Η επώδυνη διάσπαση του ΚΚΕ
ΝΙΚΟΣ ΜΑΡΑΝΤΖΙΔΗΣ, ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΤΣΕΚΟΥ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
Η ιστορία του ελληνικού, όπως και του διεθνούς, κομμουνισμού είναι συνυφασμένη με εσωκομματικές συγκρούσεις και διασπάσεις.
Στην ελληνική περίπτωση, η ήττα του αντάρτικου στρατού του ΚΚΕ στον Εμφύλιο Πόλεμο τον Αύγουστο του 1949 προκάλεσε μια ιδιάζουσα οργανωτικο-πολιτική κατάσταση που διατηρήθηκε ως τέτοια μέχρι την πτώση της δικτατορίας το 1974. Η ηγεσία του ΚΚΕ εγκαταστάθηκε στο εξωτερικό και είχε υπό τον έλεγχό της τις οργανώσεις του στις «Λαϊκές Δημοκρατίες» (όπου εγκαταστάθηκαν Ελληνες πολιτικοί πρόσφυγες), αλλά και τις παράνομες οργανώσεις του κόμματος στην Ελλάδα, όπου το ΚΚΕ ήταν εκτός νόμου.
Η κατάσταση αυτή παρήγαγε ανορθόδοξα πολιτικά αποτελέσματα: από τη μια, οι κομμουνιστές οι οποίοι έμειναν στην Ελλάδα, ενώ θεωρητικά εκπροσωπούνταν στην εξόριστη «Κεντρική Επιτροπή» του κόμματος στη Ρουμανία, πρακτικά δεν μπορούσαν να έχουν συμμετοχή στις συνδιασκέψεις και άρα πρόσβαση στις αποφάσεις της. Και από την άλλη, οι ευρισκόμενοι στην «υπερορία» επηρέαζαν, χωρίς οι ίδιοι να είναι παρόντες, τα πολιτικά γεγονότα στην Ελλάδα, τα οποία, όμως, ερήμην τους έπαιρναν έναν άλλο βηματισμό.
Η δημιουργία της ΕΔΑ και οι εντάσεις της
Τον Αύγουστο του 1951 ιδρύθηκε στην Αθήνα η ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά). Η ΕΔΑ ιδρύθηκε ως συνασπισμός κομμάτων της Αριστεράς, με πρωτοβουλία του ΚΚΕ, του οποίου εξάλλου τα μέλη συγκροτούσαν την τεράστια πλειοψηφία των στελεχών της. Η ΕΔΑ έκανε δυναμική εμφάνιση στις εκλογές του 1951, επιτυγχάνοντας το διόλου ευκαταφρόνητο 10,57% των ψήφων και εκλέγοντας δέκα βουλευτές. Στις εκλογές όμως του 1952, λόγω του πλειοψηφικού συστήματος, δεν κατάφερε να εκπροσωπηθεί στο Κοινοβούλιο.
Η απομόνωση της ΕΔΑ τερματίστηκε στις εκλογές της 29ης Φεβρουαρίου του 1956, όταν συνεργάσθηκε στο πλαίσιο της «Δημοκρατικής Ενωσης» με το Κέντρο, συνασπισμός που πέτυχε να κερδίσει 48,15% των ψήφων. Η απόφαση συνεργασίας προήλθε με τη σύμφωνη γνώμη του ΚΚΕ και του ΚΚΣΕ. Στο τελευταίο, ο άνεμος του 20ού συνεδρίου, που είχε πραγματοποιηθεί ελάχιστες ημέρες νωρίτερα, είχε αρχίσει να φυσάει έντονα. Οι αλλαγές που έφερε ο Χρουστσόφ επηρέαζαν όλα τα κομμουνιστικά κόμματα του δυτικού κόσμου και όχι μόνον αυτά. Τότε στο ΚΚΕ προέκυψε μια ώσμωση «εσωτερικού και εξωτερικού», καθώς λίγο καιρό αργότερα το εξόριστο ΚΚΕ πήρε την απόφαση να διαλύσει τις παράνομες οργανώσεις του στην Ελλάδα και τα μέλη του να ενταχθούν στην ΕΔΑ.
Η αποσταλινοποίηση προκάλεσε σφοδρές αντιπαραθέσεις
Μετά το 1956 («λιώσιμο των πάγων»), το παγκόσμιο κομμουνιστικό σύστημα άρχισε να χάνει την παλαιότερη συνοχή του. Οι κομμουνιστές της Δύσης άρχισαν σταδιακά να παίρνουν αποστάσεις από τη Μόσχα, ενώ οι σχέσεις μεταξύ ΕΣΣΔ και Κίνας πήραν αρνητική τροπή. Η Ουγγαρία επιχείρησε να δραπετεύσει από το σοσιαλιστικό στρατόπεδο, με αποτέλεσμα τη σοβιετική εισβολή στη χώρα τον Νοέμβριο του 1956. Η μείωση της έντασης των διώξεων στην ΕΣΣΔ είχε τις επιπτώσεις της και στο ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα. Ιδεολογικές και πολιτικές διαφωνίες εμφανίσθηκαν και καθώς η ηγεσία του ΚΚΕ δεν εγκατέλειπε τον αγώνα εναντίον των ιδεολογικών της αντιπάλων, προέκυψε διάβρωση της εξουσίας του ΚΚΕ και διάσπασή του σε διάφορες «φράξιες» (και στην Ελλάδα). Η αρχική διάσπαση των στελεχών του ΚΚΕ με τα γεγονότα στην Τασκένδη, 1955-1956, σε «Ζαχαριαδικούς» και «αντιζαχαριαδικούς» εξελίχθηκε σε πολυδιάσπαση, από την οποία προέκυψαν τέσσερις κομματικές παρατάξεις:
α. Η αναγνωρισμένη από το ΚΚΣΕ (και τα άλλα κομμουνιστικά κόμματα) «Κομματική Οργάνωση» με γενικό γραμματέα τον Κ. Κολιγιάννη. Η Οργάνωση αυτή, μειοψηφία στο σύνολο των υπόλοιπων δυνάμεων του διασπασμένου ΚΚΕ, μόνο θεωρητικά είχε γνώμονα της πολιτικής της τις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας του ΚΚΕ (1956), η οποία ήταν εμπνευσμένη από το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ. Στην πράξη η «νέα καθοδήγηση» ακολούθησε την πολιτική της ηγεσίας του Ν. Ζαχαριάδη και συνέχισε το ανώμαλο εσωκομματικό καθεστώς, με διώξεις, «διαγραφές», εξορίες, σε βάρος των «Ζαχαριαδικών» αυτή τη φορά.
β. Η «Ζαχαριαδική» παράταξη, η μεγαλύτερη σε αριθμό κομματικών στελεχών. Αντίθετη με τις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας του Κόμματος και του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ, ζητούσε αποκατάσταση της «Κεντρικής Επιτροπής», με επικεφαλής τον Ν. Ζαχαριάδη, και έμενε πιστή στις παλιές θέσεις του κόμματος. Μετά τη ρήξη της Σοβιετικής Ενωσης με την Κίνα και την Αλβανία και την καταδίκη του Μάο Τσε Τουνγκ και της πολιτικής του από τον Ν. Ζαχαριάδη προέκυψε κατακερματισμός της. Δημιουργήθηκαν ομάδες και οργανώσεις «κινεζόφιλων» και «αλβανόφιλων», έπειτα και από επαφές τους με το ΚΚ Κίνας και το ΚΚ Αλβανίας [μετά τη μεταπολίτευση το 1974 συγκροτήθηκε οργάνωσή τους, με την επωνυμία ΚΚΕ (μ-λ)].
Ετσι, οι κινήσεις των «Ζαχαριαδικών» πολιτικών προσφύγων διακρίνονται σε δύο περιόδους, την πρώτη από το 1956 έως το 1962 και τη δεύτερη από τη διετία 1963-1964 κι έπειτα. Στην πρώτη περίοδο εντοπίζονται διαβουλεύσεις, αναζητήσεις τρόπων αντίδρασης, απόπειρες οργανωμένης αντίστασης στη νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε και στη δεύτερη η ιδεολογικο-πολιτική διάπλαση και η οργανωτική συγκρότηση ενός ρεύματος Ελλήνων πολιτικών προσφύγων, μέσα από τη δημόσια αντιπαράθεση σε ζητήματα ιδεολογικών αρχών και κατευθύνσεων του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, προσβλέποντας στο Πεκίνο και τα Τίρανα.
γ. Η παράταξη των «Μαρκικών», αποτελούμενη από 800 περίπου οπαδούς του Μάρκου Βαφειάδη, η οποία απαιτούσε πιστή εφαρμογή των αποφάσεων της 6ης Ολομέλειας και αποκατάσταση του Μάρκου Βαφειάδη στην ηγεσία του ΚΚΕ. Οι επικεφαλής της θεωρούσαν «γνήσια μαρξιστικές» τις απόψεις τους και διεκδικούσαν την ηγεσία του κόμματος, με επικεφαλής τον Μ. Βαφειάδη. Επρόκειτο κυρίως για στελέχη του ΔΣΕ, τα οποία είχαν παραγκωνισθεί και είχαν μείνει έξω από τον κομματικό μηχανισμό και ήθελαν για νέο ηγέτη του ΚΚΕ τον Μ. Βαφειάδη.
δ. Η παράταξη των «ανεξάρτητων», η μικρότερη σε αριθμό ανώτερων και μεσαίων στελεχών, η οποία ήταν σύμφωνη με ορισμένες από τις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας του 1956, αλλά δεν συμφωνούσε με τον τρόπο σύγκλησης και διεξαγωγής της, ούτε με τα μέτρα και τις σχετικές με την οργάνωση λύσεις, οι οποίες προωθήθηκαν.
Αποχωρήσεις και καθαιρέσεις στην Ολομέλεια της Βουδαπέστης
Τον Φεβρουάριο του 1968 επιβεβαιώθηκε η διάσπαση του ΚΚΕ, η οποία ήταν το επιστέγασμα των διαδοχικών κρίσεών του, από τον εμφύλιο πόλεμο έως τη δικτατορία. Πιο συγκεκριμένα, στις 5-15 Φεβρουαρίου 1968 συνήλθε στη Βουδαπέστη η 12η Πλατιά Ολομέλεια της «Κεντρικής Επιτροπής» του ΚΚΕ για να εξετάσει εσωκομματικά ζητήματα και την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα με την επιβολή της δικτατορίας. Στελέχη τα οποία εκπροσωπούσαν μία τάση που δυσφορούσε με την απόλυτη εξάρτηση του ΚΚΕ από τις επιλογές της σοβιετικής ηγεσίας, υποστηρίζονταν από τη ρουμανική ηγεσία του Τσαουσέσκου και έβλεπαν με ενδιαφέρον τις εξελίξεις στην Τσεχοσλοβακία, διαφώνησαν σε εσωκομματικά και κεντρικά πολιτικά ζητήματα (πολιτική συμμαχιών, ρόλος Σοβιετικής Ενωσης) και αποχώρησαν.
Με απόφαση της 12ης Ολομέλειας καθαιρέθηκαν τα τρία διαφωνούντα μέλη του Πολιτικού Γραφείου (Μήτσος Παρτσαλίδης, Ζήσης Ζωγράφος, Πάνος Δημητρίου) και περιθωριοποιήθηκαν οι υπόλοιποι (Δημήτρης Βατουσιανός, Βασίλης Ζάχος, Σταύρος Καράς, Θανάσης Καρτσούνης, Λεωνίδας Τζεφρώνης κ.ά.).
Ωστόσο και στελέχη του τμήματος της ηγεσίας που δρούσε στο εσωτερικό της χώρας σε συνθήκες παρανομίας (Μπάμπης Δρακόπουλος, Νίκος Καρράς, Αντώνης Μπριλλάκης, Τάκης Μπενάς κ.ά.), συμπαρατάχθηκαν με τους διαφωνούντες. Ετσι συγκροτήθηκε το «ΚΚΕ-Εσωτερικού», τα στελέχη του οποίου απέδιδαν την ονομασία «ΚΚΕ-Εξωτερικού» στο τμήμα του κόμματος που ακολουθούσε την ηγεσία. Η ιδεολογική ταυτότητα του «ΚΚΕ-Εσωτερικού» υπήρξε η ελληνική εκδοχή του Ευρωκομμουνισμού, η ανανέωση της Αριστεράς και η επαγγελία ενός «σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο».
Το νέο κόμμα είχε την έδρα του στη Ρουμανία, η οποία το υποστήριξε ποικιλοτρόπως, ενώ ο μηχανισμός του «ορθόδοξου» ΚΚΕ, λόγω των διαφορών Σοβιετικής Ενωσης και Ρουμανίας, είχε ήδη μεταφερθεί στο Ιβάνοβο της Σοβιετικής Ενωσης. Η ίδρυση γραφείων του νέου κόμματος στις «Λαϊκές χώρες» ήταν σημάδι των κεντρόφυγων τάσεων των κομμουνιστικών χωρών (χαρακτηριστικό παράδειγμα η Τσεχοσλοβακία όπου οι ανανεωτές ήταν πλειοψηφία) και της προϊούσας αδράνειας της πολιτικής επαγρύπνησης σ’ αυτές, αλλά από το ΚΚΕ το νέο κόμμα αντιμετωπίσθηκε με τη γνωστή μέθοδο: «διαγραφή των ανανεωτών». Μεγάλο έρεισμα για το νέο κόμμα προέκυψε στην Τσεχοσλοβακία («Ανοιξη της Πράγας», 1968), παρά τη σκλήρυνση του καθεστώτος της λόγω της σοβιετικής εισβολής τον Αύγουστο του 1968.
Στη διάρκεια της δικτατορίας το «ΚΚΕ-Εσωτερικού» συμμετείχε ενεργά στον αντιδικτατορικό αγώνα μέσα από το «Πανελλήνιο Αντιδικτατορικό Μέτωπο» (Π.Α.Μ.) και την οργάνωση νεολαίας «Ρήγας Φεραίος».
Μετά την αποκατάσταση του κοινοβουλευτισμού και τη νομιμοποίηση όλων των πολιτικών κομμάτων, με την πτώση της δικτατορίας, στις πρώτες εκλογές το 1974, το «ΚΚΕ Εσωτερικού» συνεργάστηκε με την ΕΔΑ και το ΚΚΕ στη δημιουργία του συνασπισμού «Ενωμένη Αριστερά».
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα.
** Η κ. Κατερίνα Τσέκου είναι διδάκτωρ Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου.
(Στην φωτογραφία : Ο Κώστας Κολιγιάννης, ηγέτης του ΚΚΕ κατά την εποχή της διάσπασης, κλήθηκε να αντιμετωπίσει τα μεγάλα διλήμματα εκείνης της εποχής)
