Τι σημαίνει ο Μόρσι για το Ισραήλ;
Thomas L. Friedman - ΤΟ ΒΗΜΑ/ The New York Times
Είναι άραγε η εκλογή του Μοχάμεντ Μόρσι, υποψηφίου της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, η αρχή του τέλους για την ειρηνευτική συμφωνία του Καμπ Ντέιβιντ μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ; Αυτό δεν είναι απαραίτητα προδιαγεγραμμένο. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσε να αποτελέσει την απαρχή μιας αληθινής ειρήνης ανάμεσα στον αιγυπτιακό και τον ισραηλινό λαό, στη θέση αυτού που ίσχυε έως σήμερα: δηλαδή μίας ψυχρής και τυπικής ειρήνης ανάμεσα στο Ισραήλ και σε έναν Φαραώ της Αιγύπτου. Για να συμβεί αυτό, ωστόσο, θα πρέπει και οι δύο πλευρές να αλλάξουν κάποιες βαθιά ριζωμένες συμπεριφορές, και μάλιστα άμεσα.
Πρώτον, ας τελειώνουμε με τις ανοησίες. Η κυβέρνηση του Βενιαμίν Νετανιάχου στο Ισραήλ, όπως και πολλοί αναλυτές που πρόσκεινται στη δεξιά, επαναλαμβάνουν εν είδει μάντρα: «Σας τα λέγαμε». Πρόκειται για τη θεωρία σύμφωνα με την οποία ο πρόεδρος Ομπάμα θα μπορούσε να είχε παρέμβει ώστε να «διασώσει» τον πρόεδρο Χόσνι Μουμπάρακ της Αιγύπτου, πράγμα το οποίο δεν έπραξε λόγω αφέλειας, με αναπόφευκτο αποτέλεσμα η εξουσία να περιέλθει στα χέρια της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Είναι λυπηρό, αλλά η μοναδική αφέλεια βρίσκεται στη σκέψη ότι, επειδή η σύναψη ειρήνης με έναν δικτάτορα, τον Μουμπάρακ, χωρίς την συναίνεση του αιγυπτιακού λαού των 80 εκατομμυρίων, ηταν τόσο βολική για το Ισραήλ, ο δικτάτορας αυτός - ή οποιοσδήποτε άλλος στρατηγός - θα είχε τη δυνατότητα να κρατήσει τα ηνία της Αιγύπτου για πάντα. Αυτό κι αν είναι αφέλεια.
Ειλικρινώς, μπορώ να κατανοήσω την αγωνία των Ισραηλινών που βλέπουν την γειτονιά τους να καταρρέει. Προκαλεί ωστόσο έκπληξη το γεγονός πως ένας λαός για τον οποίο η βιβλική ιστορία της Εξόδου προς την απελευθέρωση κατέχει κεντρική σημασία - και που τόσο καιρό υποστηρίζει ότι η ειρήνη θα επιτευχθεί μόνο όταν οι Άραβες μεταβούν σε δημοκρατικό πολίτευμα -, απέτυχε να σκεφτει πως η ιδέα της απελευθέρωσης ίσως να είχε κάποια στιγμή απήχηση και στον λαό της Αιγύπτου, ενώ σήμερα διακηρύσσει ότι το πρόβλημα με τους Άραβες είναι ακριβώς αυτή η μετάβαση τους στη δημοκρατία. Όλα αυτά δεν προέκυψαν από το πουθενά.
«Στις σχέσεις τους με την εξουσία οι Εβραίοι πάντοτε προτιμούσαν τις κάθετες συμμαχίες από τις οριζόντιες» σχολιάζει ο Λέον Βίζελτίερ, ένας Εβραίος μελετητής και αρχισυντάκτης της επιθεώρησης «The New Republic». «Προτιμούσαν να συνάπτουν σχέσεις με τον βασιλιά ή τον επίσκοπο, ώστε να μην χρειάζεται να ασχολούνται με τον απλό λαό, τον οποίο επ' ουδενί εμπιστεύονταν - μια δυσπιστία συχνά δικαιολογημένη. Το Ισραήλ, ως κυρίαρχο κράτος, αναπαράγαγε την παλιά εβραϊκή παράδοση των κάθετων συμμαχιών, αυτή τη φορά με τα Αραβικά κράτη. Πίστευαν ότι η εδραίωση καλών σχέσεων με τον Μουμπάρακ ή τον βασιλιά της Ιορδανίας, θα ήταν αρκετή. Όμως το μοντέλο της κάθετης συμμαχίας έχει νόημα αποκλειστικά στο πλαίσιο απολυταρχικών πολιτικών συστημάτων. Όταν ένα τέτοιο σύστημα καταρρέει, και ξεκινά η διαδικασία της μετάβασης στη δημοκρατία, το κάθετο μοντέλο ανατρέπεται και ξεκινά μια περίοδος οριζόντιων σχέσεων, κατά την οποία η γνώμη του λαού - στη συγκεκριμένη περίπτωση η γνώμη των απλών Αράβων - είναι αυτό που έχει σημασία.» Συνεπώς, το Ισραήλ πρέπει να κατορθώσει να πείσει τους απλούς ανθρώπους «όχι μόνο να το φοβούνται, αλλά και να το καταλαβαίνουν. Αυτό δεν θα είναι εύκολο να επιτευχθεί, ίσως όμως να μην είναι και αδύνατο. Όπως και να έχει, η νοσταλγία για τους δικτάτορες δεν αποτελεί συνετή πολιτική.»
Δεν ξέρω κατά πόσο η σημερινή Παλαιστινιακή ηγεσία μπορεί να συνεργαστεί με το Ισραήλ για μια ασφαλή ειρήνη βασισμένη στην λύση των δύο κρατών. Βέβαιο είναι το εξής: το Ισραήλ χρειάζεται να επιδείξει μεγαλύτερη δημιουργικότητα στις προσπάθειες διερεύνησης αυτής της δυνατότητας. Και αυτό γιατί η εναλλακτική είναι μία μια λύση ενός κράτους, η οποία συνεπάγεται τον θάνατο του Ισραήλ ως εβραϊκής δημοκρατίας, και τη ματαίωση κάθε ελπίδας για ειρήνη με μία δημοκρατική Αίγυπτο.
Επομένως, τι οφείλει να κάνει ο Μόρσι; Ας μην αυταπατόμαστε: στον πυρήνα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας φωλιάζουν βαθιά αντιφιλελεύθερες, αντί-πλουραλιστικές και αντιφεμινιστικές ιδεολογίες. Μπορεί να επιδιώκει να εδραιωθεί στην εξουσία και να εκμεταλλευτεί μια επανάσταση που δεν ξεκίνησε η ίδια, αυτό όμως δεν θα είναι τόσο απλό.
Στο Ιράν, η εξουσία ανήκει στο πολιτικό Ισλάμ, αλλά υπάρχει το πετρέλαιο - με το οποίο μπορεί να εξαγοράσει οποιεσδήποτε πιέσεις και αντιφάσεις. Στη Σαουδική Αραβία η εξουσία ανήκει στο πολιτικό Ισλάμ, που έχει επίσης το πετρέλαιο. Στην Αίγυπτο το πολιτικό Ισλάμ αναλαμβάνει την εξουσία, αλλά χωρίς το πετρέλαιο. Η Αίγυπτος δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς τον τουρισμό, τις εξωτερικές επενδύσεις και την υποστήριξη για τη δημιουργία θέσεων εργασίας, σχολείων και εν γενεί ευκαιριών, που θα ικανοποιήσουν τη νεολαία της χώρας από την οποία ξεκίνησε η επανάσταση, και πολλούς ακόμη παθητικούς υποστηρικτές της επανάστασης. Επιπλέον, οι ΗΠΑ ούτε μπορούν, ούτε πρέπει, ούτε πρόκειται να προσφέρουν στη Μουσουλμανική Αδελφότητα την ίδια συμφωνία που είχαν με τον Μουμπάρακ - «εσύ θα συλλαμβάνεις και θα βασανίζεις τους φανατικούς ισλαμιστές που σου υποδεικνύουμε, και σε αντάλλαγμα θα μπορείς να έχεις μια ψυχρή ειρήνη με το Ισραήλ και να εξουσιάζεις δικτατορικά την Αίγυπτο».
Όπως έγραψε ο αναλυτής Χουσεϊν Ιμπίς στο «Now Lebanon», με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα στην εξουσία είναι πλέον ζήτημα ζωτικής σημασίας για τους φιλελεύθερους στην Αίγυπτο και στο εξωτερικό να διασφαλίσουν ότι το νέο Σύνταγμα θα βασιστεί σε νόμους που «θα περιορίζουν την εξουσία της κυβέρνησης και θα διασφαλίζουν σθεναρή, απαραβίαστη προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών, των μειονοτήτων και των γυναικών.»
Ο Μόρσι αναμένεται να δεχθεί μεγάλες πιέσεις ώστε να ακολουθήσει τον δρόμο της Τουρκίας, και όχι των Ταλιμπάν. Θα το πράξει; Δεν μπορώ να ξέρω. Πρέπει, πάντως, να καταλάβει ότι κρατάει στα χέρια του ένα ισχυρό χαρτί - ένα χαρτί που αξίζει πολλά για τους Ισραηλινούς: την πραγματική ειρήνη με την Αίγυπτο υπό τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, που δυνητικά συνεπάγεται ειρήνη με τον μουσουλμανικό κόσμο και οριστική παύση των συγκρούσεων.
Φυσικά, αυτός είναι ένας μεγαλόπνοος στόχος. Θα μπορέσει άραγε ο Μόρσι να εξασφαλίσει την ειρήνη υπό σαφείς όρους; Και πάλι, δεν το ξέρω. Το μόνο που ξέρω είναι πως η εποχή Μουμπάρακ έχει τελειώσει - και με τη συντηρητική Μουσουλμανική Αδελφότητα στην εξουσία της Αιγύπτου, και συντηρητικές εθνικο-θρησκευτικές δυνάμεις να κυριαρχούν στην πολιτική σκηνή του Ισραήλ, ή θα αλλάξουν τη στάση τους και οι δύο πλευρές, ώστε να νομιμοποιηθεί η συμφωνία του Καμπ Ντέιβιντ και για τους δύο λαούς, ή η κατάσταση θα εξελιχθεί σταδιακά σε μη βιώσιμη.
(Σημείωση Μυστήριας Ομάδας : Η φωτογραφία είναι από την ιστορική συμφωνία ειρήνης του Καμπ Ντέιβιντ το1979, και απεικονίζονται από τα αριστερά προς τα δεξιά, ο Ανουάρ Σαντάντ, Πρόεδρος της Αιγύπτου, ο Τζίμμυ Κάρτερ, Πρόεδρος των ΗΠΑ, και ο Μαναχίμ Μπεγκίν, Πρωθυπουργός του Ισραήλ)
