Θαμπώνει το τουρκικό «θαύμα»
Το 2011 έκλεισε με πληθωρισμό 10,5%, έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών 10% και αυξανόμενη ανεργία
Του Ιωάννη Ν. Γρηγοριάδη
(Πηγή : http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_world_2_22/01/2012_469830)
Ενώ η οικονομική κρίση επεκτείνεται σταδιακώς σε όλο και περισσότερες χώρες της Ευρωζώνης, η Τουρκία εμφανίζεται ως ανέλπιστη νησίδα οικονομικής αναπτύξεως.
Με ποσοστό ανόδου του ΑΕΠ άνω του 8% κατά το τρίτο τρίμηνο του 2011, η Τουρκία υπήρξε μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες του πλανήτη. Ωστόσο, η συνέχιση αυτής της ανοδικής πορείας το 2012 δεν είναι αυτονόητη. Παρά τη μέθη της οικονομικής επιτυχίας, η οποία οδήγησε και σε υπερεκτίμηση των διπλωματικών δυνατοτήτων της χώρας, η νέα χρονιά προοιωνίζεται δυσκολίες σε πολλά επίπεδα. Στο επίπεδο της οικονομίας, η περίοδος των «παχιών αγελάδων» δείχνει να πλησιάζει στο τέλος της. Ηδη καταγράφονται οι πρώτες αρνητικές ενδείξεις. Η τουρκική λίρα υποτιμήθηκε έναντι του δολαρίου κατά περίπου 20% τους τελευταίους μήνες. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών έφθασε στο 10%, και οι επικριτικές φωνές προς τη νομισματική πολιτική της κεντρικής τραπέζης αυξάνονται. Η άρνησή της να αυξήσει τα επιτόκια συνέβαλε και στην άνοδο του πληθωρισμού τους τελευταίους μήνες του 2011 σε διψήφια επίπεδα για πρώτη φορά μετά το 2004.
Η πορεία της ευρωπαϊκής οικονομίας αποτελεί έναν πρόσθετο παράγοντα αβεβαιότητος. Καθώς η Ευρωπαϊκή Ενωση αποτελεί τον κυριότερο εμπορικό εταίρο της Τουρκίας, είναι αδύνατον η ύφεση και η πτώση της ζητήσεως στην ευρωπαϊκή οικονομία να αφήσουν ανεπηρέαστη την τουρκική οικονομία.
Πέραν του οικονομικού ρίσκου, ούτε οι πολιτικοί κίνδυνοι είναι αμελητέοι. Οι αρνητικές εξελίξεις στο μέτωπο του κουρδικού ζητήματος συνεχίζονται. Η πρόσφατη δολοφονία τριάντα πέντε αμάχων νεαρών Κούρδων από τις τουρκικές Ενοπλες Δυνάμεις, τους οποίους εξέλαβαν -κατά την επίσημη ενημέρωση- για αντάρτες του ΡΚΚ, όξυνε ακόμη περισσότερο τις ήδη τεταμένες σχέσεις μεταξύ της τουρκικής κυβερνήσεως και του κουρδικού στοιχείου. Η πρόσφατη σύλληψη του τέως αρχηγού του τουρκικού Γενικού Επιτελείου, Ιλκέρ Μπασμπούγ, κίνηση αδιανόητη προ μερικών μόλις ετών, επανέφερε με δραματικό τρόπο στην επικαιρότητα τις σχέσεις στρατού και πολιτικής στην Τουρκία και είναι ενδεικτική των νέων πολιτικών ισορροπιών. Ενδεικτική της αδυναμίας στην οποία έχει περιέλθει ο τουρκικός στρατός, αλλά και των εσωκομματικών δυναμικών που αναπτύσσονται στο κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Τέλος, η πρόσφατη περιπέτεια της υγείας του πρωθυπουργού Ερντογάν προσέθεσε έναν ακόμη καίριο παράγοντα αβεβαιότητος. Η ανησυχία και η σπερμολογία για την πορεία της υγείας του δεν έχουν εξανεμισθεί παρά τις περί του αντιθέτου κυβερνητικές διαβεβαιώσεις. Δεδομένων του συγκεντρωτικού τρόπου διοικήσεως και της προσωποκεντρικής οργανώσεως του τουρκικού κομματικού συστήματος η υγεία του πρωθυπουργού Ερντογάν αποτελεί βασική προϋπόθεση πολιτικής σταθερότητος. Προ είκοσι περίπου ετών, ένα άλλο κόμμα που κυριάρχησε στην τουρκική πολιτική ζωή και επέφερε καίριες μεταρρυθμίσεις, το Κόμμα Μητέρας Πατρίδος, συρρικνώθηκε μετά την αποχώρηση του ηγέτη του Τουργκούτ Οζάλ, με αποτέλεσμα η χώρα να διέλθει αλλεπάλληλες πολιτικές και οικονομικές κρίσεις.
Αυτό δεν σημαίνει βεβαίως ότι όσα συνέβησαν τότε θα επαναληφθούν και στις μέρες μας. Τα θεμελιώδη μεγέθη της τουρκικής οικονομίας είναι σήμερα διαφορετικά και πολύ πιο υγιή. Ωστόσο, η πιθανή ανάκυψη θέματος διαδοχής στην ηγεσία του κυβερνώντος κόμματος της Τουρκίας εντός του 2012 θα δοκιμάσει τις αντοχές του τουρκικού οικονομικού «θαύματος».
* Ο κ. Ιωάννης Γρηγοριάδης είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μπιλκέντ (Αγκυρα).
Στα ύψη τα επιτόκια λόγω πληθωρισμού
Του Σεραφειμ Kωνσταντινιδη
Ο οίκος ακριβών νυφικών Oleg Cassini έχει τρία σημεία πωλήσεων στην Κωνσταντινούπολη. Τα δύο βρίσκονται σε πολυτελή εμπορικά κέντρα που ψωνίζει η μεσαία τάξη και το τρίτο κατάστημα σε γνωστό εμπορικό δρόμο. Ο ρωσικής καταγωγής Αμερικανός σχεδιαστής είχε σχεδιάσει την γκαρνταρόμπα της Ζακλίν Κένεντι στον Λευκό Οίκο, όπως και το ρομαντικό νυφικό της Γκρέις Κέλι στο Μονακό. Μετά το Χόλιγουντ της δεκαετίας ’60, τώρα έχει επιτυχία στην Τουρκία. Οι νύφες με μικρότερα εισοδήματα αναζητούν άσπρο ή... έγχρωμο νυφικό από φθηνότερα καταστήματα που πωλούν σχέδια για όλα τα γούστα, με αποκαλυπτικό ντεκολτέ ή σεμνό με μαντίλα, για τις θρησκευόμενες. Ο κλάδος ανθεί, καθώς ο πληθυσμός αυξάνεται γρήγορα. Οι γάμοι το 2010 ήταν πάνω από 582.000 (ο αντίστοιχος αριθμός στην Ελλάδα ήταν μικρότερος από το ένα δέκατο) και κατά μέσο όρο οι νύφες είναι 23 ετών και οι γαμπροί 26.
Εκτός από τα ισχυρά δημογραφικά στοιχεία, η τουρκική οικονομία ενισχύθηκε και από την κυκλοφορία του χρήματος. Οι πιστωτικές κάρτες γνώρισαν εκρηκτική ανάπτυξη το 2011 και ο τζίρος τους αυξήθηκε 52% σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο. Τώρα αλυσίδες σούπερ μάρκετ και ορισμένα βενζινάδικα προσφέρουν και μετρητά στους πελάτες που έχουν πιστωτική κάρτα...
Ούτε οι τράπεζες δυσκολεύονταν να βρίσκουν χρήματα. Οχι από τις καταθέσεις, που μειώνονται σε σχέση με το ΑΕΠ, αλλά επειδή δανείζονταν από τη διατραπεζική, δηλαδή τις ξένες τράπεζες, με ρυθμό αύξησης 40% τον χρόνο. Τα βραχυπρόθεσμα αυτά κεφάλαια διοχετεύονταν, με ανάλογο ρυθμό, με ετήσια αύξηση 30% στους ιδιώτες και 40% στις εταιρείες και χρηματοδοτούσαν εισαγόμενα προϊόντα. Αυτή είναι η φούσκα που μπορεί να ονομαστεί ισλαμικός καταναλωτισμός.
Το μοντέλο, όπως πάντα, δεν είναι ουδέτερο, έχει πολιτική και ιδεολογική κάλυψη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι οι δοξασίες από το Κοράνι, σύμφωνα με το οποίο ο τόκος είναι τοκογλυφία και θεωρείται αμάρτημα. Μόνον όποιος επιστρέψει τον τόκο που εισέπραξε και αρνηθεί να εισπράττει στο μέλλον συγχωρείται. Καταραμένος είναι όχι μόνον όποιος εισπράττει τόκο αλλά και όποιος πληρώνει! Το εμπόριο είναι ευλογία, ο τόκος κατάρα, σύμφωνα με το Κοράνι.
Ο πρωθυπουργός Ταγίπ Ερντογάν προσαρμόζει την ιερή απαγόρευση στη σημερινή εποχή. Θεωρεί ότι τα επιτόκια δεν πρέπει να ξεπερνούν τον πληθωρισμό. Με πραγματικό επιτόκιο (δηλαδή πάνω από τον πληθωρισμό) κερδίζει όποιος δανείζει. «Σκοπεύουμε, είπε μιλώντας στη Γενική Συνέλευση των Βιομηχάνων, να κόψουμε μακροχρόνια το πραγματικό επιτόκιο, ώστε ο λαός να αυξάνει το εισόδημά του με την εργασία, όχι μέσω του τόκου. Ο πληθωρισμός είναι αποτέλεσμα του τόκου. Στοχεύουμε στην εξίσωση του επιτοκίου με τον πληθωρισμό». Αυτό έγινε πέρυσι. Οι χορηγήσεις προς ιδιώτες είχαν επιτόκια περίπου 8 - 9% στα επίπεδα του αναμενόμενου πληθωρισμού.
Η Κεντρική Τράπεζα
Η Κεντρική Τράπεζα έθεσε «στόχο πληθωρισμού» ο οποίος ήταν 6% και ανάλογα ήταν τα επιτόκια με τα οποία έδινε ρευστότητα στις τράπεζες· αυτές κέρδιζαν δανείζοντας με υψηλότερο επιτόκιο αλλά κοντά στον πληθωρισμό.
Το πρόβλημα εμφανίζεται στο τέλος του 2011, όταν ο πληθωρισμός έκλεισε με 10,5%, πολύ πάνω από τον στόχο. Παράλληλα, η ρευστότητα στην οικονομία έφερε εκτίναξη των εισαγωγών και το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών ξεπέρασε το 10% του ΑΕΠ. Τα βραχυπρόθεσμα ξένα κεφάλαια αναζητούσαν υψηλότερο επιτόκιο. Η κυβέρνηση αντιστάθηκε στην άνοδο του «καταραμένου» επιτοκίου και άρχισαν αγορές δολαρίων από την Κεντρική Τράπεζα ώστε να στηριχθεί το εθνικό νόμισμα. Ετσι χάθηκαν σχεδόν τα μισά συναλλαγματικά διαθέσιμα και η Κεντρική Τράπεζα αναγκαστικά ανεβάζει τα επιτόκια. Οι τράπεζες συνεχίζουν να δίνουν δάνεια, αλλά αφορούν κυρίως επιχειρήσεις που πρέπει να αναχρηματοδοτήσουν παλιά δάνεια με νέα και υψηλότερο επιτόκιο.
Η ανεργία ξεπέρασε το 9% και οι εκτιμήσεις συμπίπτουν στην πρόβλεψη ότι θα αυξηθεί τους επόμενους μήνες. Οι τράπεζες έχουν πάλι τη λύση. Οι πιστωτικές κάρτες προτείνουν «επίδομα ανεργίας» με 12 δόσεις! Ας υποθέσουμε ότι μισθωτός ιδιωτικού τομέα με μισθό 3.500 λίρες τον μήνα φοβάται ότι θα μείνει άνεργος. Κανένα πρόβλημα, αρκεί να πληρώσει στην κάρτα το ποσό των 90 λιρών τον μήνα, για διάστημα 12 μηνών. Αν μείνει άνεργος του χρόνου, η τράπεζα θα καταβάλλει για ένα εξάμηνο από 2.500 λίρες τον μήνα.
Μείωση εξαγωγών προς την Ευρώπη
AFP
Με το τουρκικό ΑΕΠ να αυξάνεται με ρυθμούς ρεκόρ, οι ηγέτες της χώρας εκφράζουν την αισιοδοξία τους ότι η οικονομία είναι σε θέση να αποφύγει οποιεσδήποτε αρνητικές επιπτώσεις από την κρίση χρέους της Ευρωζώνης, σε αντίθεση με τις εκτιμήσεις των αναλυτών που αναμένουν επιβράδυνση. Ο αντιπρόεδρος της τουρκικής κυβέρνησης, Αλί Μπαμπατσάν, είχε υποστηρίξει προσφάτως ότι η Τουρκία έχει καταφέρει να αποφύγει τις επιπτώσεις από την κρίση που πλήττει τις ευρωπαϊκές χώρες. Σημειώνεται ότι η τουρκική οικονομία κατέγραψε το 2010 έναν από τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης στον κόσμο, της τάξης του 8,9%. Οι Τούρκοι αξιωματούχοι έχουν κατά το παρελθόν δεσμευθεί ότι η τουρκική οικονομία θα ανέλθει στη 17η θέση των μεγαλύτερων οικονομιών παγκοσμίως και στην πρώτη δεκάδα μέχρι το 2023. «Θα ξεπεράσουμε μία προς μία» τις οικονομίες που βρίσκονται αυτήν τη στιγμή πάνω από την Τουρκία, είχε τονίσει ο κ. Μπαμπατσάν, εκτιμώντας μάλιστα ότι εάν βρίσκονταν Τούρκοι ηγέτες στο τιμόνι της Ευρώπης, τότε τα προβλήματα της περιοχής θα είχαν επιλυθεί «μέσα σε ένα τρίμηνο».
Ωστόσο, οικονομολόγοι και αναλυτές προειδοποιούν ότι η τουρκική οικονομία θα αισθανθεί τις επιπτώσεις σε περίπτωση που επιστρέψει η Ευρωζώνη σε ύφεση το 2012. «Οτιδήποτε και να συμβεί στην Ευρώπη επηρεάζει σε άμεσο βαθμό την Τουρκία. Εάν η Ε.Ε. προσβληθεί από κάποιο κρυολόγημα, τότε η Τουρκία θα φταρνιστεί, δεδομένου ότι η μία οικονομία εξαρτάται από την άλλη», αναφέρει χαρακτηριστικά ένας Ευρωπαίος πολιτικός. «Πριν από την παγκόσμια κρίση του 2008, οι εξαγωγές της Τουρκίας προς την Ε.Ε. διαμορφώνονταν στο 56% επί των συνολικών εξαγωγών, έναντι του τρέχοντος επιπέδου του 47%», σημειώνει ο αναλυτής του Ιδρύματος Οικονομικών Μελετών Τουρκίας (TEPAV), Σαρπ Καλκάν. Μέχρι στιγμής, οι τουρκικές εξαγωγές στην Ε.Ε. δεν έχουν συρρικνωθεί σε απόλυτους όρους, όμως οι εξαγωγές προς τη Μέση Ανατολή και τη βόρεια Αφρική έχουν αυξηθεί με ταχύτατους ρυθμούς.
Ο ΟΟΣΑ εκτιμά ότι ο ρυθμός ανάπτυξης της τουρκικής οικονομίας θα επιβραδυνθεί το 2012 στο 3%, από το 7,4% του προηγούμενου έτους. Ομως, η οικονομική αλληλεπίδραση μεταξύ Τουρκίας και Ε.Ε. δεν βασίζεται μόνο στο εμπόριο, καθώς σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και ο χρηματοπιστωτικός κλάδος, τονίζει η οικονομολόγος της Finansbank στην Κωνσταντινούπολη, Μπασάκ Καραασλάν. «Μία επιδείνωση της χρηματοοικονομικής κρίσης στην Ευρώπη θα οδηγούσε αναπόφευκτα στην επιβράδυνση της τουρκικής ανάπτυξης, δεδομένου ότι αυτή εξαρτάται από τη εξωτερική χρηματοδότηση», συμπληρώνει. Η κ. Καραασλάν αναμένει μια επιβράδυνση της ανάπτυξης του τουρκικού ΑΕΠ για το 2012 στο 1%, έναντι των εκτιμήσεων της κυβέρνησης για 4%.
Η Τουρκία έχει επωφεληθεί από το γεγονός ότι έχει θέσει υποψηφιότητα για την ένταξή της στην Ε.Ε., καθώς και από τις οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις στις οποίες έχει προχωρήσει προκειμένου να στηρίξει την προσπάθεια ένταξής της. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις κατέγραψαν μεγάλο άλμα από τα 571 εκατ. δολ. του 2002 στα 19,1 δισ. δολ. του 2007. Εκτοτε, όμως, ακολουθούν καθοδική πορεία και διαμορφώθηκαν το 2010 στα 6,3 δισ. δολάρια.
Ο Ερντογάν κατέβασε ταχύτητα
Reuters, A.P., AFP
Η πρώτη ερώτηση του δημοσιογράφου Μεχμέτ Αλί Μπιράντ προς τον πρωθυπουργό Ερντογάν ήταν αυτή που απασχολεί όλες τις παραπολιτικές συζητήσεις. Τι τρέχει άραγε με την υγεία του Τούρκου πρωθυπουργού; «Οχι, δεν έχω καρκίνο», ήταν η κατηγορηματική απάντηση του Ερντογάν.
«Οι φήμες λένε ότι ο πρωθυπουργός υποφέρει από καρκίνο, ότι έχει εξαπλωθεί, ότι του αφαιρέθηκε μεγάλο τμήμα του εντέρου και ότι υπόκειται σε χημειοθεραπείες», έγραψε ο Μπιράντ στην εφημερίδα «Χουριέτ».
«Εγώ έχω καρκίνο και κάνω χημειοθεραπείες. Ξέρω τι σημαίνει και πώς επηρεάζει το σώμα. Μπορώ εύκολα να καταλάβω αν κάποιος κάνει χημειοθεραπείες.», εκμυστηρεύθηκε ο Μπιράντ. «Κοίταξα τον Ερντογάν και είπα “Οχι, δεν κάνει”».
Ο 57χρονος Εντογάν εξήγησε ότι υποβλήθηκε σε επέμβαση για την αφαίρεση πολυπόδων από το έντερο, αλλά ότι οι πολύποδες ήταν καλοήθεις. Η επέμβαση έγινε στις 26 Νοεμβρίου, ενώ έκτοτε ο Τούρκος πρωθυπουργός ακολουθεί μειωμένο πρόγραμμα.
«Εχει κατεβάσει ταχύτητα, από πέμπτη έχει βάλει δευτέρα», εξηγεί ο Αλί Μπιράντ. Από τον Μάρτιο θα επιστρέψει στο κανονικό πρόγραμμά του, τον Μάρτιο και τον Απρίλιο έχει προγραμματίσει πολλές διεθνείς επισκέψεις.
Ομως η περιπέτεια της υγείας του δεν είναι το μόνο που ταλαιπωρεί αυτή την εποχή τον Ερντογάν. Σε πρόσφατο άρθρο του, ο τουρκικής καταγωγής Αμερικανός ακαδημαϊκός Ντάνι Ρόντρικ επέστησε την προσοχή στη διαπάλη εξουσίας ανάμεσα στην παράταξη του Ερντογάν και στο δίκτυο του Φατουλάχ Γκιουλέν, του μουσουλμάνου θεολόγου που ζει στις ΗΠΑ και ελέγχει τουρκικά σχολεία, πανεπιστήμια, μέσα ενημέρωσης, ενώ διατηρεί υποστηρικτές στους κόλπους της Αστυνομίας και της Δικαιοσύνης. Το δίκτυο του Γκιουλέν βοηθά στην εξάπλωση της τουρκικής επιρροής και στις χώρες της κεντρικής Ασίας.
«Ενώ ο Ερντογάν φαίνεται ότι βρίσκεται στο απόγειο της ισχύος του, αυτοί που γίνονται όλο και πιο ισχυροί είναι οι “γκιουλενιστές” σύμμαχοι της κυβέρνησής του. Μέλη του πολυεθνικού δικτύου Γκιουλέν στελεχώνουν την τουρκική Αστυνομία, Δικαιοσύνη, γραφειοκρατία, πανεπιστήμια», αναφέρει ο Ρόντρικ. Κατά τον Ρόντρικ, τα ειδικά δικαστήρια, που δουλεύουν υπερωρίες στην Τουρκία προφυλακίζοντας κατά συρροήν δημοσιογράφους, ακαδημαϊκούς, ακόμη και τον πρώην αρχηγό του γενικού επιτελείου Ιλκέρ Μπασμπούγ, ελέγχονται όλο και περισσότερο από τους γκιουλενιστές.
Στις αρχές της χρονιάς, το Συμβούλιο της Ευρώπης επέκρινε την Τουρκία για την παραβίαση αρχών του κράτους δικαίου, με τις προφυλακίσεις υπόπτων που διαρκούν ώς και δέκα χρόνια, την εκτεταμένη χρήση μυστικών μαρτύρων και την πρακτική των αρχών πρώτα να συλλαμβάνουν υπόπτους και μετά να συλλέγουν στοιχεία. «Τα δίχτυα που έχουν ριχτεί για να πιάσουν όσους προσπαθούν να αποσταθεροποιήσουν την ισλαμική κυβέρνηση φαίνεται ότι απλώνονται για να πιάσουν και όσους της ασκούν αντιπολίτευση», ανέφεραν πρόσφατα οι Financial Times, σε άρθρο με τίτλο «Ο εντεινόμενος αυταρχισμός του Ερντογάν».
Το άρθρο επεσήμανε περιστατικά όπως την έρευνα σε βάρος του επικεφαλής της τουρκικής αντιπολίτευσης εξαιτίας των δηλώσεών του μετά την επίσκεψη σε φυλακή στην οποία κρατούνται πολιτικοί αντίπαλοι της κυβέρνησης.
Σύμφωνα με την έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης, «τα όρια ανάμεσα στις τρομοκρατικές ενέργειες και στο δικαίωμα ελεύθερης σκέψης, έκφρασης και συνάθροισης έχουν θολώσει»
