρμενία και το Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι μεν μακριά, στην περιοχή του Καυκάσου, αλλά και τόσο κοντά στην Κύπρο, όπως και αν το δει κανείς.
Στην ουσία βρίσκονται στην ευρύτερη γειτονιά μας και επηρεάζονται από τους ίδιους παράγοντες, όπως και η Κύπρος, ενώ από τις δυο συγκρούσεις προκύπτουν σαφείς ομοιότητες και διαφορές. Βεβαίως, υπάρχει η αντίληψη ότι η Κύπρος είναι μια μικρή χώρα, με ένα όμως σοβαρό πλεονέκτημα: Αυτό της ένταξής της στην Ε.Ε. Από την πλευράς της η Αρμενία, όπως και το Ναγκόρνο Καραμπάχ, ακόμη ζουν τις τραγικές επιπτώσεις της σοβιετικής επικυριαρχίας, που άφησε πίσω της συντρίμμια, κατεστραμμένες οικονομίες και ανοικτές πληγές μεταξύ Αρμενίων από τη μια και Αζέρων και Τούρκων από την άλλη.
Με άλλα λόγια, άφησε ανοικτούς λογαριασμούς. Ανοικτές συγκρούσεις. Και υπό αυτές τις συνθήκες, ειδικώς της οικονομικής καταστροφής, καθόλου άδικο δεν θα ήταν εάν κάποιος διατύπωνε τη θέση ότι: Η καλύτερη μορφή κομμουνισμού είναι χειρότερη από τη χειρότερη μορφή ελεύθερης καπιταλιστικής αγοράς και διακυβέρνησης! Τουλάχιστον, μέχρι αποδείξεως του αντιθέτου.
Ο δικέφαλος της Αρμενίας
Η Αρμενία αφήνει σιγά-σιγά το σοβιετικό παρελθόν της και τα ερείπια, επιδιώκοντας να βρει τους δικούς της βηματισμούς, ισορροπώντας ή, κατά το δοκιμότερον, όπως έλεγε τις προάλλες Αρμένιος υψηλός αξιωματούχος, «ακροβατεί πολλές φορές» στην εξωτερική της πολιτική μεταξύ της Ρωσίας, της Ε.Ε. και των ΗΠΑ. Αυτές οι λεπτές ισορροπίες εμφανίζονται από το αρμένικο ΥπΕξ, κατά τρόπο διπλωματικό, ως πολυμερής πολιτική. Ταυτοχρόνως, η Αρμενία έχει ανοικτό το μέτωπο με τους Αζέρους και τους Τούρκους στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, αλλά και στα δικά της σύνορα έξω από το Εριβάν.
Ως εκ τούτου, οι Αρμένιοι ως λαός με ιστορία και ισχυρό πολιτισμό, θέλουν να ενεργούν επί τη βάσει των κανόνων της εθνικής αξιοπρέπειας. Άλλωστε, όπως λένε οι Αρμένιοι, τα χρώματα της σημαίας τους δεν έχουν καθοριστεί τυχαία. Το ίδιο και τα σύμβολά τους. Το μεν κόκκινο συμβολίζει το αίμα των αγώνων του αρμενικού έθνους, με τελευταίο εκείνον στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Το μπλε αποτυπώνει τον ουρανό και το πορτοκαλί την πνευματικότητα.
Όσο, δε, για το δικέφαλο αρμενικό σύμβολο, του αετού και του λέοντα, συμβολίζει την ισχύ στον αέρα και στο έδαφος! Τα σύμβολα ενός κράτους και ενός έθνους δεν είναι τυχαία και προφανώς στην περίπτωση της Αρμενίας γίνεται προσπάθεια από την ηγεσία και τον λαό να τιμώνται και στη θεωρία και στην πράξη. Επί του παρόντος δε, οι Αρμένιοι φαίνεται να γνωρίζουν τη διαφορά του ηρωισμού από την αυτοκτονία.
Η Διεύρυνση της Ε.Ε. και Συμφωνία Σύνδεσης
Η χώρα υπολογίζεται ότι αυτό το έτος θα έχει περί το 7% επί του ΑΕΠ (10,5 δισ. δολάρια) ρυθμούς ανάπτυξης, που στηρίζεται κυρίως στην οικοδομική έκρηξη (σημειώνουμε ότι το κυπριακό ΑΕΠ είναι 18 δισ. ευρώ). Βεβαίως, όσο πιο μικρή είναι μια οικονομία τόσο πιο εντυπωσιακοί μπορεί να είναι οι ρυθμοί ανάπτυξης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έχει όντως πάρει πραγματικά την πάνω βόλτα. Πάντως, δεν έχει κολλήσει στα δομικά προβλήματα, που ξεκινούν από το νομοθετικό πλαίσιο ώς την ορθή διακυβέρνηση. Αντιθέτως, προχωρεί σε μεταρρυθμίσεις και επικεντρώνεται στην καταπολέμηση της διαφθοράς και της ενίσχυσης της δημοκρατίας. Με βασικό επί τούτου αρωγό την Ε.Ε. Όπως οι Αρμένιοι αξιωματούχοι δηλώνουν, η χώρα τους προχωρεί ταχέως προς την ενσωμάτωση σειράς νομοθετημάτων της Ε.Ε. για να ολοκληρώσει το συντομότερο δυνατόν τη «Συμφωνία Σύνδεσης».
Και οι μεταρρυθμίσεις αυτές δεν γίνονται για το χατίρι των Ευρωπαίων, όπως τονίζουν οι Αρμένιοι αξιωματούχοι, αλλά για τους ίδιους και τη χώρα τους με την προσδοκία να εμβαθύνουν τις σχέσεις τους με την Ε.Ε. Επί του παρόντος δεν τολμούν να μιλήσουν για μια μακροπρόθεσμη ένταξη, όμως η Ε.Ε. μπορεί να δει την Αρμενία και η Αρμενία την Ε.Ε. μέσα από μια ιδιόμορφη «Διεύρυνση» στην εξής λογική και πρακτική: Της νομοθετικής και κάθε άλλης εναρμόνισης του Εριβάν με τις Βρυξέλλες, ώστε η μεν Αρμενία να βελτιώσει τις δομές και την κρατική της λειτουργία, καθώς και την ποιότητα των προϊόντων της, η δε Ε.Ε. να επιδοθεί σε μιαν από τις βασικές της αποστολές.
Δηλαδή την εξαγωγή ενός νομοθετικού μοντέλου διακυβέρνησης, που βοηθά στην εναρμόνιση κοινωνιών και κρατών, που δεν ανήκουν στην Ε.Ε. ως πλήρη κράτη μέλη, αλλά έχουν μαζί της μια ισχυρή συνεργασία που στηρίζεται σε κοινές αρχές και αξίες. Η εμβάθυνση της σχέσης αυτής δεν είναι καθόλου παράλογη, αντιθέτως μπορεί να στηριχθεί στην πρακτική του αμοιβαίου οφέλους, που θα βοηθήσει στην ενίσχυση των όποιων εμπορικών συναλλαγών μεταξύ των δυο πλευρών και τον καθορισμό δεικτών ασφαλείας και ποιότητας, ώστε να λειτουργεί ομαλότερα η αγορά.
Εάν αυτή η σχέση θα καταλήξει στο βάθος του χρόνου «εις γάμου κοινωνίαν», ουδείς μπορεί να γνωρίζει από τώρα. Διότι, κανείς δεν γνωρίζει πώς θα είναι η Ε.Ε. μετά από, για παράδειγμα, 20 χρόνια, ούτε κανείς ξέρει πώς θα είναι η Αρμενία. Αυτή η λογική επιβεβαιώνεται, άλλωστε, από την πραγματικότητα και την ιστορία. Διαφορετική ήταν η Αρμενία πριν από περίπου 20 χρόνια, όταν ανακηρυσσόταν ανεξάρτητο κράτος μέσα από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, και διαφορετική ήταν η τότε Ε.Ε., που εξελίχθηκε μεν σε Ε.Ε., με ευρωζώνη και κοινό νόμισμα, αλλά και με μια τεράστια οικονομική κρίση χρέους, η οποία επί του παρόντος παραμένει χωρίς αποτελεσματική θεραπευτική συνταγή.
Συνεπώς, η σχέση μεταξύ Ε.Ε. και Αρμενίας κινείται επί τη βάσει σταθερών βημάτων και από τις δυο πλευρές, παρότι θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος το εξής: Ανεξαρτήτως του τι στο μέλλον θα συμβεί, γιατί η Αρμενία να μην υποβάλει αίτηση ένταξης(!); Η επιλογή αυτή στην παρούσα φάση μπορεί να προκαλέσει προβλήματα εντός της Ε.Ε., διότι θα τεθεί εκ νέου το ερώτημα που ήδη τίθεται για την Τουρκία: Μέχρι πού φτάνουν τα όρια της Ε.Ε.; Εντός ή εκτός των γεωγραφικών της συνόρων;
Είναι πιθανό ακόμη και εκείνες οι χώρες, που υποστηρίζουν σήμερα την Αρμενία και ειδικότερα στο θέμα της γενοκτονίας, όπως η Γαλλία, να βρεθούν σε δύσκολη θέση ή και να είναι αρνητικές, διότι εάν πουν ναι στην Αρμενία, τότε θα εξουδετερωθεί ένα από τα βασικά τους επιχειρήματα για την Άγκυρα: Ότι, δηλαδή, η Τουρκία δεν έχει θέση στην Ε.Ε. διότι δεν ανήκει στην Ευρώπη, παρά μόνο ένα μικρό τμήμα της. Εάν, από την άλλη, προχωρήσει η Τουρκία, στα βήματά της προς την Ε.Ε. μπορεί να κινηθεί και η Αρμενία, η οποία, αληθές είναι ότι έχει πολύ πιο συμβατό σύστημα αρχών και αξιών με τους ευρωπαϊκούς λαούς απ' ό,τι η μουσουλμανική Τουρκία.
Οι ρωσικές εγγυήσεις και η τουρκική απειλή
Βεβαίως από το σκηνικό δεν μπορεί να αποκλειστεί η Ρωσία. Όπως τονίζουν Αρμένιοι αξιωματούχοι, «όταν ανοίγουμε τα παράθυρα των σπιτιών μας, βλέπουμε απέναντι το Αραράτ και τις τουρκικές Βάσεις». Το Αραράτ είναι σήμα κατατεθέν για τους Αρμένιους - ό,τι θα μπορούσε να πει κάποιος ότι είναι για μας ο Πενταδάκτυλος, μιας και το σκηνικό είναι το ίδιο. Και οι τουρκικές Βάσεις, που βρίσκονται στους πρόποδες του βουνού, το σημάδι της κατοχής, αλλά και μιας εν δυνάμει απειλής, η οποία είναι συναφής με την ανοικτή σύγκρουση του Ναγκόρνο Καραμπάχ, όπου οι Τούρκοι από την πρώτη στιγμή υποστηρίζουν το αδελφό τουρκικό έθνος των Αζέρων. Και επιβάλλουν μαζί εμπάργκο στην Αρμενία.
Στην ουσία έχουν σφραγίσει τα σύνορά τους και κρατούν τόσο την Αρμενία όσο και το Ναγκόρνο Καραμπάχ σε απομόνωση, με μόνη για τους Αρμένιους διέξοδο προς τη θάλασσα, τη Γεωργία. Υπό αυτές, λοιπόν, τις συνθήκες, όπως τονίζουν οι Αρμένιοι αξιωματούχοι, δεν έχουν σε καμιά περίπτωση την πολυτέλεια του «κενού ασφαλείας», την οποία καλύπτουν στα σύνορα με την Τουρκία -λίγο έξω από το Εριβάν- υπό τη σκιά του όρους Αραράτ, 3000 Ρώσοι στρατιώτες, που αποτελούν αξιόπιστη αποτροπή έναντι της τουρκικής απειλής.
Επί του παρόντος, οι ρωσικές Βάσεις στην Αρμενία δεν έχουν τον ίδιο χαρακτήρα με τις αντίστοιχες βρετανικές στην Κύπρο. Οι Ρώσοι εγγυώνται την εδαφική ακεραιότητα των Αρμενίων, ενώ οι Βρετανοί απεργάζονται καθημερινά τη διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Ο «μπελάς» και η «μαριονέτα»
Εφόσον, λοιπόν, η Μόσχα εγγυάται την ασφάλεια και την εδαφική ακεραιότητα της Αρμενίας, διά της σκιάς της ισχύος, λογικό δεν είναι να ασκεί και πολιτική επιρροή στην κάθε αρμενική Κυβέρνηση; Συνεπώς, θα πρέπει να είναι ή όχι προσεκτική η κάθε αρμενική Κυβέρνηση για να μην προβαίνει σε ενέργειες, που θα θέσουν σε κίνδυνο τις σχέσεις της με τη Ρωσία και κατ’ επέκτασιν την ίδια στην ασφάλεια της Αρμενίας, αλλά και να μη μετατραπεί σε «κράτος μαριονέτα».
Από την άλλη, είναι λογικό να προτιμά η Μόσχα την Αρμενία ως σύμμαχό της στην περιοχή, αφού εκτός των άλλων, η Τουρκία διεκδικεί τον ρόλο περιφερειακής δύναμης και μπελά στα πόδια της Μόσχας. Όπως έχει γίνει ήδη μπελάς στα πόδια του Ισραήλ. Η Ρωσία, πάντως, δεν έχει δεσμούς με την Αρμενία μόνο στον τομέα τής άμυνας και της ασφάλειας, αλλά και σ' εκείνους της οικονομίας και των υποδομών, αφού μετά την πτώση του κομμουνισμού, η Μόσχα ήταν η πρώτη που έσπευσε να δώσει στήριξη στην Αρμενία όταν ακόμη δεν είχε ηλεκτρικό ρεύμα. Ψυχρά κάποιος σκεπτόμενος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η όποια ρωσική βοήθεια δεν έχει γίνει από αλτρουϊσμό και μόνο, αλλά και ως μια διαδικασία πολιτικής επιρροής στη λογική του «soft power», που αντικαθιστούσε την αποτυχημένη «hard power» της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας.
Μέσα σε αυτό το σκηνικό εξαρτήσεων και αλληλεξαρτήσεων η Αρμενία ακροβατεί, όπως είπε κάποιος αξιωματούχος της, μεταξύ σοβαρού και αστείου, μεταξύ των δικών της συμφερόντων και εκείνων των τρίτων, Ευρωπαίων, Ρώσων και Αμερικανών. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να βρει «δίκτυ ασφαλείας» μέσα από τις εξής επιλογές:
1) Να φτιάξει μια φόρμουλα σχέσεων, ώστε όλοι οι δρώντες να είναι ικανοποιημένοι. Χρειάζεται, δηλαδή, μια σχέση μεταξύ Ρωσίας, Αρμενίας και Ε.Ε., που θα στηρίζεται στη λογική του «win-win situation». Λογικό είναι η Ρωσία να έχει πιο ισχυρά συμφέροντα από την Ε.Ε. στον Καύκασο. Συνεπώς, αυτό για το οποίο θα πρέπει να είναι επί του παρόντος σίγουρη η Μόσχα είναι ότι η σχέση της Αρμενίας με την Ε.Ε. θα εξυπηρετήσει και τα δικά της οικονομικά και εμπορικά συμφέροντα και ουδόλως θα τα πλήξει. Τα παραδείγματα της Ουκρανίας, στο παρελθόν και της Γεωργίας, θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη στη σχέση της Αρμενίας με τον δυτικό κόσμο, για να μη ζει σε αυταπάτες και για να μη μετατραπεί το ευρωπαϊκό ή ΝΑΤΟϊκό όνειρο σε εφιάλτης.
2) Να επανεξετάσει τις σχέσεις της με το Ισραήλ, το οποίο έχει εμπορικές στρατιωτικές συναλλαγές με το Αζερμπαϊτζάν, λόγω της αποτροπής που θέλει να έχει έναντι του Ιράν. Αληθές είναι ότι η σχέση αυτή έχει αφενός τον οικονομικό χαρακτήρα, αφετέρου εξελίχθηκε, όταν Τουρκία διερχόταν μια συμμαχική σχέση με το Ισραήλ. Σήμερα, η Τουρκία με το Ισραήλ βρίσκονται σε αντιπαράθεση. Και η αντιπαράθεση αυτή δεν είναι τυχαία. Έχει στρατηγικό χαρακτήρα και είναι αποτέλεσμα του στόχου της Τουρκίας να εμπεδωθεί ως περιφερειακή δύναμη αντικαθιστώντας το Ισραήλ, και να καταστεί η ίδια ισχυρότερη από αυτό!
Ταυτοχρόνως, το Αζερμπαϊτζάν είναι συγγενής της Τουρκίας και όχι του Ισραήλ. Και είναι αδελφικό έθνος μιας Τουρκίας, η οποία τηρεί φιλική στάση προς το Ιράν. Πώς, λοιπόν, το Ισραήλ μπορεί πλέον να θεωρεί ως αξιόπιστο «σύμμαχο» το Αζερμπαϊτζάν στην αποτροπή που το Τελ Αβίβ οικοδομεί σε βάρος της Τεχεράνης; Γιατί, λοιπόν, το Εριβάν να αποκλείει μια νέα προσέγγιση με το Ισραήλ ως επιπρόσθετη αποτροπή προς την Τουρκία και την αζέρικη απειλή;
Βεβαίως, για να αναπτυχθεί μια στρατηγική συμμαχία με το Ισραήλ θα πρέπει να φιλτραριστεί μέσω των ρωσικών και δη των στρατηγικών συμφερόντων για να μη διαταραχθούν οι σχετικές ισορροπίες. Ερώτημα: Γιατί η Ρωσία να μην ήθελε μια τέτοια συνεργασία Αρμενίας-Ισραήλ υπό την έννοια ότι θα ενισχυόταν μια δική της σύμμαχος χώρα στην πλάτη της Τουρκίας;
Ταυτοχρόνως, με τον τρόπο αυτό θα αποδυνάμωνε την Τουρκία στην περιοχή ως περιφερειακή δύναμη και θα μπορούσε συγχρόνως η Μόσχα να ενισχύσει ακόμη περισσότερο την επιρροή της, αφού θα ήταν σε θέση να εμφανίζεται πλέον και ως αξιόπιστος χαλιναγωγός των Αρμενίων στην αντιπαράθεσή τους με του Αζέρους και τους Τούρκους. Στο παιχνίδι βρίσκονται πάντοτε και οι ΗΠΑ, με τις οποίες οι Αρμένιοι, όπως ισχυρίζονται, έχουν πολύ καλές σχέσεις.
Αληθές δε, είναι ότι ειδικώς μετά τον πόλεμο στη Γεωργία το 2008, οι ΗΠΑ αποδέχονται ότι η Ρωσία έχει τα δικά της συμφέροντα και τη δική της ζώνη επιρροής στον Καύκασο. Άλλωστε, η συμφωνία την οποία ο Πρόεδρος Ομπάμα επιδίωξε να επιβάλει μόλις ανέλαβε καθήκοντα τον Μάιο του 2009, είναι πλέον στον αναπνευστήρα, αφού η Τουρκία απαιτεί για το άνοιγμα των συνόρων με την Αρμενία την επιστροφή στο Αζερμπαϊτζάν τού Ναγκόρνο Καραμπάχ. Επειδή όμως κάτι τέτοιο σημαίνει για τους Αρμένιους προδοσία, το θέμα μένει ανοικτό και τα σύνορα ανοικτά. Και το Καραμπάχ μια ανοικτή πληγή στον Καύκασο.
Το τείχος στην Κύπρο δεν συνάδει με τη σύγχρονη εποχή μας
Η ΕΥΡΩΒΟΥΛΕΥΤΗΣ Ελένη Θεοχάρους είναι ιδιαιτέρως δημοφιλής στην Αρμενία και στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, όταν σε δύσκολες εποχές και κάτω από πολεμικές συνθήκες επιτελούσε μέσω των χειρουργείων εκστρατείας ανθρωπιστικό έργο. Την περασμένη Δευτέρα και Τρίτη είχε σειρά επαφών με τον Υπουργό και τον Αναπληρωτή Υπουργό Εξωτερικών της Αρμενίας, Eduard Nalbandyan και Zohrab Mnatskayan αντίστοιχα, με τον Αντιπρόεδρο της Αρμενικής Βουλής, Eduard Sharmazanov, τον Πρόεδρο της Επιτροπής Εξωτερικών Arkan Zakaryan, καθώς και με την Πρόεδρο της Επιτροπής Υγείας και πρώην Υπουργό Υγείας Αra Babloyan. Το μήνυμα όλων ήταν σαφές: Το τείχος της κατοχής στην Κύπρο δεν συνάδει με τη σύγχρονη εποχή και η λύση των προβλημάτων, όπως είναι το Κυπριακό και εκείνο του Ναγκόρνο Καραμπάχ, πρέπει να επιλυθούν μέσω συνομιλιών και ειρηνικά.
Είναι η περίπτωση του Ναγκόρνο Καραμπάχ ίδια με αυτήν της Κύπρου;
Πώς ο πλούτος των Αζέρων λειτουργεί αποτρεπτικά σε μια νέα σύγκρουση και ποιες είναι οι θέσεις των εμπλεκομένων μερών
ΜΕΡΟΣ Β’
Η μεγάλη πηγή αντιπαράθεσης και αποσταθεροποίησης στην περιοχή, η πληγή του Καυκάσου, είναι το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Το Ναγκόρνο προέρχεται από τη ρωσική λέξη «Ορεινό» και το Καραμπάχ από τη σύνθετη τουρκική λέξη, που θα πει «Μαύρος (Καρά) και Κήπος (Μπαχ). Οι «Ορεινοί Μαύροι Κήποι» των Αρμενίων αποτελούν ένα λιλιπούτιο κρατίδιο εντός του εδάφους του Αζερμπαϊτζάν, που δεν αναγνωρίζει κανείς. Ούτε η ίδια η Αρμενία, προφανώς να για να αποφύγει τις διεθνείς πιέσεις. Εξού και το γεγονός ότι για την επίλυση της διαφοράς, οι συνομιλίες διεξάγονται μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, χωρίς τη συμμετοχή των Καραμπαχανών. Θα μπορούσε, πάντως, να ισχυριστεί κάποιος ότι η περίπτωση του Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι ίδια με αυτήν της κατεχόμενης Κύπρου. Αληθές είναι ότι οι δυο περιπτώσεις είναι διαφορετικές.
Άλλο Κύπρος άλλο Καραμπάχ
Στην Κύπρο, η ύπαρξη του ψευδοκράτους συνιστά το προϊόν της εισβολής μιας ξένης χώρας, δηλαδή της Τουρκίας, και της βίαιης μετακίνησης πληθυσμών ή εθνοκάθαρσης. Ως αποτέλεσμα της εισβολής, οι μεν Ελληνοκύπριοι νόμιμοι κάτοικοι του βορρά εκδιώχθηκαν και αναγκάστηκαν να εγκατασταθούν στον Νότο, οι δε Τουρκοκύπριοι, κατόπιν εντολών της Άγκυρας, μετακινήθηκαν προς τον Βορρά, την ίδια στιγμή που άρχιζε η στρατηγική του εποικισμού για να δημιουργηθούν οι συνθήκες ομοσπονδίας ή συνομοσπονδίας. Και κατ’ επέκταση να προκληθούν δεδομένα πλήρους τουρκοποίησης του Βορρά, με σαφή στόχο την αναγνώριση του υφιστάμενου ψευδοκράτους ως ισότιμου των ελεύθερων περιοχών, τουρκοκυπριακού «συνιστώντος κράτους».
Έχουμε, δηλαδή, παραβίαση κάθε κανόνα διεθνούς δικαίου, εξού και η έκδοση των ψηφισμάτων 541 και 550, που αναφέρουν ρητώς ότι το ψευδοκράτος δεν αναγνωρίζεται. Σε αντίθεση με την Κύπρο, οι 150 περίπου χιλιάδες Αρμένιοι του Ναγκόρνο Καραμπάχ αποτελούν γηγενή πληθυσμό και τη συντριπτική πλειοψηφία του 90% του εν λόγω «κρατιδίου», το οποίο, κατά τη διάρκεια της Σοβιετικής Ένωσης, αποτελούσε αυτόνομη περιοχή εντός του Αζερμπαϊτζάν, σε ένα γεωγραφικό χώρο που ιστορικά ανήκε στην Αρμενία. Το 1988 οι Αζέροι άρχισαν διωγμούς σε βάρος των Αρμενίων, κυρίως εκείνων που διέμεναν στο Μπακού, καθώς και αλλού.
Ως εκ τούτου, και διαβλέποντας τις προθέσεις των Αζέρων για εθνικό ξεκαθάρισμα στη βάση του τουρκικού μοντέλου, οι Αρμένιοι του Ναγκόρνο Καραμπάχ ζήτησαν, επί τη βάσει των όσων ίσχυαν στη Σοβιετική Ένωση, να υπαχθούν απευθείας στην κεντρική εξουσία της Μόσχας, αντί να συνεχίσουν να είναι αυτόνομη περιοχή εντός του Αζερμπαϊτζάν. Η Μόσχα, διαβλέποντας την καταιγίδα που ερχόταν, κήρυξε στην περιοχή στρατιωτικό νόμο.
Η κατάσταση συνεχίστηκε να είναι έκρυθμη και εν συνεχεία, μετά την πτώση του σοβιετικού καθεστώτος, τον Οκτώβριο του 1991, οι Αρμένιοι του Ναγκόρνο Καραμπάχ και του γειτονικού Σαχουμιάν, στις 10 Δεκεμβρίου του 1991, πραγματοποίησαν δημοψήφισμα και στις 6 Ιουνίου του 1991 ανακήρυξαν την ανεξαρτησία τους. Το ίδιο συνέβη και με το Αζερμπαϊτζάν, καθώς και με την Αρμενία. Η διεθνής κοινότητα αναγνώρισε τη Δημοκρατία της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν στα διοικητικά όρια της Σοβιετικής Ένωσης, χωρίς όμως να αναγνωρίσει το Ναγκόρνο Καραμπάχ, το οποίο είχε ήδη ξεφύγει από το 1988 του ελέγχου των Αζέρων, οι οποίοι, όμως, δεν έπαψαν ποτέ να το θεωρούν ως δική τους περιοχή.
Ακολούθησε τριετής πόλεμος και το 1994 συμφωνήθηκε κατάπαυση του πυρός, κατόπιν αιτήματος των Αζέρων, με τους Αρμενίους του Ναγκόρνο Καραμπάχ να έχουν υπό τον έλεγχο τους το 14% των διοικητικών ορίων του Αζερμπαϊτζάν, όπως αυτά είχαν καθοριστεί επί Σοβιετικής Ένωσης και αναγνώρισε εν συνεχεία η διεθνής κοινότητα. Με βάση λοιπόν το διεθνές δίκαιο και μιαν από τις ισχύουσες θεωρίες, όπως αυτές του Georg Gellinek, το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης ανήκει σε γηγενή πληθυσμό (βλέπε λαό), δηλαδή σε σύνολο ανθρώπων που κατοικούν σε συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο.
Όπως συμβαίνει με τους Αρμενίους του Ναγκόρνο Καραμπάχ, οι οποίοι διέθεταν αυτόνομες διοικητικές αρχές στο πλαίσιο της Σοβιετικής Ένωσης, και όχι όπως συμβαίνει με τους εποίκους εκ Τουρκίας και τους Τουρκοκυπρίους, οι οποίοι μετακινήθηκαν στον βορρά σε βάρος των νόμιμων Ελληνοκυπρίων κατοίκων. Στην περίπτωση του Ναγκόρνο Καραμπάχ θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι πρόκειται για τις ίδιες πολιτειακές αλχημείες, τις οποίες η Δύση έκανε στα Βαλκάνια και δη στη Γιουγκοσλαβία, κρατώντας τους Σέρβους της Βοσνίας εντός της Βοσνίας Ερζεγοβίνης, στη βάση των διοικητικών ορίων του Τίτο, απαγορεύοντάς τους την ένωση με τη Σερβική Δημοκρατία, επί τη βάσει του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης, όπως συνέβη με τις λοιπές εθνότητες της γιουγκοσλαβικής ομοσπονδίας! Η περίπτωση του Ναγκόρνο Καραμπάχ αποτελεί μοναδική περίπτωση κατά την οποία η Δύση δεν έχει επιβάλει τους όρους της κατά τον τρόπο που αυτή αντιλαμβανόταν την ιστορία, τους γεωγραφικούς χώρους και τις δραματικές αλλαγές που συντελούνταν.
Διάλογος κωφών
Σήμερα οι συνομιλίες για τη λύση του προβλήματος στο Ναγκόρνο Καραμπάχ έχουν την ίδια τύχη με αυτήν του Κυπριακού. Οι Αρμένιοι και οι Αζέροι συζητούν για χάρη της συζήτησης. Η μεν Αρμένιοι για να νομιμοποίησουν σταδιακά ό,τι οι Καραμπαχανοί κέρδισαν στο πεδίο της μάχης, οι δε Αζέροι, ως πλούσιοι που είναι -λόγω του φυσικού αερίου και του πετρελαίου- διαδηλώνουν με κάθε ευκαιρία την πρόθεσή τους να ανακτήσουν το Ναγκόρνο Καραμπάχ με ένα νέο πόλεμο. Από την άλλη, οι Αρμένιοι επιδιώκουν λύση διότι θέλουν να κλείσουν το θέμα και να προχωρήσουν σε περισσότερη ανάπτυξη, καθότι ζουν με το καθημερινό άγχος μιας νέας σύγκρουσης.
Γι’ αυτό θεωρούν ότι πέραν της Ρωσίας, όσο εμβαθύνουν τις σχέσεις τους με την Ε.Ε., τόσο ισχυρότερη θα είναι η ασπίδα συμφερόντων και αποτροπής σε μια νέα επίθεση των Αζέρων, η οποία θα συνοδευτεί με επίθεση της Τουρκίας σε βάρος της Αρμενίας, εάν η Άγκυρα κρίνει σκόπιμο να εμπλακεί σε πόλεμο. Και αν η Ρωσία, η οποία διατηρεί στα σύνορα της Αρμενίας 3.000 ρωσικό στρατό, το επιτρέψει. Αληθές είναι ότι η Ε.Ε. ουδόλως θα εμπλακεί σε μια σύγκρουση μεταξύ των Αρμενίων με τους Αζέρους στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Προφανώς, ανάλογη στάση θα τηρήσει και η Ρωσία, η οποία θα περιοριστεί σε μια στήριξη, όπως το πράττει, με εξασφάλιση των συνόρων της Αρμενίας με την Τουρκία.
Τα έξι σημεία των Αρμενίων
ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ Εξωτερικών της Αρμενίας υποστηρίζει ότι η λύση στο πρόβλημα του Ναγκόρνο Καραμπάχ μπορεί να εξευρεθεί στη βάση των εξής έξι σημείων:
1. Της διεξαγωγής δημοψηφίσματος στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, επί τη βάσει της αρχής της Αυτοδιάθεσης, άρθρο 1 παράγραφος 2 του Χάρτη των Ην. Εθνών, κατά πόσο το Ναγκόρνο Καραμπάχ θα ενωθεί με την Αρμενία ή εάν θα μείνει ανεξάρτητο, ή ακόμη και αν θα επανέλθει στο καθεστώς της αυτόνομης περιοχής εντός του Αζερμπαϊτζάν. Η ιστορία θυμίζει το Κυπριακό στις δεκαετίες του '30, του '50 και του '60, όταν η Αυτοδιάθεση ήταν συνώνυμη με την Ένωση.
2. Της υπογραφής ενδιάμεσης συμφωνίας και αναγνώρισης στην ουσία του καθεστώτος του Ναγκόρνο Καραμπάχ, δηλαδή αναγνώρισής του πριν από τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος. Κάτι το οποίο δύσκολα θα ήταν δυνατό να γίνει δεκτό από τους Αζέρους, διότι είναι ως να προδικάζουν τη λύση και το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, και οι ηγέτες τους θα χαρακτηριστούν προφανώς ως προδότες. Προς αυτήν την κατεύθυνση τείνει και η όλη πολεμική ρητορική της αζερικής ηγεσίας, που καλλιεργεί τη συνείδηση στην κοινή γνώμη της αντίληψης ότι δεν υπάρχουν περιθώρια υποχωρήσεων.
3. Της πρόθεσης των Αρμενίων να επιστρέψουν εδάφη που κατέλαβαν γύρω από το Ναγκόρνο Καραμπάχ και ανήκουν στο Αζερμπαϊτζάν.
4. Της διατήρησης εδαφικού διαδρόμου, που θα συνεχίσει να ενώνει το Ναγκόρνο Καραμπάχ με την Αρμενία.
5. Της δημιουργίας συνθηκών ασφάλειας και συνεργασίας μετά τη λύση, γύρω από το Ναγκόρνο Καραμπάχ, με την παρουσία προφανώς ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ ή ακόμη και της ΕΕ. Χωρίς, όμως, όπως τονίζεται από το Υπουργείο Εξωτερικών της Αρμενίας, να γίνει αποδεκτό ένα καθεστώς ειρηνευτικής δύναμης όμοιο με εκείνο που εφαρμόστηκε στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και βρίσκεται εντός του κράτους, ασκώντας εκτός των άλλων πολιτική επιρροή. Οι Αρμένιοι θέλουν να αποφύγουν τη δημιουργία ενός «καθεστώτος μαριονέτας», γεγονός που δεν θα επιλύσει, αλλά θα δώσει στο πρόβλημα νέα μορφή και διάσταση, με σαφή τον κίνδυνο να χάσουν οι Αρμένιοι, διπλωματικά, τμήμα εκείνων που κέρδισαν στο πεδίο της μάχης.
6. Του δικαιώματος σε όλους τους πρόσφυγες να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Το Υπουργείο Εξωτερικών και η Κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν υποστηρίζουν ότι υπάρχουν 1 εκατομμύριο πρόσφυγες. Από την πλευρά του, το Υπουργείο Εξωτερικών της Αρμενίας απαντά ότι ο αριθμός των Αζέρων προσφύγων είναι γύρω στις 750 χιλιάδες και των Αρμενίων που διέμεναν στο Μπακού και αλλού γύρω στις 250 χιλιάδες. Κάποιοι από αυτούς έχουν εγκατασταθεί στην πόλη Λατσί, η οποία αποτελεί στρατηγικό σημείο που ενώνει εδαφικά το Ναγκόρνο Καραμπάχ με την Αρμενία, και προφανώς δεν πρόκειται να επιστραφεί στους Αζέρους, παρά μόνο με πόλεμο. Οι Αρμένιοι υποστηρίζουν ότι είναι το ελάχιστο εδαφικό και πληθυσμιακό αντάλλαγμα για την απώλεια της επαρχίας Ναχιτζιβάν, η οποία αποτελεί σοβιετική αμαρτία του Στάλιν, ο οποίος την είχε δώσει ως προίκα στους Αζέρους.
Η θέση των Αζέρων, η «νέα γενοκτονία» και ο «δρόμος στο Μπακού»
ΑΠΟ την πλευρά της η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν, στη λύση πακέτο, που προβάλλουν οι Αρμένιοι, αντιτείνει πρώτα την επιστροφή του Ναγκόρνο Καραμπάχ και μετά τη διεξαγωγή συζήτησης επί της ουσίας. Για τους Αρμενίους όμως αυτή είναι η ουσία. Εάν αποδεχθούν κάτι τέτοιο, είναι ως να χάνουν τα κεκτημένα και να επιστρέφουν στο προ του 1988 καθεστώς! O «Πρόεδρος» του Ναγκόρνο Καραμπάχ, Bako Sahakyan, στις 18 Ιουλίου, σε ερώτημα του γράφοντος, τι λύση θα πρότεινε προς τον Γ.Γ. του ΟΗΕ και την Ε.Ε., εάν είχε την ευκαιρία να τεθεί ενώπιον τους, είπε: «Έχουμε και ιστορικά και νομικά επιχειρήματα να προβάλουμε. Ιστορικά ποτέ δεν ήμασταν τμήμα του Αζερμπαϊτζάν και όσοι γνωρίζουν, κατανοούν.
Από την άλλη, νομικά, έχουμε όλα τα δικαιώματα, που πηγάζουν από τη Χάρτα του ΟΗΕ και ειδικότερα του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης (άρθρο 1 παράγραφος 2». Σχετικά, δε, με την Ε.Ε., διατύπωσε την εξής θέση: «Η Ε.Ε. έχει ανισομερή πολιτική. Έχει σχέσεις με το Αζερπαϊτζάν, το οποίο δεν έχει επιλέξει τον δρόμο της δημοκρατίας. Είναι ένα κράτος που παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και με την πολιτική που ακολουθεί είναι ως να θέλει να διενεργήσει άλλη μια γενοκτονία σε βάρος των Αρμενίων»! Και πρόσθεσε: «Για μας η γενοκτονία είναι μέρος της καθημερινής μας ζωής. Μας σημάδεψε ως λαό. Η γενοκτονία δεν είναι έγκλημα μόνο σε βάρος των Αρμενίων, αλλά και σε βάρος ολόκληρης της πολιτισμένης ανθρωπότητας».
Η συνομιλία αυτή και άλλες συναφείς δηλώσεις έγιναν την περασμένη Τετάρτη, εξ αφορμής «προεδρικών εκλογών» στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, οι οποίες έλαβαν χώρα την περασμένη Πέμπτη και σε αυτές παρευρέθηκαν ως παρατηρητές μέλη από NGO (Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί) από την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και χώρες της Λατινικής Αμερικής, ενώ από κυπριακής πλευράς παρούσα ήταν η ευρωβουλευτής Ελένη Θεοχάρους, η οποία κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων είχε εθελοντικά μαζί με άλλους γιατρούς βρεθεί στην πρώτη γραμμή, χειρουργώντας μαχητές αλλά και άμαχους πολίτες. Ενόψει λοιπόν «προεδρικών εκλογών», πλην του «προέδρου» που επανεξελέγη με ποσοστό 66,7%, ένας εκ των αντιπάλων του, ο στρατηγός Arkady Soghomoyan, πρώην «υπουργός άμυνας», σε δηλώσεις του κινήθηκε στις ίδιες γραμμές ως προς τη βάση της λύσης του προβλήματος με εκείνες του Bako Sahakyan, τονίζοντας ότι το Ναγκόρνο Καραμπάχ ούτε ήταν ούτε πρόκειται να γίνει τμήμα του Αζερμπαϊτζάν, προσθέτοντας τα εξής: «Ο συμβιβασμός έγινε το 1994, όταν οι Αζέροι ζήτησαν κατάπαυση του πυρός, την οποία δεχθήκαμε και δεν προελάσαμε στο Μπακού»!
Ερωτηθείς, δε, από την ευρωβουλευτή Ελένη Θεοχάρους, εάν βλέπει να υπάρχει σχέση με την περίπτωση της Κύπρου και του Ναγκόρνο Καραμπάχ, απάντησε: «Η σχέση που υπάρχει είναι ότι η ΕΕ στην περίπτωση της Κύπρου έχει φιλική πολιτική προς την Τουρκία, και στην δική μας περίπτωση έχει φιλική πολιτική προς το Αζερμπαϊτζάν». Πάντως, οι Καραμπαχανοί, και αυτοί ήταν κοινή θέση της ηγεσίας, ζητούν όπως συμμετέχουν στις συνομιλίες για την επίλυση του προβλήματος, διευκρινίζοντας ότι, ούτως ή άλλως, αυτοί θα έχουν τον τελικό λόγο. Οι Αζέροι, από την πλευρά τους, επ' ουδενί δεν αποδέχονται να συζητούν με την ηγεσία του Ναγκόρνο Καραμπάχ, διότι φοβούνται ότι εάν αποδεχθούν κάτι τέτοιο, είναι ως να προχωρούν σε αναγνώριση.
Ο πόλεμος των καλάσνικοφ και τα έξυπνα όπλα
ΕΠΙ του παρόντος, στην περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ επικρατεί ηρεμία. Η περιοχή ανοικοδομείται. Δεν παύει όμως να αποτελεί μια μόνιμη ανοικτή πληγή και εστία αντιπαράθεσης στον Καύκασο. Εάν δεν υιοθετηθεί ορθολογιστική πολιτική, μπορεί να απειληθεί εκ νέου το περιφερειακό σύστημα ασφαλείας σε μια πολύ ευαίσθητη γεωπολιτικά περιοχή. Και όπως λέγεται, εκεί στον Καύκασο, εάν ξεσπάσει νέος πόλεμος δεν θα γίνει όπως τότε στις αρχές του '90 με τα καλάσνικοφ, αλλά με σύγχρονα οπλικά συστήματα, με νέα «έξυπνα όπλα», που όταν σκοτώνουν, παρότι «σοφιστικέ», δεν αναγνωρίζουν εθνικές ή άλλες ταυτότητες, εάν δηλαδή πρόκειται για Αζέρους ή Αρμενίους. Αφήνουν πίσω τους συντρίμμια και η περιοχή δεν αντέχει άλλα.
Στην παρούσα, δε, φάση ο πλούτος των Αζέρων και η δυνατότητα των Αρμενίων να χτυπήσουν τους αγωγούς φυσικού αερίου και πετρελαίου λειτουργούν αποτρεπτικά ως προς την εκδήλωση νέων στρατιωτικών επιχειρήσεων, διατηρώντας τις σχέσεις των δυο πλευρών σε μια εύθραυστη ισορροπία και σταθερότητα. Και εφόσον δεν υπάρχει σύγκρουση, υπάρχει η προσδοκία ότι το μέλλον μπορεί να ανατείλει καλύτερο από το παρελθόν.
(Στην φωτογραφία απεικονίζεται το βουνό Αραράτ, το οποίο δεσπόζει του Εριβάν και οι Αρμένιοι το θεωρούν ως δικό τους σύμβολο και σημάδι της τουρκικής κατοχής. Η εικόνα μεταξύ Εριβάν και Αραράτ ομοιάζει με εκείνην της Λευκωσίας με τον Πενταδάκτυλο)
