Σύγκρουση πολιτικού Ισλάμ με «βαθύ κράτος»
Αδελφοί Μουσουλμάνοι εναντίον στρατού στις προεδρικές εκλογές της Αιγύπτου
Tου Πέτρου Παπακωνσταντίνου
(Πηγή : http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_world_1_27/05/2012_483615)
Στα εξήντα χρόνια, περίπου, που μεσολάβησαν από την επανάσταση των Ελεύθερων Αξιωματικών και την κατάργηση της μοναρχίας μέχρι την εξέγερση που σάρωσε τον Μουμπάρακ, η Αίγυπτος γνώρισε τέσσερις προέδρους, όλους στρατιωτικούς, και δέκα προεδρικές εκλογές.
Ο Νάσερ εξελέγη δύο φορές με το 100% των ψήφων και μία φορά με 99,9%, ποσοστό που κατέγραψε άπαξ και ο διάδοχός του Σαντάτ, ο οποίος κατά την πρώτη εκλογή του είχε αρκεσθεί στο γλίσχρο 90%. Σεμνότερος όλων, ο τελευταίος των Φαραώ, Χόσνι Μουμπάρακ, εξελέγη τέσσερις φορές με ποσοστά που κυμαίνονταν μεταξύ 93,8% και 98,5%, ενώ την τελευταία φορά, το 2005, κατρακύλησε στο... 88,6%!
Με αυτά τα δεδομένα, η ψηφοφορία της περασμένης Τετάρτης και Πέμπτης πέρασε στην Ιστορία ως η πρώτη ελεύθερη προεδρική εκλογή της Δεύτερης Αιγυπτιακής Δημοκρατίας. Καρπός της λαϊκής εξέγερσης που ανέτρεψε τον Μουμπάρακ πριν από 15 μήνες, οι προεδρικές εκλογές διαμορφώνουν σκηνικό οξύτατης διπολικής σύγκρουσης, με αβέβαιη διάρκεια, ένταση και κατάληξη.
Σύμφωνα με ανεπίσημα αποτελέσματα στο 90% των εκλογικών τμημάτων -τα επίσημα αναμένονται στο προσεχές διήμερο- ουδείς εκ των 12 υποψηφίων συγκεντρώνει την απόλυτη πλειοψηφία. Κατά συνέπεια, οι εκλογές θα κριθούν στον δεύτερο, αποφασιστικό γύρο της 16ης και 17ης Ιουνίου, όπου θα αναμετρηθούν -πλην συγκλονιστικού απροόπτου- οι δύο περισσότερο πολωτικοί υποψήφιοι: Ο εκπρόσωπος των Αδελφών Μουσουλμάνων, Μοχάμεντ Μόρσι, ο οποίος φέρεται να συγκεντρώνει γύρω στο 25% και ο τελευταίος πρωθυπουργός του Μουμπάρακ, Αχμέντ Σαφίκ, ο οποίος έρχεται δεύτερος με το 23% των ψήφων. Ανώτατος αξιωματικός της πολεμικής αεροπορίας, ο Σαφίκ είχε την ανομολόγητη υποστήριξη του στρατού. Εμφανίστηκε ως υπερασπιστής του λαϊκού κράτους απέναντι στους ισλαμιστές που απειλούν να γυρίσουν τη χώρα πίσω, στους «σκοτεινούς χρόνους», και ως εγγύηση για την επάνοδο στην τάξη και την ασφάλεια, που έχουν διαταραχθεί καίρια στη μετεπαναστατική Αίγυπτο.
Αν όμως οι εξελίξεις μέχρι τον δεύτερο γύρο είναι ομαλές -ένα μεγάλο «αν», με δεδομένη την απροθυμία του στρατού να αποδεχθεί τον περιορισμό του ρόλου και των προνομίων του- ο Σαφίκ θα δυσκολευτεί πολύ να επικρατήσει στον δεύτερο γύρο. Ο Μόρσι ελπίζει βάσιμα να κερδίσει τους περισσότερους οπαδούς του τέταρτου υποψηφίου, Αμπντέλ Αμπολφοτούχ, ο οποίος εμφανιζόταν να συγκεντρώνει το 20%. Ηγετικό στέλεχος των Αδελφών Μουσουλμάνων μέχρι πρόσφατα, ο Αμπολφοτούχ κατέβηκε ως ανεξάρτητος, προβάλλοντας μια πιο ανεκτική, δημοκρατική εκδοχή του πολιτικού Ισλάμ, κερδίζοντας την υποστήριξη μεγάλου τμήματος των φιλελεύθερων και της νεολαίας.
Ακόμη χειρότερα για τον Σαφίκ, την τρίτη θέση, με πολύ μικρή διαφορά, εμφανιζόταν να καταλαμβάνει ο αριστερός Νασεριστής Χαμντίν Σαμπάχι. Με πλούσιες αντιδικτατορικές περγαμηνές και μακρά θητεία στην υπεράσπιση ακτιβιστών και συνδικαλιστών, ο Σαμπάχι ήταν ο υποψήφιος που περισσότερο από κάθε άλλον εξέφρασε το «πνεύμα της πλατείας Ταχρίρ» και τη διάθεση μεγάλης μερίδας του πληθυσμού να συνεχιστεί η αιγυπτιακή επανάσταση μέχρι να αλλάξει όχι μόνο η κορυφή της πυραμίδας, αλλά ολόκληρο το σύστημα μιας ολιγαρχικής εξουσίας.
Ολα δείχνουν ότι οι προεδρικές εκλογές θα εγκαινιάσουν μακρά περίοδο συγκρούσεων ανάμεσα στο «βαθύ κράτος» και το πολιτικό Ισλάμ, που αναδεικνύεται ηγεμονική δύναμη της Αραβικής Ανοιξης, από την Τυνησία μέχρι τη Συρία. Μια εξέλιξη που μοιάζει να βάζει την Αίγυπτο στον δρόμο της Τουρκίας, αλλά με κρίσιμες διαφορές. Εν πρώτοις, το διασπασμένο ισλαμικό στρατόπεδο δεν έχει ακόμη αναδείξει κάποια ηγετική προσωπικότητα της κλάσης του Ταγίπ Ερντογάν. Το κυριότερο, οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες της αβέβαιης αιγυπτιακής μεταπολίτευσης είναι πολύ δυσμενέστερες.
Στην Τουρκία, τα κοσμικά κόμματα του κατεστημένου αποδιαρθρώθηκαν από μια οξύτατη οικονομική κρίση και τη δρακόντεια λιτότητα που επέβαλε στη συνέχεια το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Οταν ήρθε στην κυβέρνηση το μετριοπαθές ισλαμικό κόμμα του Ερντογάν, επωφελήθηκε από την ευνοϊκή οικονομική συγκυρία και κατάφερε να ροκανίσει σταδιακά την ισχύ του στρατού και της Κεμαλικής γραφειοκρατίας.
Αντίθετα, αν οι Αιγύπτιοι ισλαμιστές, οι οποίοι ήδη ελέγχουν το Κοινοβούλιο, κατακτήσουν και την εκτελεστική εξουσία (προεδρία και κυβέρνηση), θα κληρονομήσουν μια δεινή οικονομική πραγματικότητα, διεθνώς και εσωτερικά. Στους 15 μήνες που μεσολάβησαν από την εξέγερση, τα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας μειώθηκαν κατά τα δύο τρίτα, ο τουρισμός κατά το ένα τρίτο, ο πληθωρισμός ανέβηκε στο 12%, η επίσημη ανεργία στο 13%, το έλλειμμα στο 10% του ΑΕΠ και τα επιτόκια δανεισμού στο αβάσταχτο 17%. Η επόμενη κυβέρνηση θα πιεστεί είτε να προσφύγει στο ΔΝΤ, επιβάλλοντας σκληρά μέτρα λιτότητας, είτε να τερματίσει τις επιδοτήσεις στην ενέργεια, κάτι που θα απογειώσει τις τιμές των τροφίμων, του ηλεκτρισμού και των μεταφορών. Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα…
Σε ό,τι αφορά την εξωτερική πολιτική, διάχυτη είναι η προσδοκία των ψηφοφόρων να επιστρέψει η χώρα τους στον «φυσικό» της ρόλο, του ηγέτη του αραβικού κόσμου, τον οποίο απώλεσε όταν ο πρόεδρος Σαντάτ υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με το Ισραήλ και ευθυγραμμίστηκε με την Ουάσιγκτον. Η ευρεία πλειοψηφία ισλαμιστών, Νασεριστών και αριστερών που πιέζει προς μια τέτοια κατεύθυνση δεν μπορεί παρά να επηρεάσει καταλυτικά το μέλλον της Αιγύπτου και όλου του αραβικού κόσμου.
Τα μεγάλα διλήμματα των Αδελφών Μουσουλμάνων
Στις πρώτες, ελεύθερες βουλευτικές εκλογές του Δεκεμβρίου 2011 – Ιανουαρίου 2012, οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι θριάμβευσαν αποσπώντας το 47% των ψήφων και 235 έδρες, ακολουθούμενοι από τους σαλαφιστές, που έλαβαν 28% και 123 έδρες. Η ηγεμονία του ισλαμικού στοιχείου διαγραφόταν συντριπτική, με μόνο ανοιχτό ερώτημα αν η Αίγυπτος ακολουθούσε το τουρκικό σενάριο, με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους στον ρόλο του κόμματος του Ερντογάν (ΑΚΡ) ή αν εξελισσόταν κατά το πρότυπο του Ιράν, όπου μια λαϊκή, δημοκρατική εξέγερση χειραγωγήθηκε τελικά από μια νέα, θεοκρατική εξουσία.
Πολύ γρήγορα, η νίκη των Αδελφών Μουσουλμάνων αποδείχθηκε εύθραυστη. Η ιστορική οργάνωση που ίδρυσε το 1928 ο Χασάν αλ Μπάνα είδε τη δημοτικότητά της να συρρικνώνεται και τον υποψήφιό της, Μοχάμεντ Μόρσι, να συγκεντρώνει μόλις το μισό των προηγούμενων ποσοστών της. Το γεγονός ότι ο στρατός εμπόδισε τον Χαϊράτ αλ Σάτερ, αρχικό υποψήφιο της Αδελφότητας, να κατέβει στις εκλογές έπαιξε κάποιο ρόλο, καθώς ο «αναπληρωματικός» Μόρσι δεν έχει το χάρισμα που απαιτεί μια αναμέτρηση με έντονα προσωποκεντρικά χαρακτηριστικά. Ωστόσο, βαθύτεροι παράγοντες ήταν εκείνοι που βάρυναν περισσότερο.
Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι
Στη μακρά ιστορική διαδρομή του, το συντηρητικό ρεύμα των Αδελφών Μουσουλμάνων, πάντα δύσπιστο απέναντι στα επαναστατικά κινήματα μαζών, ενεπλάκη κατ’ επανάληψη σε πραγματιστικούς συμβιβασμούς με την εκάστοτε εξουσία. Αρχικά συμμάχησαν με τον βασιλιά Φαρούκ, εξασφαλίζοντας υποτυπώδη πολιτική νομιμότητα και κυρίως ένα ευρύ δίκτυο κοινωνικών οργανώσεων αλληλοβοήθειας, που τους βοήθησε να ριζώσουν στα λαϊκά στρώματα. Το 1952, στήριξαν τους Ελεύθερους Αξιωματικούς, για να συνωμοτήσουν στη συνέχεια εναντίον του Νάσερ, γεγονός που προκάλεσε κύμα άγριας καταστολής εναντίον τους και οδήγησε τον χαρισματικό ηγέτη τους Σαγέντ Κοτμπ στην αγχόνη. Ξαναβγήκαν στην επιφάνεια επί Ανουάρ Σαντάτ, όταν ο διάδοχος του Νάσερ χρησιμοποίησε την Αδελφότητα ως αντίβαρο απέναντι στους αριστερούς Νασερικούς και τους κομμουνιστές, που τον κατηγορούσαν για τη συμφιλίωση με το Ισραήλ και τη στροφή προς τις ΗΠΑ.
Το παιχνίδι του Σαντάτ συνέχισε ο Μουμπάρακ, ο οποίος επέτρεψε στους Αδελφούς Μουσουλμάνους να καταλάβουν μέχρι και το 25% στο Κοινοβούλιο, προκειμένου να αμυνθεί απέναντι στις πιέσεις της Ουάσιγκτον για εκδημοκρατισμό, επισείοντας τον κίνδυνο να γίνει η Αίγυπτος ένα νέο Ιράν. Μ’ αυτά και μ’ αυτά, οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι κατάφεραν να εδραιωθούν ως η μόνη ισχυρή και εν μέρει ανεκτή αντιπολίτευση, καθώς τα απολυταρχικά αραβικά καθεστώτα, οι Αμερικανοί και οι Ισραηλινοί κατέστρεφαν επί μισόν αιώνα τα κοσμικά, απελευθερωτικά ρεύματα του αραβικού κόσμου (Νασερικούς, μπααθιστές, κομμουνιστές).
Η εξέγερση του 2011 αιφνιδίασε τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, η ηγεσία των οποίων όχι μόνο δεν είχε ανάμειξη στην προετοιμασία της (εκείνοι που πρωτοστάτησαν ήταν νέοι ακτιβιστές, εργοστασιακοί συνδικαλιστές και αριστεροί) αλλά και την είδε με δυσπιστία. Αντιθέτως, η νεολαία της Αδελφότητας βρέθηκε από την πρώτη στιγμή στην πλατεία Ταχρίρ. Μετά την απομάκρυνση του Μουμπάρακ, τον Φεβρουάριο του 2011, η ηγεσία της Αδελφότητας συμμάχησε με το στρατιωτικό διευθυντήριο, εξασφαλίζοντας γρήγορες βουλευτικές εκλογές, προτού προλάβουν να οργανωθούν οι φιλελεύθεροι και οι αριστεροί ανταγωνιστές της, με αντάλλαγμα τον πυροσβεστικό ρόλο της στις συνεχιζόμενες λαϊκές κινητοποιήσεις. Για να καθησυχάσει τους στρατιωτικούς (και την Ουάσιγκτον), δεσμεύτηκε να μην κατεβάσει υποψήφιο στις προεδρικές εκλογές, περιορίζοντας τις φιλοδοξίες της στον έλεγχο της Βουλής και της κυβέρνησης.
Ο μήνας του μέλιτος έδωσε τη θέση του στη ρήξη όταν η στρατιωτική ηγεσία, με το σχέδιο συντάγματος που παρουσίασε, κατέστησε σαφές ότι εννοεί να διατηρήσει επικυριαρχικό ρόλο στη μετα-Μουμπάρακ Αίγυπτο και αρνήθηκε να αποδεχθεί πολιτική κυβέρνηση, διορισμένη από τη δημοκρατικά εκλεγμένη Βουλή. Πλειοψηφική δύναμη στο Κοινοβούλιο, αλλά αποκλεισμένη από την κυβέρνηση, η Αδελφότητα βρέθηκε να εισπράττει τη λαϊκή δυσαρέσκεια για την ανεργία, την ακρίβεια και την κατάρρευση της δημόσιας τάξης, χωρίς να έχει καμία δυνατότητα να αλλάξει την πορεία των πραγμάτων. Προκειμένου να ανακόψει αυτή την πορεία φθοράς και απαξίωσης, αναίρεσε την προηγούμενη δέσμευσή της και αποφάσισε να κατεβάσει τον δικό της υποψήφιο στις προεδρικές εκλογές.
Ωστόσο, η διαρκής σχοινοβασία ανάμεσα στην ηγεσία του στρατού και στο στρατόπεδο της επανάστασης δεν μπορούσε να μην έχει το τίμημά της. Από την εξέγερση του Φεβρουαρίου του 2011 έως σήμερα, η Αδελφότητα γνώρισε σειρά διασπάσεων. Πρώτα ήρθε το κεντρώο κόμμα Αλ Ουασάτ (Το Κέντρο), στο πρότυπο του τουρκικού ΑΚΡ. Ακολούθησε το Κόμμα της Αναγέννησης, υπό τον Μοχάμεντ Χαμπίμπ, ηγετικό στέλεχος της Αδελφότητας. Η τρίτη και πιο επικίνδυνη διάσπαση ήρθε από τον Αμπντέλ Αμπουλφοτούχ, μέλος του πολιτικού γραφείου της Αδελφότητας και ιστορική φυσιογνωμία της αιγυπτιακής αντιπολίτευσης, ο οποίος κατέβηκε από την πρώτη στιγμή στην πλατεία Ταχρίρ, όπου έστησε, ως γιατρός, το αυτοσχέδιο νοσοκομείο των εξεγερμένων. Εν ολίγοις, το ιστορικό ρεύμα των Αδελφών Μουσουλμάνων, που φάνηκε να κερδίζει την ηγεμονία όσο καιρό βρισκόταν στην αντιπολίτευση, απειλείται με πολυδιάσπαση στην πρώτη επαφή με την εξουσία και τα σκληρά της διλήμματα.
«Πακιστανική λύση»
Μέσα σε δύο εβδομάδες από τον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, δηλαδή στις αρχές Ιουλίου, το στρατιωτικό διευθυντήριο αναμένεται να παραδώσει την εξουσία στον πρόεδρο και στη Βουλή. Είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο, ωστόσο, ότι η στρατιωτική ηγεσία θα επιδιώξει να διατηρήσει τον τελευταίο λόγο σε ζητήματα ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής, μέσω κάποιου είδους Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας. Επίσης, θα προσπαθήσει να εξασφαλίσει ασυλία για τα στελέχη των ενόπλων δυνάμεων, αναφορικά με εγκλήματα και σκάνδαλα της εποχής Μουμπάρακ, και να διατηρήσει τον έλεγχο ενός τεράστιου συμπλέγματος βιομηχανικών και εμπορικών επιχειρήσεων, μέσω του οποίου διασφαλίζει προνόμια και πελατειακές σχέσεις.
Σύμφωνα με αξιόπιστες πηγές, στελέχη της στρατιωτικής ηγεσίας εξετάζουν, ως λύση ανάγκης, μια υπόγεια συμμαχία με τους σαλαφιστές, οι οποίοι εξασφαλίζουν γενναία οικονομική υποστήριξη από τη Σαουδική Αραβία. Κάτι ανάλογο, δηλαδή, με τη στρατηγική που ακολούθησε επί δεκαετίες ο στρατός του Πακιστάν, συμμαχώντας υπόγεια με τις πιο σκληροπυρηνικές ισλαμικές οργανώσεις. Για το αιγυπτιακό στρατιωτικό κατεστημένο, οι σαλαφιστές θα αντιπροσώπευαν τη δυνατότητα εκτροπής της λαϊκής δυσαρέσκειας προς ανώδυνες κατευθύνσεις, αλλά και ένα χρήσιμο εργαλείο εξωτερικής πολιτικής σε έναν αραβικό κόσμο όπου τα ισλαμικά ρεύματα κερδίζουν έδαφος.
Το Πρόσωπο : Μοχάμεντ Μόρσι
Η εκδίκηση της «ρεζέρβας»
Οταν ανακοινώθηκε η υποψηφιότητά του, οι αντίπαλοί του τον υποδέχτηκαν με ειρωνικά σχόλια, του τύπου: «Θα εμπιστευόσαστε ποτέ μια ρεζέρβα για ένα δύσκολο ταξίδι;». Ο 60χρονος διοπτροφόρος μηχανικός ήταν πράγματι η δεύτερη επιλογή των Αδελφών Μουσουλμάνων, σχεδόν αναγκαστική από τη στιγμή που οι Αρχές ακύρωσαν την αρχική, σαφώς ισχυρότερη υποψηφιότητα του Χαϊράτ Σάτερ. Χωρίς ηγετικό εκτόπισμα και επικοινωνιακό χάρισμα, ο Μοχάμεντ Μόρσι απέκρουσε τα δηλητηριώδη βέλη με ήρεμη αυτοπεποίθηση: «Μια δυνατή ομάδα, όπως η δική μας, μπορεί να κερδίσει το παιχνίδι ακόμη και με τους αναπληρωματικούς»! Ο πρώτος γύρος φαίνεται να τον δικαιώνει, αν και ο δρόμος για τη νίκη είναι ακόμη μακρύς.
Στην προεκλογική περίοδο, οι Αιγύπτιοι ανακάλυψαν έναν άλλο Μόρσι, πολύ διαφορετικό από την εικόνα του άχρωμου «απαρατσίκ». Η γλώσσα του έσπαγε κόκαλα: «Αν προσπαθήσουν να μας πάνε πίσω, νοθεύοντας τη λαϊκή ψήφο ή κερδοσκοπώντας πάνω στο θέμα της ασφάλειας, πρέπει να ξέρουν τι θα αντιμετωπίσουν: Θα τους στείλουμε στον σκουπιδοτενεκέ της Ιστορίας», διαμήνυσε στο «βαθύ κράτος» των στρατηγών, ενώπιον μιας πραγματικής λαοθάλασσας στο Κάιρο.
Στην πρώτη κιόλας προεκλογική του εμφάνιση διακήρυξε: «Το Κοράνι είναι το Σύνταγμά μας και η σαρία ο οδηγός μας»! Εμφανίστηκε ως «ο μόνος γνήσιος ισλαμιστής υποψήφιος» και δήλωσε ορθά–κοφτά ότι δεν θα πρέπει να επιτραπεί σε μία γυναίκα ή σε έναν μη μουσουλμάνο να εκλεγεί πρόεδρος της χώρας – θέσεις που προκάλεσαν ρίγη ανησυχίας στους χριστιανούς και τους οπαδούς του λαϊκού κράτους. Στην Ουάσιγκτον και στο Τελ Αβίβ, περισσότερη ανησυχία γέννησαν οι τοποθετήσεις του εναντίον της συνθήκης ειρήνης του 1979 με το Ισραήλ και η πεποίθηση πως, αν εκλεγεί, η ισλαμική Χαμάς στη γειτονική Λωρίδα της Γάζας θα αποκτήσει πολύ ισχυρότερα στηρίγματα.
Δεν αποκλείεται, ωστόσο, οι φόβοι αυτοί να αποδειχθούν υπερβολικοί. Ανεξάρτητα από την προεκλογική ρητορική τους, οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι έχουν αποδειχθεί ιστορικά πολύ πραγματιστική οργάνωση, η οποία το τελευταίο διάστημα έχει αποκαταστήσει κανάλια επικοινωνίας με την Ουάσιγκτον. Αλλωστε, ο ίδιος ο Μόρσι σπούδασε στις ΗΠΑ και δίδαξε σε πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, ενώ τα παιδιά του έχουν αμερικανική υπηκοότητα. Ιδωμεν...
