«Λίγη ακόμα υπομονή και όλα θα τελειώσουν άσχημα»
ΠΕΤΡΟΣ ΜΑΡΤΙΝΙΔΗΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
«Θα προχωρήσουμε μέχρι την πλήρη εξάλειψη του χρήματος. Οι μισθοί θα πληρώνονται σε αγαθά. Μετακίνηση, στέγαση και ηλεκτρικό ρεύμα θα προσφέρονται σε όλους δωρεάν».
ΓΚΡΙΓΚΟΡΙ ΖΙΝΟΒΙΕΦ
(Οκτώβριος 1920)
Ο τίτλος είναι απόφθεγμα του Κάτουλλου, ποιητή που έζησε στη Ρώμη την εποχή του Ιούλιου Καίσαρα και πέθανε στα τριάντα του, επαληθεύοντας τραγικά αυτή τη ρήση. Στη γλώσσα του Κάτουλλου διατυπώθηκε και η φράση που χαράχθηκε σε μνημεία της Γερμανίας μετά τον πόλεμο του 1914-18: «Invictis Victi Victuri» – στους αήττητους από ηττημένους που νικούν. Κάτι, δηλαδή, σαν το: «οι νίκες μας βρίσκονται εντός της ήττας», που ισχυρίστηκε σε συνέντευξη και ο κ. Κ. Ζουράρις, υπερασπιζόμενος τις πρώτες υποχωρήσεις της κυβέρνησης.
Δεν ξέρω εάν φτάνει κάποιος στη σοφία με το να αναγνωρίζει τις ήττες του. Με το να τις καλλωπίζει σε επικείμενες νίκες όμως, μάλλον ασκείται στη σοφιστεία. Για να μετατρέψει σε θρίαμβο του 1940 την ήττα του 1918, η Γερμανία γέννησε το πιο απάνθρωπο καθεστώς στην ιστορία, προκάλεσε ένα παγκόσμιο μακελειό και συνετρίβη. Ολα ξεκίνησαν όταν άρχισε να ενδίδει σε μια ναρκισσιστική ανάγνωση της πραγματικότητας: είμαστε η δυναμικότερη φυλή, άρα αυτή που δικαιούται να κυβερνά τον κόσμο, νικηθήκαμε το ’18 επειδή μας πρόδωσαν από μέσα, κι αν τώρα επιτιθέμεθα ευθύνονται κάποιοι που συνωμοτούν εναντίον μας ή άλλοι που μένουν ανυποχώρητοι στις δίκαιες διεκδικήσεις μας, τις οποίες υποστηρίζει σύμπας ο λαός μας.
Φυσικά, η ήττα της Γερμανίας το 1918 και οι κλιμακούμενες θηριωδίες της μετά το 1933 καμία σχέση δεν έχουν με τη σημερινή Ελλάδα. Η καθημερινότητά μας, ωστόσο, είναι γεμάτη από ναρκισσισμό, ιδέες υπερβασίας, απόδοση ευθυνών μας σε άλλους, καταγγελίες για εκ των ένδον προδοσίες και φιλοκυβερνητικές διαδηλώσεις (έστω κι αν τις καλεί μια ευγλωττία σαν του κ. Σ. Λεουτσάκου λ.χ., η οποία απέχει πολύ από εκείνη που ξεσήκωνε τους Γερμανούς του 1930). Ανεξαρτήτως ιστορικού πλαισίου, φαίνεται ότι συνθήκες γενικευμένης ανεργίας και ανέχειας προκαλούν λίγο πολύ παρεμφερείς αντιδράσεις. Διαθέτουμε, άλλωστε, χιτλερίσκους στη δεξιά άκρη του πολιτικού φάσματος, οπαδούς του Καρλ Λίμπκνεχτ ή της Ρόζας Λούξεμπουργκ στο κυβερνητικό κόμμα και πρωθυπουργό που παραπέμπει στο «Τι να κάνουμε» χωρίς να αναφέρει τον Λένιν (ίσως επειδή τον είχε επικρίνει έντονα η Λούξεμπουργκ).
«Εχουμε τον λαό μαζί μας και μόνο κάποια οργανωμένα συμφέροντα μας εναντιώνονται» δεν είναι επιχείρημα. Είναι προοίμιο ολοκληρωτισμού. Δημοκρατία δεν σημαίνει ακύρωση ή καταδυνάστευση της μειοψηφίας από την πλειοψηφία, σημαίνει σεβασμό των μειοψηφιών. Κυρίως, σημαίνει οξύνοια και μεγαθυμία στο να αντιλαμβάνεσαι πότε και οι αντίπαλοι έχουν δίκιο, όχι εγρήγορση και ετοιμότητα για συνεχείς διαδηλώσεις ενάντια σε εχθρούς. Το: «ο λαός ψήφισε το πρόγραμμά μας, άρα οι δανειστές πρέπει να το αποδεχτούν», ισοδυναμεί με το: ο λαός ψήφισε να συνορεύουμε εμείς με τη Γαλλία, άρα η Ισπανία πρέπει να μετακομίσει και να έχει αυτή τους Τούρκους στα σύνορά της.
«Le ridicule ne tue pas», η γελοιοποίηση δεν σκοτώνει, λένε οι Γάλλοι, αλλά υπάρχουν και όρια. Η ασυναρτησία που γίνεται γελοιοποίηση μπορεί να καταλήξει στο χάος. Κι εκεί πράγματι παραμονεύουν θάνατοι. Συσσωρεύτηκε πολλή δυστυχία, για να αντιμετωπίζεται με εφηβικές ονειροπολήσεις, παιδικές λογικές και νηπιώδη πείσματα. «Ο κομμουνισμός είναι η νιότη του κόσμου» υποστηρίζει το ηρωικό σύνθημα, μα δεν εννοεί μια κοινωνία βρεφικό σταθμό. Ο καπιταλισμός προσφέρει άφθονο παλιμπαιδισμό, με συνθήκες αποβλακωτικής, καταναλωτικής ευδαιμονίας. Μόνο η μέγιστη πνευματική καλλιέργεια και αυτογνωσία τού αντιτάσσονται. Κι αυτό δεν το επιτυγχάνει κάποιος που θεωρεί «ρετσινιά» την αριστεία ή καθιερώνει την κλήρωση για την εισαγωγή σε πρότυπα σχολεία και, σύντομα ίσως, την κλήρωση για απονομή υποτροφιών.
Οι μισοί καθηγητές πανεπιστημίου από όσους γνωρίζω προβληματίζονται για το μέσω ποιων τακτικών θα θριαμβεύσει ο κομμουνισμός. Οι μισοί κυβερνητικοί βουλευτές, επίσης, εξανίσταντο προεκλογικά για το ότι εκείνοι, ως αριστεροί, πρέπει να φροντίσουν τη βελτίωση του αστικού κράτους (το «κτηματολόγιο» έφερνε ως κατ’ εξοχήν παράδειγμα ο κ. Παπαδημούλης), πριν καταφέρουν να προχωρήσουν στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Οι άλλοι μισοί, βέβαια, προσκαλούσαν το ΚΚΕ και την ΑΝΤΑΡΣΥΑ σε συστράτευση, ώστε να «πάρουν τα όνειρα εκδίκηση» για την ήττα του 1949 στον εμφύλιο.
Κι αυτό ακριβώς είναι που μας οδηγεί στην καταστροφή: η προσπάθεια να αντιμετωπιστεί η ανθρωπιστική κρίση στο πλαίσιο μιας κοινωνίας καπιταλιστικών ανταγωνισμών, ταυτόχρονα με την έφοδο στον ουρανό και την επίτευξη ιδεώδους κομμουνιστικής ισότητας. Ανάπτυξη ακμαίας αστικής τάξης, ταυτόχρονα με την κατάργησή της. Κάτι όπως στην αντιπαράθεση μενσεβίκων-μπολσεβίκων μετά την παραίτηση του τσάρου, μεταξύ Φεβρουαρίου και Οκτωβρίου 1917. Δεν ζούμε στην Πετρούπολη του 1917 ασφαλώς, όπως δεν ζούμε στη Βαϊμάρη του 1933. Αλλά το πώς θα λήξει η παρατεταμένη αγωνία της κρίσης δεν προοιωνίζεται πολύ όμορφο, όση υπομονή κι αν κάνουμε.
* Ο κ. Πέτρος Μαρτινίδης είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ.
