Η στρατηγική της Ρωσίας για το Αφγανιστάν
Πώς προετοιμάζεται η Μόσχα ώστε να προχωρήσει μόνη της
Julia Gurganus
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Κατά την τελευταία δεκαετία, η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν σε μεγάλο βαθμό παρόμοιους στόχους στο Αφγανιστάν [1]: Να αποτρέψουν το χάος και την επανεμφάνιση ενός ασφαλούς καταφυγίου για τρομοκράτες.
Η σύγκλιση αυτή επέτρεψε στις δύο χώρες να συνεργαστούν [2]. Αλλά κάτω από την επιφάνεια, υπάρχουν σημαντικές διαφορές. Παρόλο που αμφότερες επιθυμούν την σταθερότητα, την ορίζουν με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Η προσέγγιση των ΗΠΑ βασίζεται στην δημιουργία μιας ισχυρής κεντρικής κυβέρνησης στην Καμπούλ και μιας καλά εξοπλισμένης και καλά εκπαιδευμένης εθνικής δύναμης ασφαλείας˙ η Ρωσία, εν τω μεταξύ, συνεργάζεται με ένα ευρύ φάσμα παραγόντων, μερικοί από τους οποίους ανταγωνίζονται άμεσα την κυβέρνηση στην Καμπούλ. Η Μόσχα προσέγγισε ακόμη και τους Ταλιμπάν [3], νομιμοποιώντας μια ομάδα που εξακολουθεί να απειλεί την ασφάλεια τόσο της αφγανικής κυβέρνησης όσο και των δυνάμεων των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ.
Τα τελευταία δύο χρόνια, το χάσμα μεταξύ των στρατηγικών της Ρωσίας και των ΗΠΑ έχει αυξηθεί. Η Ρωσία πιστεύει όλο και περισσότερο ότι η προσέγγιση των Ηνωμένων Πολιτειών δεν λειτουργεί και ότι η πολιτική βούληση στην Ουάσιγκτον για συνεχή δέσμευση θα λήξει σύντομα. Είναι πεπεισμένη ότι πρέπει να είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει μόνη της ένα ασταθές Αφγανιστάν. Για την Ρωσία, αυτό αποτελεί μια σοβαρή πρόκληση. Αλλά προσφέρει επίσης μια ευκαιρία να υπονομεύσει τις Ηνωμένες Πολιτείες -παίζοντας αυτόν που φτιάχνει βασιλιάδες ενώ η Ουάσινγκτον παραδέρνει.
ΔΙΕΥΡΥΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΧΑΣΜΑ
Όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες εισέβαλαν στο Αφγανιστάν το 2001, τα συμφέροντα των ΗΠΑ και της Ρωσίας ευθυγραμμίστηκαν σε μεγάλο βαθμό. Και οι δύο χώρες ήθελαν να κατατροπώσουν την Αλ Κάιντα και τις συνδεδεμένες με αυτήν τρομοκρατικές ομάδες και να εμποδίσουν το Αφγανιστάν από το να γίνει πάλι καταφύγιο τρομοκρατών. Από τότε που οι σοβιετικές δυνάμεις αποσύρθηκαν στο τέλος του σοβιετο-αφγανικού πολέμου το 1989, η Μόσχα φοβόταν ότι θα προέκυπτε ένα πολιτικό κενό που θα επέτρεπε να ακμάζει ο εξτρεμισμός και να κακοφορμίζουν οι τρομοκρατικές απειλές. Η Μόσχα ήταν επιφυλακτική για την προοπτική μακροπρόθεσμης στρατιωτικής παρουσίας των ΗΠΑ αλλά ανέχθηκε τις επιχειρήσεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, με την ελπίδα ότι θα συνέβαλαν στην σταθερότητα στη Νότια και Κεντρική Ασία. Η συνεργασία μεταξύ Ρωσίας και Ηνωμένων Πολιτειών στο Αφγανιστάν έφθασε στην κορύφωσή της κατά την διάρκεια της κυβέρνησης Ομπάμα, όταν η Μόσχα επέτρεψε στις δυνάμεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ να μεταφέρουν εξοπλισμό και προμήθειες μέσω της ρωσικής επικράτειας, πούλησε ρωσικά ελικόπτερα Mi-17 σε αφγανικές δυνάμεις που υποστήριζαν οι ΗΠΑ και εργάστηκε με τις Ηνωμένες Πολιτείες για να περιορίσουν την παραγωγή οπίου και να εμποδίσουν το ευρύτερο εμπόριο ναρκωτικών.
Όμως, καθώς περνούσε ο καιρός, η Ρωσία άρχισε να χάνει την εμπιστοσύνη της στην δέσμευση των Ηνωμένων Πολιτειών -και την ικανότητά τους να επιτύχουν- στην αποστολή τους στο Αφγανιστάν. Η Μόσχα ξεκίνησε να αναπτύσσει την δική της στρατηγική για να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της και για να αντιμετωπίσει μια πιθανή κατάρρευση της κυβέρνησης στην Καμπούλ. Η επιδείνωση των σχέσεων ΗΠΑ-Ρωσίας μετά την παράνομη προσάρτηση εδάφους της Ουκρανίας από την Ρωσία το 2014 εξασθένισε περαιτέρω την προθυμία της Ρωσίας να στηρίξει τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ωστόσο, η Μόσχα κατέστησε σαφές στην Ουάσινγκτον ότι δεν επιθυμεί μια απότομη απόσυρση των ΗΠΑ. Τον Ιανουάριο του 2017, ο Ειδικός Εκπρόσωπος το Ρώσου Προέδρου για το Αφγανιστάν, Zamir Kabulov, δήλωσε [4] ότι εάν ο Trump «αποφασίσει να αποσύρει τον στρατό, τότε όλα θα καταρρεύσουν».
Παρά την στήριξή της για την συνέχιση της παρουσίας των ΗΠΑ, η Μόσχα απογοητεύθηκε από τη νέα στρατηγική των ΗΠΑ για το Αφγανιστάν, την οποία ανακοίνωσε η διοίκηση Trump τον περασμένο Αύγουστο. Στα μάτια της Μόσχας, η στρατηγική [5], η οποία περιλαμβάνει μια μετριοπαθή αύξηση του αριθμού των στρατιωτών, μια νέα εστίαση στην αντιτρομοκρατία και ένα ανοικτό χρονοδιάγραμμα, ήταν απλώς μια από τα ίδια. Ο Σεργκέι Λαβρόφ, ο Υπουργός Εξωτερικών, χαρακτήρισε την εστίαση [6] στην χρήση βίας ως «αδιέξοδη» και ο εκπρόσωπός του υπονόησε [7] ότι η στρατηγική ήταν σύμφωνη με την προσέγγιση της κυβέρνησης Ομπάμα, η οποία «απέτυχε να βελτιώσει την κατάσταση της ασφάλειας». Οι Ρώσοι αξιωματούχοι επέκριναν επίσης την απόφαση του Πενταγώνου να σταματήσει την αγορά ελικόπτερων Mi-17 για τον στρατό του Αφγανιστάν και να τα αντικαταστήσει με αμερικανικά Black Hawks, υποστηρίζοντας ότι η απόφαση ήταν πιο πολύ πολιτική παρά πρακτική, ένα αποτέλεσμα των αμερικανικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας.
ΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΤΟΥ ΚΡΕΜΛΙΝΟΥ
Τα τελευταία χρόνια, η Ρωσία πραγματοποίησε μια σειρά από ελιγμούς εξωτερικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή, με σκοπό να αποκτήσει πολιτικά και οικονομικά οφέλη και να τοποθετήσει την Ρωσία ως βασικό παράγοντα σε μελλοντικές αποφάσεις επίλυσης συγκρούσεων. Αυτές οι κινήσεις συμπεριέλαβαν την στρατιωτική επέμβαση της Ρωσίας στην Συρία˙ την υποστήριξή της στον στρατηγό Χαλίφα Χαφτάρ, τον επικεφαλής του Εθνικού Στρατού της Λιβύης, στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης˙ και την προσέγγισή της προς την αιγυπτιακή κυβέρνηση, η οποία απέφερε μια προκαταρκτική συμφωνία που επιτρέπει στις ρωσικές δυνάμεις να χρησιμοποιούν αιγυπτιακές αεροπορικές βάσεις. Η εμπλοκή της Μόσχας στο Αφγανιστάν αποτελεί επέκταση αυτής της στρατηγικής και τώρα πηγαίνει πέρα από την διασφάλιση της σταθερότητας εκεί. Η Ρωσία αναπτύσσει το δικό της δίκτυο επαφών και δυνατοτήτων για την υπεράσπιση των ρωσικών συμφερόντων σε περίπτωση κατάρρευσης της κεντρικής κυβέρνησης. Επιδιώκει επίσης να εδραιώσει την θέση της ως περιφερειακού δρώντα και να προωθήσει την φήμη της σε διεθνές επίπεδο ως απαραίτητου συμμετέχοντα σε οποιαδήποτε παγκόσμια κρίση.
Η αυξημένη εμπλοκή της Ρωσίας στο Αφγανιστάν [8] περιλαμβάνει προτάσεις επιχειρηματικών επενδύσεων, διπλωματική εξωστρέφεια, πολιτιστικά προγράμματα, και οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη της κεντρικής κυβέρνησης, των μεσιτών ισχύος στον βορρά [9], και των Ταλιμπάν. Το 2014, άνοιξε εκ νέου ένα πολιτιστικό κέντρο στην Καμπούλ. Από το 2016, έχει παράσχει [10] δεκάδες χιλιάδες τουφέκια Kalashnikov και εκατομμύρια μονάδες πυρομαχικών στην αφγανική κυβέρνηση. Η Ρωσία έχει αρκετά πλεονεκτήματα στην επιδίωξη αυτών των πολιτικών. Πολλοί Ρώσοι στρατιωτικοί, προσωπικό ασφαλείας και διπλωμάτες έχουν εμπειρία στο Αφγανιστάν που χρονολογείται από τον σοβιετο-αφγανικό πόλεμο. Σημαντικό ποσοστό Αφγανών αξιωματούχων και στρατιωτικών αξιωματικών μορφώθηκαν ή εκπαιδεύτηκαν στην Ρωσία. Και η ρωσική κυβέρνηση, ανεξάρτητα από συγκεκριμένες αξίες ή ιδεολογία, είναι ελεύθερη να ευθυγραμμιστεί με όποια ομάδα εκείνη καθορίζει ότι έχει τη μεγαλύτερη επιρροή.
Αφγανός στρατιώτης μπροστά από ένα ελικόπτερο μεταφορών Mi-17 της αφγανικής αεροπορίας στο Mazar-i-Sharif, στο Αφγανιστάν, τον Μάρτιο του 2017. SABINE SIEBOLD / REUTERS
Αυτή η ευελιξία επέτρεψε στην Ρωσία να συνεργαστεί με τους Ταλιμπάν. Το Κρεμλίνο [11] πιστεύει ότι η οργάνωσή τους είναι εστιασμένη στην απόκτηση ισχύος στην επικράτεια του Αφγανιστάν και ως εκ τούτου αποτελεί απειλή για την κυβέρνηση του Αφγανιστάν, αλλά δεν αποτελεί κίνδυνο πέρα από τα σύνορα της χώρας. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την άποψή της για το Ισλαμικό Κράτος (γνωστό και ως ISIS), στοιχεία του οποίου επιχειρούν στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν, το οποίο η Μόσχα βλέπει ως μια διακρατική ομάδα που αποτελεί κίνδυνο για την Κεντρική Ασία και την Ρωσία. Το 2015, ο Kabulov εξήγησε [12] ότι τα συμφέροντα της Ρωσίας και των Ταλιμπάν «συμπίπτουν» όταν πρόκειται για την κατανίκηση του ISIS. Η έκταση της ρωσικής υποστήριξης [13] προς τους Ταλιμπάν παραμένει ασαφής, συμπεριλαμβανομένου του εάν η Μόσχα εξοπλίζει την οργάνωση. Αλλά το βασικό σημείο είναι ότι η Μόσχα έχει δημιουργήσει μια σχέση [14] με την ηγεσία των Ταλιμπάν που θα την χρησιμοποιήσει για να ενισχύσει την επιρροή της και να ενεργοποιήσει ειρηνευτικές συνομιλίες. Τον Νοέμβριο, ο Mohammad Atmar, ο Αφγανός σύμβουλος εθνικής ασφάλειας, διαλάλησε [15] τον «σημαντικό ρόλο» της Μόσχας στην προσπάθεια να έρθουν οι Ταλιμπάν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Η Μόσχα έχει ήδη ξεκινήσει πολλές προσπάθειες στην διπλωματία. Μεταξύ Δεκεμβρίου 2016 και Απριλίου 2017, η Ρωσία φιλοξένησε τρεις γύρους συνομιλιών που περιλάμβαναν την Κίνα, το Ιράν και το Πακιστάν. Στον τρίτο γύρο συμπεριελήφθη και το Αφγανιστάν. Τον Οκτώβριο, η Ρωσία φιλοξένησε [16] την αναβιωμένη ομάδα επαφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης για το Αφγανιστάν, μια συνάντηση των μελών -που τώρα περιλαμβάνουν την Ινδία και το Πακιστάν- καθώς και συμμετέχοντες από την αφγανική κυβέρνηση. Παρόλο που οι συζητήσεις αυτές δεν απέδωσαν συγκεκριμένα αποτελέσματα, η Ρωσία πέτυχε τον πρωταρχικό της στόχο: Να τοποθετήσει τον εαυτό της ως βασικό παράγοντα στις μελλοντικές συνομιλίες.
Η Μόσχα έχει επίσης εργαστεί [17] για να ενισχύσει τις διμερείς σχέσεις της με άλλες χώρες της περιοχής. Το 2016, η Ρωσία και το Πακιστάν πραγματοποίησαν τις πρώτες κοινές στρατιωτικές ασκήσεις και υπέγραψαν συμφωνία ώστε το Πακιστάν να αγοράσει ρωσικά επιθετικά ελικόπτερα Mi-35. Η Μόσχα εργάζεται με το Ιράν, τον εταίρο της στο πεδίο της μάχης στην Συρία, για να ενισχύσει τις επαφές της στο Αφγανιστάν και τις σχέσεις της με τους Ταλιμπάν. Η προβολή της Ρωσίας ως βασικού παράγοντα στο Αφγανιστάν θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη μεταξύ των συμμάχων της στην Κεντρική Ασία σχετικά με την δυνατότητα της Ρωσίας να διαφυλάξει την ασφάλειά τους σε μια εποχή όπου η κινεζική επιρροή -μέσω του εμπορίου, των επενδύσεων και της τεράστιας πρωτοβουλίας υποδομών του Πεκίνου «One Belt One Road» - αυξάνεται περιοχή.
Η προσέγγιση της Ρωσίας στο Αφγανιστάν επαναλαμβάνει ορισμένα από τα στοιχεία της επιτυχημένης στρατηγικής της στην Συρία. Σε αμφότερες τις χώρες, η Ρωσία εκμεταλλεύτηκε τις αντιλήψεις περί των αδύναμων και παραπαιουσών Ηνωμένων Πολιτειών. Με την διοργάνωση συνομιλιών στο Αφγανιστάν, όπως έκανε και με τους συμμετέχοντες στην συριακή διαμάχη, εξασφάλισε ότι θα αποτελέσει μέρος οιασδήποτε μελλοντικής διευθέτησης. Και διαμορφώνοντας άμεσα την κατάσταση επί του πεδίου, η Μόσχα θα διασφαλίσει και ότι η επιρροή της θα συνεχιστεί μακροπρόθεσμα και ότι θα αναγκάσει τις Ηνωμένες Πολιτείες να αναγνωρίσουν τον ρόλο της στην χώρα. Στην Συρία, η Ρωσία το έκανε με στρατιωτική δύναμη, αλλά στο Αφγανιστάν χρησιμοποιεί τις σχέσεις της με βασικούς πολιτικούς παράγοντες, καθώς και την επιχειρηματική και πολιτιστική της επιρροή.
ΜΗΝ ΠΕΡΙΜΕΝΕΤΕ ΠΟΛΛΑ
Το Αφγανιστάν είναι σε τόσο κακό δρόμο που υπάρχουν πολλά στα οποία μπορούν να συνεργαστούν η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Υπάρχουν τρομοκρατικές ομάδες για να κατανικηθούν, ένας εθνικός στρατός για να εκπαιδευτεί και να εξοπλιστεί, μια οικονομία και υποδομές για να ανασυγκροτηθούν και ανθρωπιστική βοήθεια για να παραδοθεί. Τόσο η Ρωσία όσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδιώκουν να αντιμετωπίσουν την απειλή που θέτει το ISIS, το οποίο έχει αυξανόμενη παρουσία [18] στο βόρειο και ανατολικό Αφγανιστάν. Η Ρωσία θέλει να περιορίσει την παραγωγή οπίου της χώρας˙ σύμφωνα με μια μελέτη της Υπηρεσίας Έρευνας του Κογκρέσου το 2014, περίπου το 25% της αφρικανικής ηρωίνης [19] κινείται μέσω της Κεντρικής Ασίας στην Ρωσία και την Ευρώπη και οι πωλήσεις ναρκωτικών αποτελούν σημαντική πηγή εισοδήματος [20] για τις τρομοκρατικές ομάδες στο Αφγανιστάν. Ωστόσο, το χάσμα μεταξύ των προσεγγίσεων της Ρωσίας και των ΗΠΑ αυξάνεται˙ τώρα, μόνο τα πιο επιτακτικά θέματα -η αντιτρομοκρατία και ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών- παρέχουν ρεαλιστικές προοπτικές [21] για συνεργασία. Και ακόμα και εδώ, τα αποτελέσματα πιθανόν να είναι περιορισμένα. Κάποια συνεργασία σε τακτικό επίπεδο, όπως η ανταλλαγή [πληροφοριών περί των] θέσεων τρομοκρατών και άλλες πληροφορίες στόχευσης, θα είναι δυνατή. Αλλά η εμπειρία της συριακής σύγκρουσης, όπου η Μόσχα έχει παραβιάσει [22] ακόμη και απλά πρωτόκολλα για την αποσυμφόρηση του εναέριου χώρου τις τελευταίες εβδομάδες, προειδοποιεί να μην περιμένουμε πάρα πολλά.
Ακόμη χειρότερα, η εμπλοκή της Ρωσίας στο Αφγανιστάν συχνά θα περιορίζει τα άμεσα συμφέροντα των ΗΠΑ. Ο αυξανόμενα ενεργός ρόλος της Μόσχας άνοιξε ευκαιρίες στις αφγανικές ομάδες να βάζουν τις εξωτερικές δυνάμεις να παίζουν η μια εναντίον της άλλης. Αυτό θα ενισχύσει τις εγχώριες αντιπαλότητες σε μια εποχή που η σταθερότητα της χώρας εξαρτάται από την ενίσχυση της κεντρικής εξουσίας [23]. Η δέσμευση της Ρωσίας με τους Ταλιμπάν έχει ενθαρρύνει την ομάδα που έκανε τα περισσότερα για να αποτρέψει την κεντρική κυβέρνηση από το να εδραιώσει την εξουσία της. Με αυτόν τον τρόπο η Μόσχα ελπίζει να επιτύχει δύο στόχους ταυτόχρονα: Να κρατήσει το Αφγανιστάν σε μεγάλο βαθμό απαλλαγμένο από τρομοκράτες που μπορούν να απειλήσουν την Ρωσία ή τους γείτονές της, και να επωφεληθεί από την υποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών για να αναδειχθεί σε μεγάλη παγκόσμια δύναμη.
* Η JULIA GURGANUS είναι επισκέπτρια ακαδημαϊκός στο Carnegie Endowment for International Peace, σε μια περίοδο που χρηματοδοτείται από την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών (Central Intelligence Agency). Από το 2014 έως το 2017 υπηρέτησε ως Εθνικός Υπεύθυνος Πληροφοριών για την Ρωσία και την Ευρασία στο Εθνικό Συμβούλιο Πληροφοριών των ΗΠΑ (U.S. National Intelligence Council). Οι απόψεις που εκφράζονται είναι δικές της.
(Στην 1η φωτογραφία : Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, χαιρετά τον Αφγανό πρόεδρο, Ασράφ Γκάνι, κατά την διάρκεια της συνόδου κορυφής της Οργάνωσης Συνεργασίας της Σαγκάης στην Ουφά, στην Ρωσία, τον Ιούλιο του 2015. REUTERS / PHOTOHOST / RIA NOVOSTI)
Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/afghanistan/2018-01-02/russias-a...
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/asia/2017-10-16/staying-course-a...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/afghanistan/2017-04-26/how-stabi...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/afghanistan/2016-01-31/russia-an...
[4] https://www.reuters.com/article/us-russia-afganistan-usa/russia-says-u-s...
[5] https://www.nytimes.com/2017/08/21/world/asia/afghanistan-troops-trump.h...
[6] https://www.usnews.com/news/world/articles/2017-08-24/russia-says-trumps...
[7] http://www.mid.ru/en/press_service/spokesman/briefings/-/asset_publisher...
[8] https://thediplomat.com/2017/11/russias-soft-power-push-in-afghanistan/
[9] https://www.voanews.com/a/snubbed-by-us-afghan-warlord-looked-to-russia/...
[10] https://www.reuters.com/article/us-afghanistan-russia-arms/russia-gives-...
[11] http://theconversation.com/why-russia-is-back-in-afghanistan-86663
[12] https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-russia-taliban/russias...
[13] https://www.washingtonpost.com/news/checkpoint/wp/2017/04/24/russia-is-s...
[14] https://thediplomat.com/2017/08/understanding-the-russia-taliban-connect...
[15] https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-11-23/russia-must-pressure-...
[16] http://mfa.gov.af/en/news/shanghai-cooperation-organization-sco-afghanis...
[17] https://rusi.org/commentary/growing-pakistan%E2%80%93russia-military-tie...
[18] http://www.aljazeera.com/news/2017/03/isil-expands-afghan-pakistan-areas...
[19] https://fas.org/sgp/crs/row/R43540.pdf
[20] http://www.cnn.com/2016/10/25/opinions/opium-fuels-stalemate-in-afghanis...
[21] https://www.washingtontimes.com/news/2017/nov/30/us-russia-alliance-afgh...
[22] https://www.nytimes.com/2017/12/08/world/middleeast/syria-russia-us-air-...
[23] https://www.usip.org/blog/2017/11/afghanistan-too-us-and-russia-must-de-...
