Η απελευθέρωση του Άουσβιτς
Στο μεγαλύτερο κέντρο δολοφονίας στην ιστορία εξολοθρεύτηκαν από τους ναζί τουλάχιστον 1,1 εκατ. άνθρωποι
Επιμέλεια: Στεφανος Χελιδονης
(Πηγή : http://news.kathimerini.gr)
Αουσβιτς. Η λέξη έχει γίνει συνώνυμη του Ολοκαυτώματος, της γενοκτονίας και του βιομηχανοποιημένου θανάτου, της λεηλασίας σε μία κλίμακα ασύλληπτη, του απόλυτου τρόμου, της παραβίασης βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της απογύμνωσης από κάθε ίχνος αξιοπρέπειας.
Ο ρατσισμός, ο αντισημιτισμός, η ξενοφοβία, ο σωβινισμός και η μισαλλοδοξία μπορούν να οδηγήσουν στο Αουσβιτς? σήμερα αποδίδει το έσχατο σημείο στο οποίο μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος, θύμα ή θύτης. Το μεγαλύτερο κέντρο δολοφονίας στην παγκόσμια ιστορία ήταν και το μεγαλύτερο από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Τρίτου Ράιχ. Μάλιστα, αυτό που τώρα ονομάζουμε Αουσβιτς ήταν ένα συγκρότημα το οποίο αποτελούσαν τρία κύρια στρατόπεδα (Αουσβιτς Ι, Αουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου -ο κατεξοχήν χώρος εξόντωσης- και Αουσβιτς ΙΙΙ-Μόνοβιτς) και 45 δευτερεύοντα, όλα κοντά στο Οσβιέτσιμ της Πολωνίας (μετά την εισβολή τους το 1939, οι Γερμανοί άλλαξαν το όνομα της κωμόπολης στη δική τους εκδοχή). Στην τεράστια αυτή μηχανή εξολοθρεύτηκαν τουλάχιστον 1,1 εκατ. άνθρωποι. Οι Σύμμαχοι λάμβαναν αναφορές για το τι συνέβαινε εκεί ήδη από το 1940, όμως η φρίκη ήταν πολύ μεγάλη για να την πιστέψουν. Οταν το 1945 οι Σοβιετικοί απελευθέρωσαν το Αουσβιτς, επιβεβαιώθηκε το απίστευτο.
Ο Κόκκινος Στρατός αντικρίζει τη φρίκη
Της Αννας-Μαρίας Δρουμπούκη
Στα μέσα Ιανουαρίου 1945, εν όψει της επικείμενης προέλασης του Κόκκινου Στρατού, ο διοικητής των Ες Ες στο Μπρέσλαου, Σμάουζερ διέταξε την εκκένωση του Αουσβιτς. Από τις 17 μέχρι τις 21 Ιανουαρίου περίπου 56.000 κρατούμενοι, σε οικτρή κατάσταση, οδηγήθηκαν δυτικά, προς τη Σιλεσία. Οι λεγόμενες «πορείες θανάτου» άφησαν πίσω τους χιλιάδες πτώματα εξαντλημένων από τις κακουχίες ή σκοτωμένων από τα πυρά των Ες Ες. Περίπου 15.000 κρατούμενοι σκοτώθηκαν σε αυτές τις πορείες. Στις 20 Ιανουαρίου τα Κρεματόρια ΙΙ και ΙΙΙ ανατινάχτηκαν, και στις 26 ακολούθησε το Κρεματόριο V που είχε παραμείνει ώς το τέλος «ενεργό» για τις τελευταίες καύσεις. Παράλληλα οι ναζί έκαψαν και τα μακάβρια αρχεία του λάγκερ (στρατοπέδου). Αυτές ήταν οι τελευταίες προσπάθειες απάλειψης των ιχνών.
Το πρωί της 27ης Ιανουαρίου (που καθιερώθηκε το 2005 από τον ΟΗΕ ως Ημέρα Μνήμης των Εβραίων θυμάτων του εθνικοσοσιαλισμού) η 60ή Μεραρχία του Κόκκινου Στρατού απελευθέρωσε το Αουσβιτς Ι και ΙΙ-Μπίρκεναου. Οι Σοβιετικοί βρήκαν τα σώματα εξακοσίων κρατούμενων στα εδάφη του στρατοπέδου, νεκρών είτε από πυροβολισμό είτε από πείνα και φυσική εξόντωση. Μία από τις κρατούμενες αναφέρει: «Ακούσαμε μια έκρηξη στην πύλη. Αντικρίσαμε Ρώσους στρατιώτες να κραδαίνουν τα όπλα τους σε θέση ετοιμότητας και αμέσως ορμήσαμε με αυτοσχέδια φτιαγμένες λευκές σημαίες από τα σεντόνια μας για να δηλώσουμε πως δεν είμαστε εχθροί. Μόλις μας είδαν πέταξαν τα όπλα τους και ένα αυθόρμητο καλωσόρισμα ακολούθησε. Μιας και ήξερα ρωσικά φώναξα “Καλωσορίσατε νικητές και απελευθερωτές” και ακούσαμε την απάντηση “Είστε ελεύθεροι”». Πολλά από τα Μπλοκ (κτίρια του στρατοπέδου) καταστράφηκαν αμέσως από τους Σοβιετικούς, για να αποτραπεί ο κίνδυνος μετάδοσης μολυσματικών νόσων. Αλλα Μπλοκ καταστράφηκαν από τους ντόπιους, που αναζητούσαν ξύλα και άλλα οικοδομικά υλικά. Το επόμενο διάστημα οι στρατιώτες προσπαθούσαν να επαναφέρουν στη ζωή τους κρατούμενους που κυριολεκτικά ψυχορραγούσαν.
Στρατοπεδική δομή
Στη γερμανοκρατούμενη Ευρώπη υπήρχαν περισσότερα από 10.000 λάγκερ με διαφορετικές λειτουργίες το καθένα. Τα περισσότερα ήταν στρατόπεδα συγκέντρωσης και κράτησης, υπήρχαν όμως και τα λάγκερ εξολόθρευσης, καταναγκαστικής εργασίας και τα γκέτο. Μερικά είχαν περισσότερες της μιας λειτουργίες, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το Αουσβιτς, που ήταν στρατόπεδο συγκέντρωσης, εξολόθρευσης και καταναγκαστικής εργασίας. Το 1942, οι ναζί έχτισαν τα πρώτα στρατόπεδα εξολόθρευσης, που θα χρησίμευαν αποκλειστικά για την εφαρμογή του σχεδίου της «Τελικής Λύσης»: Το Αουσβιτς, το Μπέλζεκ (το κατεξοχήν στρατόπεδο γενοκτονίας), το Χέλμνο, το Μαϊντάνεκ, το Σόμπιμπορ και η Τρεμπλίνκα, όλα στα εδάφη της σημερινής Πολωνίας. Οπως σημείωσε η Χάνα Αρεντ, ήταν λες και οι ναζί είχαν την πεποίθηση ότι η λειτουργία των στρατοπέδων εξόντωσης ήταν σπουδαιότερη από τη νίκη.
Ο αρχηγός των Ες Ες Χάινριχ Χίμλερ διέταξε τη δημιουργία του Αουσβιτς τον Απρίλιο του 1940. Η ιδιαιτερότητα του Αουσβιτς είναι η εφαρμογή μιας αποδοτικότερης μεθόδου εξολόθρευσης, την οποία εισήγαγε ο Χίμλερ το καλοκαίρι του 1941 στο πλαίσιο της «Τελικής Λύσης». Ο Χίμλερ περιέγραψε τις νέες «εγκαταστάσεις», με σκοπό την εξοικονόμηση χρόνου και τη μεγαλύτερη «αποτελεσματικότητα» και επιτάχυνση στους φόνους των απαχθέντων Εβραίων, Τσιγγάνων κ.λπ. Εννοούσε δηλαδή τους περιβόητους θαλάμους αερίων και τα κρεματόρια. Καθώς δεν επαρκούσαν η εξολόθρευση μέσω της εξοντωτικής εργασίας και οι μαζικές δολοφονίες, οι ναζί θέλησαν να επισπεύσουν τις διαδικασίες. Αλλωστε, σύμφωνα με τον πρώτο διοικητή του στρατοπέδου, Ρούντολφ Ες, η μέθοδος της εκτέλεσης και των άλλων μορφών εξόντωσης δεν βοηθούσαν τους άνδρες του να αποφορτιστούν, αλλά συνέβαλαν στην επιβάρυνση της ψυχολογικής τους κατάστασης... Ο συνδυασμός θαλάμων αερίων και κρεματορίων ήταν η μοναδική λύση για την εξάλειψη των ιχνών των εγκληματικών πρακτικών αλλά και για την απαλλαγή των Γερμανών από τα «ψυχολογικά προβλήματα» που ανέφερε ο Ες, ο οποίος μετά τη Δίκη της Νυρεμβέργης κρεμάστηκε στον χώρο της άλλοτε παντοδυναμίας του.
Πειράματα
Οι γιατροί του στρατοπέδου ήταν κυρίως αρμόδιοι για τις διαβόητες «διαλογές», δηλαδή το ξεδιάλεγμα των άρρωστων ή των υγιών νεοαφιχθέντων και την αποστολή τους στα κρεματόρια. Εκτός από τις μαζικές εξολοθρεύσεις στους θαλάμους αερίων και την οριστική εξαΰλωση της σωματοποίησης στα κρεματόρια, τη δουλειά μέχρι τη φυσική εξόντωση, τις εκτελέσεις, τα βασανιστήρια, στο Αουσβιτς διεξάγονταν ψευδοϊατρικά πειράματα, ειδικά στους Σίντι-Ρομά (Τσιγγάνους) και στους δίδυμους. Οπως παρατηρεί ένας πρώην κρατούμενος που παρακολούθησε από κοντά τη διαδικασία των πειραμάτων: «Tο Αουσβιτς ήταν σαν μια ιατρική επέμβαση. Η διαδικασία εξολόθρευσης καθοδηγούνταν από γιατρούς απ’ την αρχή ώς το τέλος». Τα πιο γνωστά είναι τα πειράματα του «αγγέλου του θανάτου» Γιόζεφ Μένγκελε, ο οποίος από τον Μάιο του 1943 τοποθετήθηκε επικεφαλής του επιμέρους λάγκερ των Ρομά. Ενδιαφέρθηκε κυρίως για τα δίδυμα παιδιά και ήταν υπεύθυνος για τον ολοκληρωτικό αφανισμό Τσιγγάνων, αλλά και για πειράματα σε μικρά παιδιά και σε νέες γυναίκες, στις οποίες εφάρμοσε ψευδοϊατρικά πειράματα στειρώσεων. Μέρος των πειραμάτων γενετικής ήταν ακόμα και η αλλαγή του χρώματος της ίριδας των ματιών προς την «άρια» κατεύθυνση με την εισαγωγή μπλε μεθυλίνης στα μάτια των «πειραματόζωων» που προκαλούσε αφόρητους πόνους και σε ορισμένες περιπτώσεις τον θάνατο. Στο Αουσβιτς διεξάγονταν ακόμα πειράματα σε νάνους και παράλυτους. Κάθε μορφή δυσπλασίας οδηγούσε τους άτυχους στον γερμανικό Καιάδα, το εργαστήρι του Μένγκελε, από το οποίο δύσκολα έβγαινε κανείς ζωντανός. Ο Μένγκελε δεν γνώρισε ποτέ τη δικαστική μέγκενη αφού διέφυγε στην Αργεντινή του φιλικού προς τους πρώην ναζί φυγάδες Χουάν Περόν. Ο γιατρός Καρλ Κλάουμπεργκ ήταν επίσης υπεύθυνος των γυναικείων στειρώσεων.
Συνειδητή ολιγωρία;
Η πρόσφατη πρόσβαση στις αεροφωτογραφίες της βρετανικής ΡΑΦ μέσω του Διαδικτύου έχει αναθερμάνει τις συζητήσεις για το αν θα μπορούσαν οι Σύμμαχοι να αποτρέψουν τη γενοκτονία των Εβραίων ή όχι, βομβαρδίζοντας τα κρεματόρια ή τουλάχιστον τη σιδηροδρομική γραμμή που οδηγούσε στο ναζιστικό κολαστήριο. Οι αεροφωτογραφίες απεικονίζουν μακάβριες λεπτομέρειες από τις «διαλογές» στα κρεματόρια, που οδηγούν στο συμπέρασμα πως οι Σύμμαχοι γνώριζαν την ύπαρξή τους. Αλλωστε, σύμφωνα με τον Χάγκεν Φλάισερ, κατά τη διάρκεια του φονικού δεύτερου εξαμήνου του 1944, οι δυτικοί σύμμαχοι είχαν διεξαγάγει 2.800 αεροπορικές επιθέσεις κατά αποθηκών πετρελαίου ή βιομηχανικών στόχων σε κοντινή απόσταση από το στρατόπεδο. Για αυτούς τους λόγους εκπρόσωποι θυμάτων ζήτησαν αποζημιώσεις από τις ΗΠΑ για «παθητική συνέργεια στη γενοκτονία». Η απελευθέρωση των ζωντανών-νεκρών έγκλειστων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν αποτελούσε στόχο των Συμμάχων, οι οποίοι, παρόλο που γνώριζαν για την ύπαρξη των ναζιστικών κολαστηρίων, ωστόσο δεν έκαναν καμία ενέργεια στη διάρκεια του πολέμου για την απελευθέρωση των κρατουμένων.
Επιπλέον, γνώριζαν για τη «βιομηχανία θανάτου» από τις πρώτες τότε μαρτυρίες δύο Εβραίων κρατούμενων του Αουσβιτς, του Αλφρέντ Βέτσλερ και του Βάλτερ Ρόζενμπεργκ, που δραπέτευσαν από το λάγκερ στις 7 Απριλίου του 1944. Κατόπιν έγραψαν μια πολύτιμη αναφορά, που είναι γνωστή ως «The Vrba-Wetzler Report», στην οποία περιγραφόταν για πρώτη φορά ο βιομηχανοποιημένος μηχανισμός εξόντωσης που εφαρμοζόταν στο λάγκερ. Επίσης οι γενναίοι φυγάδες περιέγραφαν το στρατόπεδο με λεπτομέρειες, τη δομή, τις κατασκευές, τις κατηγορίες κρατουμένων, τη διαδικασία των «διαλογών». Η έκθεση αυτή περιέγραφε το αδιανόητο, γι’ αυτό και δεν έγινε αρχικά πιστευτή. Οι New York Times δημοσίευσαν κάποια αποσπάσματα, αλλά το Συμβούλιο Προσφύγων Πολέμου αρχικά δίστασε να δημοσιεύσει το πλήρες κείμενο της αναφοράς, κυρίως γιατί ήταν «πολύ σημιτικό» αλλά και γιατί κατά τη γνώμη των ιθυνόντων δύσκολα ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα αυτά που περιγράφονταν από τους δύο Εβραίους. Τα καπρίτσια της ιστορίας ενίοτε αποδεικνύονται τραγικά ειρωνικά. Οι τελευταίες 13 γυναίκες δολοφονήθηκαν στο Κρεματόριο ΙΙ στις 25 Νοεμβρίου του 1944 και ύστερα οι ναζί το ανατίναξαν. Την ίδια μέρα το Συμβούλιο αποφάσισε να ξεπεράσει τους ενδοιασμούς του και να δημοσιεύσει το πλήρες κείμενο στον Τύπο…
* Η κ. Άννα-Μαρία Δρουμπούκη είναι υποψήφια διδάκτωρ Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
