Ο Ερντογάν κέρδισε τις εκλογές, αλλά το όνειρο έμεινε ανικανοποίητο
Παντελής Σαββίδης
Εφαρμόζοντας την πολύ γνωστή «στρατηγική της έντασης», με την οποία τα φοβισμένα στρώματα της κοινωνίας συσπειρώνονται γύρω από τον «ηγέτη πατερούλη», ο Ταγίπ Ερντογάν κέρδισε τις χθεσινές εκλογές στην Τουρκία με το υψηλό ποσοστό του 49,41% (40,9% στις εκλογές του Ιουνίου), κατακτώντας την πολυπόθητη αυτοδυναμία στην τουρκική Εθνοσυνέλευση.
Δεν πέτυχε, όμως, τον δεύτερο μεγάλο στόχο του, που είναι η αλλαγή του συντάγματος – στόχος που προϋποθέτει διεξαγωγή δημοψηφίσματος το οποίο, για να πραγματοποιηθεί, πρέπει να υποστηρίξουν τη σχετική πρόταση 330 βουλευτές.
Η κεμαλική αξιωματική αντιπολίτευση κράτησε τις δυνάμεις της αυξάνοντάς τες από 25% τον Ιούνιο σε 25,4% στις χθεσινές εκλογές. Τα άλλα δύο κόμματα, το εθνικιστικό MHP του Ντεβλέτ Μπαχτσελί και το HDP (των διαφόρων λαοτήτων με κυρίαρχο, όμως, το κουρδικό στοιχείο), υπέστησαν μείωση των δυνάμεών τους. Εισήλθαν όμως, και τα δύο στη Βουλή, κάτι που –ιδιαιτέρως στην περίπτωση του κουρδικού κόμματος– θεωρείται πολύ σημαντικό. Για πρώτη φορά στην τουρκική Εθνοσυνέλευση θα υπάρχει κουρδικό κόμμα.
Η δύναμη σε έδρες του κόμματος του Ερντογάν είναι 316. Η τουρκική Εθνοσυνέλευση έχει 550 βουλευτές, και οι 330 που χρειάζονται για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος αποτελούν τα 2/3. Δεν την πετυχαίνει για τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις που επιθυμεί. Ωστόσο, άνετη είναι η αυτοδυναμία του κυβερνώντος κόμματος, αφού γι’ αυτήν απαιτούνται 276 βουλευτές.
Τουρκικά δημοσιεύματα φέρουν τον πρωθυπουργό Νταβούτογλου να θέτει ως πρώτη προτεραιότητά του την αλλαγή του συντάγματος, προφανώς υλοποιώντας επιθυμία του Ερντογάν, και το ερώτημα είναι από πού θα συγκεντρώσει την αναγκαία πλειοψηφία. Ούτε η κεμαλική αξιωματική αντιπολίτευση ούτε το εθνικιστικό κόμμα του Μπαχτσελί επιθυμούν ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του Προέδρου της Δημοκρατίας. Η μόνη περίπτωση να πετύχει τον αναγκαίο αριθμό βουλευτών είναι η ψήφος των Κούρδων, η οποία αν παρασχεθεί, θα γίνει με την προϋπόθεση πολύ σημαντικών παραχωρήσεων στο κουρδικό αίτημα αυτονομίας.
Η απόλυτη πλειοψηφία καθησυχάζει ωστόσο τον Ερντογάν, ο οποίος διεκατείχετο από έντονη ανησυχία το τελευταίο διάστημα σε ό,τι αφορά τα σκάνδαλα για τα οποία τον κατηγορούν. Μια κυβέρνηση συνεργασίας, προφανώς, θα επιδίωκε τη διερεύνηση των σχετικών καταγγελιών, ενώ τώρα, με τη μονοκομματική κυβέρνηση του AKP, θα υπάρξει πλήρης κάλυψη του προέδρου της χώρας και ιδρυτή του κυβερνώντος κόμματος.
Χάρτης 1: Η Τουρκία μετά τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 2015
Όπως φαίνεται και από το χάρτη που δημοσιεύουμε, η δύναμη της κεμαλικής αξιωματικής αντιπολίτευσης βρίσκεται κυρίως στα μικρασιατικά παράλια του Αιγαίου. Όλοι οι νομοί που βρίσκονται στα παράλια, εκτός από το Τσανάκαλε και το Μπαλίκεσιρ, δίνουν πλειοψηφία στην αξιωματική αντιπολίτευση. Παρομοίως, στη νοτιοανατολική Τουρκία, όπου βρίσκονται οι κουρδικές περιοχές, ο χάρτης έχει βαφεί με το χρώμα των κούρδων. Στην υπόλοιπη Τουρκία κυριάρχησε το κόμμα του Ερντογάν.
Από τις τρεις μεγάλες πόλεις –την Κωνσταντινούπολη, την Άγκυρα και τη Σμύρνη–, μόνο στην τελευταία κερδίζει με σημαντικό ποσοστό η αξιωματική αντιπολίτευση. Στις άλλες δύο (Κωνσταντινούπολη και Άγκυρα) κυριάρχησε ο Ερντογάν με πολύ υψηλό ποσοστό (48,8% στην Πόλη, 48,9% στην Άγκυρα).
Ο εκλογικός χάρτης καταγράφει και μια τριχοτόμηση των σημαντικότερων πολιτικών επιρροών στην Τουρκία. Οι κοσμικοί στα παράλια, οι Κούρδοι νοτιοανατολικά και οι ισλαμιστές στην τεράστια τουρκική ενδοχώρα.
Αποτελεί ερώτημα προς πολιτική και κοινωνιολογική διερεύνηση αν η καταγραφή αυτή υπέρ του κόμματος του κ. Ερντογάν οφείλεται στην προσωπικότητα του ηγέτη και ιδρυτή του AKP, του κυβερνώντος ισλαμικού κόμματος, δηλαδή, ή έχουν παγιωθεί θρησκευτικές και ιδεολογικές επιρροές στην τουρκική κοινωνία.
Ένα ακόμη ερώτημα είναι κατά πόσο ο κοσμικός χαρακτήρας των μικρασιατικών παραλίων έχει να κάνει με τις δυτικές επιρροές που έχουν ιστορική βάση και είναι ευκολότερες στις περιοχές αυτές ή πρόκειται, απλώς, για απλή επιρροή των κεμαλιστών σε περιοχές όπου έχουν εδραιωθεί εθνικιστικά κατάλοιπα από την πρόσφατη αντιπαράθεση με το ελληνικό στοιχείο στην περιοχή που υπερτερούσε ως το 1922.
Χάρτης 2: Η Τουρκία μετά τις εκλογές της 7ης Ιουνίου 2015
Όπως φαίνεται από τη σύγκριση των εκλογικών χαρτών των χθεσινών εκλογών και των εκλογών του Ιουνίου, η αξιωματική αντιπολίτευση απώλεσε την πλειοψηφία, υπέρ του AKP, σε τέσσερις νομούς τους οποίους είχε κερδίσει τον Ιούνιο. Στο νομό Τσανάκαλε, στα μικρασιατικά παράλια, και τους νομούς Ζογκουλντάκ στον Βορρά, Εσκί Σεχίρ στο κέντρο και Μερσίνη στον Νότο.
Παρομοίως, οι Κούρδοι έχασαν την πλειοψηφία στους νομούς Καρς για δύο μονάδες (36% AKP, 34,1% HDP) και Αρνταχάν, στη βορειοανατολική Τουρκία, στα σύνορα με τη Γεωργία.
Ολόκληρος ο Πόντος έχει δώσει πολύ υψηλά ποσοστά στο κόμμα του Ερντογάν (πάνω από 60%), και στους Κούρδους ποσοστά που κυμαίνονται γύρω από τη μονάδα. Χαμηλά είναι τα ποσοστά που πήρε και η κεμαλική αξιωματική αντιπολίτευση
(από 15%-25%).
Στο νομό από τον οποίο κατάγεται ο Ερντογάν, τη Ριζούντα, το κόμμα του συγκέντρωσε ποσοστό 75,5% με την αξιωματική αντιπολίτευση να έρχεται δεύτερη με 14,9% και το κουρδικό κόμμα να συγκεντρώνει μόλις 0,9%. Στο Ικόνιο, από όπου κατάγεται ο πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου, το κόμμα του Ερντογάν συγκέντρωσε 74,1% με το εθνικιστικό κόμμα (MHP) δεύτερο με 11,3%, και την κεμαλική αντιπολίτευση τρίτη (9,3%).
Το μεγαλύτερο ποσοστό τους οι Κούρδοι το πήραν στο Χάκαρι (82,4%), με το AKP δεύτερο (13,5%). Ακολουθεί ο νομός Ντιγιάρμπακιρ όπου οι Κούρδοι συγκέντρωσαν ποσοστό 71,6% με το κόμμα του Ερντογάν στο 22%.Οι νομοί Μπιγκιόλ και Ελαζίκ είναι οι δύο περιοχές κοντά στους Κούρδους όπου δεν πλειοψήφησε το κόμμα τους. Όπως όμως μπορεί να διακρίνει κανείς από το χάρτη εθνοτήτων στην Τουρκία, το κουρδικό στοιχείο δεν παρουσιάζει υψηλά ποσοστά στους νομούς αυτούς.
Τα πρώτα πολιτικά συμπεράσματα στα οποία μπορεί να καταλήξει κανείς είναι:
- Η Τουρκία δεν θα παρουσιάσει αστάθεια από άποψη εσωτερικής πολιτικής ρευστότητας. Μπορεί να υποστεί πιέσεις από εξωγενείς παράγοντες, όπως ο πόλεμος στη γειτονική Συρία και το Ιράκ, ή από τη δραστηριότητα του Ισλαμικού Κράτους στις νοτιοανατολικές περιοχές της χώρας, αλλά το εσωτερικό πολιτικό πεδίο θα είναι μάλλον σταθερό.
- Η μεγάλη νίκη του κόμματός του αναδεικνύει τον Ερντογάν σε αδιαμφισβήτητο ηγέτη. Έτσι, οι κινήσεις αμφισβήτησής του από το βαθύ κράτος που εμφανίστηκαν τελευταία, στο μεσοδιάστημα από τις εκλογές του Ιουνίου ως τις χθεσινές, θα υποχωρήσουν.
- Ο εμμονικός και εκδικητικός χαρακτήρας του θα επιδιώξει να εκδικηθεί όσους τον αντιπολιτεύτηκαν. Έτσι, θα δούμε μια έξαρση του αυταρχισμού στη γειτονική χώρα.
- Όπως αποδεικνύεται, ο Τούρκος πρόεδρος είχε –και υλοποιεί– και μια κρυφή ατζέντα σε σχέση με τον ισλαμισμό που πρεσβεύει. Αναλόγως των εξελίξεων στην ευρύτερη μεσανατολική περιοχή, η ατζέντα αυτή θα προχωρήσει.
(Φωτ.: EPA / Cem Turkel)
- Η επίθεσή του κατά των Κούρδων στο Ιράκ και τη Συρία αποδόθηκε στη «στρατηγική της έντασης» ενόψει των εκλογών της Κυριακής. Παρουσιάζει ενδιαφέρον να δούμε αν θα αναθεωρήσει, και πώς, την τακτική του, καθώς οι βομβαρδισμοί του δεν αποδίδουν. Για τις πολιτικές του βλέψεις χρειάζεται την υποστήριξη και των Κούρδων στη βουλή.
- Τα προβλήματα που έχει στο εσωτερικό της χώρας του και στα νοτιοανατολικά του σύνορα είναι πολλά και σύνθετα. Αποσπούν μεγάλο μέρος της προσοχής του, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν θα ασκήσει και τη δυτική του πολιτική, προς την Ελλάδα δηλαδή και την Κύπρο.
- Ο Ερντογάν παραμένει ο ισχυρός και αδιαμφισβήτητος ηγέτης της Τουρκίας, αλλά έχει υποστεί μεγάλη μείωση του κύρους του.
- Το κουρδικό κόμμα παρόλο που υπέστη μείωση της δύναμής του, συμμετέχει στην τουρκική Εθνοσυνέλευση και αυτό αποτελεί πονοκέφαλο για όλο το τουρκικό πολιτικό σύστημα, όχι μόνο για τον Ερντογάν. Αποτελεί πολύ σημαντική εξέλιξη για την πολιτική ζωή της Τουρκίας.
- Οι ανακατατάξεις που αναμένονται στη Μέση Ανατολή θα αποτελέσουν εφιάλτη για την Τουρκία. Δεν θα συμμετάσχει στη μοιρασιά, και ό,τι μοιραστεί δεν θα την συμφέρει.
