Οι ηγέτες κάνουν λάθη διότι αγνοούν την Ιστορία
ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΠΟΥΡΝΑΡΑ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
«Να ένας υπομονετικός κηπουρός!» σκέφτεται όποιος συναντάει τον Ρόμπιν Λέιν Φοξ. Για δύο λόγους: παρατηρώντας τα χέρια του, διαπιστώνει ότι ως λάτρης των φυτών αναμετριέται ακόμα με το χώμα και τα αγκάθια.
Αλλωστε, η στήλη του για το θέμα αυτό στην εφημερίδα Financial Times, έχει φανατικούς αναγνώστες. Ως δάσκαλος της Ιστορίας, όμως, φύτεψε τον σπόρο της αγάπης για την αρχαία Ελλάδα σε πολλές γενιές φοιτητών της Οξφόρδης. Συναντήσαμε τον πλέον καταξιωμένο διεθνώς ειδήμονα για τη ζωή και το έργο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, καθηγητή στο New College, στις 8 το πρωί στο σπίτι ενός φίλου του, ο οποίος τον φιλοξένησε για μερικές ημέρες στην Αθήνα. Το περιορισμένο χρονικά πρόγραμμά του δεν μας επέτρεψε να πάρουμε μαζί γεύμα, αλλά πρόγευμα. Ευγενής, με φλεγματικό βρετανικό χιούμορ και πρόθυμος να απαντήσει σε κάθε ερώτηση, έβαλε στην άκρη τα δημητριακά και τις φρυγανιές, για να πιάσουμε μια μακρά συζήτηση που μας γύρισε αρκετούς αιώνες πίσω.
Αλλωστε, η στήλη του για το θέμα αυτό στην εφημερίδα Financial Times, έχει φανατικούς αναγνώστες. Ως δάσκαλος της Ιστορίας, όμως, φύτεψε τον σπόρο της αγάπης για την αρχαία Ελλάδα σε πολλές γενιές φοιτητών της Οξφόρδης. Συναντήσαμε τον πλέον καταξιωμένο διεθνώς ειδήμονα για τη ζωή και το έργο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, καθηγητή στο New College, στις 8 το πρωί στο σπίτι ενός φίλου του, ο οποίος τον φιλοξένησε για μερικές ημέρες στην Αθήνα. Το περιορισμένο χρονικά πρόγραμμά του δεν μας επέτρεψε να πάρουμε μαζί γεύμα, αλλά πρόγευμα. Ευγενής, με φλεγματικό βρετανικό χιούμορ και πρόθυμος να απαντήσει σε κάθε ερώτηση, έβαλε στην άκρη τα δημητριακά και τις φρυγανιές, για να πιάσουμε μια μακρά συζήτηση που μας γύρισε αρκετούς αιώνες πίσω.
«Μόλις συνταξιοδοτήθηκα από το πόστο μου και στην αποχαιρετιστήρια ομιλία μου είπα στους συναδέλφους να κρατήσουν ζωντανή την Ιστορία της Ελλάδος. Πολλοί λένε ότι όταν αφυπηρετείς, χάνεις την καθημερινή σου ρουτίνα. Αν όμως η δουλειά σου είναι στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, είσαι ήδη αναγκασμένος να έχεις εξαρχής ένα δικό σου ανεξάρτητο καθημερινό πρόγραμμα αυτοπειθαρχίας, καθώς υπάρχουν μεγάλα διαστήματα διακοπών. Συνεπώς, δεν φοβάμαι τη νέα φάση της ζωής μου. Εξάλλου, είμαι και ο υπεύθυνος του κήπου του Κολεγίου και αν φύγω, τα φυτά θα επαναστατήσουν», είναι τα πρώτα του λόγια.
Είναι σαφές ότι η καριέρα του στη διδασκαλία οδεύει προς το τέλος. Ο ίδιος τι διδάχθηκε, άραγε, από τα 41 χρόνια της παρουσίας του στην Οξφόρδη; «Εμαθα πολλά για τον ελληνικό κόσμο από την αρχαιότητα μέχρι και το 600 μ.Χ. Εμαθα επίσης να μην υποτιμώ ποτέ τους μαθητές μου. Ξέρετε, είχα το προνόμιο να μη διδάσκω σχολιαρόπαιδα που βαριούνταν και κοιτούσαν έξω από το παράθυρο, αλλά προπτυχιακούς φοιτητές που κοιτούσαν έξω από το παράθυρο», λέει και γελάει. Συνεχίζει: «Για να μην υπερβάλω, πάντως, μόνο μία φορά ένιωσα ότι έχασα την προσοχή των φοιτητών μου σε μάθημα. Είχα συμβουλευθεί έναν ειδικό στη διδασκαλία και μου είχε πει πως όταν κάνω μια ερώτηση, θα πρέπει να περιμένω μέχρι να ακούσω την απάντηση και να μη σπεύσω να την δώσω εγώ. Εφήρμοσα τη συμβουλή του ένα απόγευμα που είχα αφιερώσει στην απαρχή της δημοκρατίας στην αρχαία Ελλάδα. Εθεσα μια ερώτηση και δεν απαντούσε κανείς για πολλή ώρα, μόνο κάποιος έγραφε κάτι σε ένα χαρτί. Το πήρα στα χέρια μου με την ελπίδα ότι θα διάβαζα κάτι ουσιώδες, αλλά τελικά ήταν μια λίστα με ψώνια για το σούπερ μάρκετ».
Σε αναζήτηση κονδυλίων
Στην Ελλάδα, στη Βρετανία και σε άλλες χώρες, ο τομέας των ανθρωπιστικών σπουδών συρρικνώνεται και αντιμετωπίζει προβλήματα χρηματοδότησης. «Μία από τις λύσεις που έχουν βρει οι εκπαιδευτικοί φορείς είναι να παρωθούν τους διδάσκοντες να κάνουν εκείνοι αιτήσεις για να βρουν χρήματα από ευρωπαϊκά προγράμματα ή από πλούσια ιδρύματα. Μας αξιολογούν όχι μόνον για την ικανότητά μας ως δασκάλων, αλλά και ως επιτελικά στελέχη που πρέπει να έχουν αποτελεσματικότητα και συνεργατικότητα. Και μπορεί όσοι διδάσκουν Θετικές Επιστήμες ή κάνουν έρευνα να είναι πιο εξοικειωμένοι με αυτήν τη διαδικασία, αλλά και όσοι έχουμε ως αντικείμενο τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες πρέπει να επιδείξουμε αντίστοιχα ταλέντα».
«Δυστυχώς», υπογραμμίζει ο Λέιν Φοξ, «η εκπαίδευση έχει γίνει ένας προθάλαμος για την επαγγελματική καριέρα και ως εκ τούτου πρέπει να αναπτύσσει τις δεξιότητες που χρειάζονται οι άνθρωποι που εργάζονται στις επιχειρήσεις. Αυτό μπορεί να αποδειχθεί καταστροφικό. Επίσης, σε όλη την Ευρώπη, εφαρμόζεται η αξιολόγηση της απόδοσης των φοιτητών και υπάρχει η ενθάρρυνση να προτιμώνται τα μαθήματα όπου τα παιδιά τα πάνε καλά. Συνεπώς, οι γλώσσες, τα αρχαία ελληνικά λ.χ., δεν είναι στις πρώτες θέσεις, λόγω της δυσκολίας στην εκμάθηση αλλά και του γεγονότος ότι δεν είναι εργαλείο καριέρας. Σε εκπαιδευτικό επίπεδο έχει επικρατήσει η άποψη ότι πρέπει να κοιτάμε μπροστά και όχι πίσω. Οτι βρισκόμαστε στο 2014 και δεν πρέπει να ασχολούμαστε με το τι έγινε προ Χριστού. Τα πανεπιστήμια σήμερα θα προτιμούσαν έναν καθηγητή Υπoλογιστών από έναν καθηγητή Ιστορίας. Πώς όμως θα διαμορφωθεί ο αυριανός κόσμος αν οι φοιτητές εντέλει διδάσκονται μόνο τα τεχνολογικά επιτεύγματα και όχι το τι συνέβη στο παρελθόν;», αναρωτιέται.
Η άνοδος της Ακροδεξιάς είναι διαμαρτυρία προς την Ε.Ε.
Για τον Ρόμπιν Λέιν Φοξ, η εμμονή με το μέλλον και η αδιαφορία για το παρελθόν εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους: «Θεωρώ ότι σήμερα οι διοικούντες εν γένει, είτε είναι επικεφαλής των πανεπιστημίων είτε τα υψηλά στελέχη στις επιχειρήσεις ή ηγέτες στην πολιτική, παίρνουν κακές αποφάσεις διότι δεν έχουν γνώση της Ιστορίας, με αποτέλεσμα να επαναλαμβάνουμε τα λάθη μας. Είδαμε λ.χ. ότι η Ελλάδα υπέφερε συχνά από τις αποφάσεις που πήραν οι ξένοι για την οικονομική της διάσωση, διότι δεν γνώριζαν την Ιστορία της. Μα πώς θα σχεδιάσεις και θα εφαρμόσεις μια πολιτική που θα επηρεάσει τις ζωές των ανθρώπων αν δεν ξέρεις εις βάθος τη νοοτροπία, την ψυχολογία, το πώς το παρελθόν διαμόρφωσε τις πεποιθήσεις τους; Μόνο με τα στατιστικά στοιχεία;».
Μιλώντας με έναν γνώστη της αρχαίας αλλά και της σύγχρονης Ελλάδας, μπαίνει κανείς στον πειρασμό να τον ρωτήσει ποια θεωρεί ότι είναι η σχέση των συμπατριωτών μας με την αρχαία κληρονομιά: «Μα είναι αδύνατον να αναμετρηθεί ή να συγκριθεί κανείς με την εποχή του Χρυσού Αιώνος. Γνωρίζω λ.χ. ότι τα τελευταία χρόνια πολλοί έλεγαν για την Ελλάδα πως ενώ είναι ο τόπος όπου επινοήθηκε η δημοκρατία, κυβερνάται από τη διαφθορά. Εγώ πιστεύω, πάντως, ότι ο σημερινός εχθρός της δημοκρατίας είναι η Ευρωπαϊκή Ενωση και ο τρόπος που λαμβάνονται οι αποφάσεις για τις ζωές των πολιτών. Θεωρώ ότι ένα μεγάλο μέρος της αποχής στις εκλογές για την Ε.Ε. έχει να κάνει με το γεγονός ότι οι τελευταίοι είναι απογοητευμένοι και δεν πηγαίνουν στις κάλπες ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο», λέει ο ιστορικός.
Και πώς σχολιάζει ότι οι Ελληνες, που υπέφεραν τα πάνδεινα κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο γύρισαν την πλάτη στη δική τους Ιστορία και ψήφισαν ένα ακροδεξιό κόμμα; «Νομίζω ότι αν την ήξεραν εις βάθος ούτε καν θα είχαν διανοηθεί να το κάνουν. Η άνοδος της Ακροδεξιάς, πάντως, σίγουρα σχετίζεται κατά κάποιον τρόπο με μια έκφραση διαμαρτυρίας για την πολιτική της Ε.Ε. Θέριεψε μέσα στην οικονομική κρίση, στην αύξηση της λαθρομετανάστευσης και στην ταπεινωτική εικόνα της χώρας στο εξωτερικό. Το κακό είναι ότι οι ακροδεξιοί καπηλεύονται την Ιστορία, επινοώντας μια δική τους εκδοχή, την οποία χρησιμοποιούν ως εργαλείο πολιτικής προπαγάνδας. Είναι πολύ επικίνδυνο αυτό. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, πόσο σημαντική είναι η διδασκαλία και η γνώση της Ιστορίας, ιδιαίτερα στις ημέρες μας. Για να έχει άξιους πολίτες μια δημοκρατική χώρα, θα πρέπει να ξέρουν άριστα τι συνέβη στο παρελθόν. Μόνο έτσι διαμορφώνεται η πολιτική συνείδηση».
Το ενδιαφέρον που υπάρχει για την αρχαία Ελλάδα δεν θα ατονήσει
Ο Βρετανός ιστορικός έγραψε το 1973, σε νεαρή ηλικία, ίσως το σημαντικότερο βιβλίο για τη ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που παραμένει ακόμη το ευαγγέλιο των μελετητών. Πώς αντιμετωπίζει σήμερα το πόνημά του; «Είμαι στη φάση που επιμελούμαι μια νέα έκδοση, στην οποία ξαναγράφω ένα μέρος του βιβλίου. Από τότε που το τελείωσα έχουν αλλάξει τόσα πράγματα. Η επιστημονική γνώση, λοιπόν, έχει προχωρήσει πολύ. Ακούγεται συχνά στις ΗΠΑ ή στη Γερμανία ότι το Βασίλειο των Μακεδόνων θα μπορούσε να συγκριθεί με κάποιες φυλές της εποχής εκείνης στην Κεντρική Ευρώπη, όπου οποιοσδήποτε θα μπορούσε να γίνει ηγέτης για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Και πως ο Αλέξανδρος χάρις στις μοναδικές του ικανότητες και στη γνώση του για την Ανατολή, μεταμόρφωσε το βασίλειο αυτό σε μια αυτοκρατορία. Λάθος! Ο βασιλιάς Φίλιππος είχε ένα παλάτι που έχει το διπλάσιο μέγεθος του σημερινού Μπάκιγχαμ. Ο Αλέξανδρος μεγάλωσε ως πραγματικός βασιλιάς και αυτό διαμόρφωσε τον τρόπο που έβλεπε τον κόσμο και όχι η κατάκτηση της Ανατολής. Επίσης βρέθηκαν και άλλοι τάφοι τον τελευταίο καιρό, καθώς και άλλα ευρήματα. Αν σε αυτά προσθέσει κανείς και την επαγγελματική αρτιότητα των Eλλήνων συντηρητών που φροντίζουν τα ευρήματα, τότε αντιλαμβάνεστε το πλήθος των νέων στοιχείων που έχουν προκύψει τα τελευταία 40 χρόνια».
Ο Λέιν Φοξ συνεργάστηκε στενά ως ιστορικός σύμβουλος με τον Ολιβερ Στόουν στην κινηματογραφική μεταφορά του Αλέξανδρου. Η ταινία γνώρισε εμπορική επιτυχία, αλλά ορισμένες πτυχές της αφήγησης δεν άρεσαν στους σύγχρονους Ελληνες. «Για να βρει πρωταγωνιστή ο Ολιβερ έκανε συνεντεύξεις με όλους τους σπουδαίους ηθοποιούς του Χόλιγουντ», μας λέει, προσθέτοντας: «Είχε μιλήσει πολλές φορές τον Λεονάρντο ντι Κάπριο, ο οποίος όμως πίστευε ότι ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν Ρώσος. Αντιθέτως, ο Κόλιν Φάρελ μελέτησε αρχαία κείμενα και Ιστορία για να σηκώσει την ευθύνη του ρόλου».
Κάνουμε ένα μικρό διάλειμμα για μερικές γουλιές καφέ και για να αλλάξουμε θέμα. Ο ιστορικός είναι γνωστός και για έναν ακόμη λόγο. Εχει δηλώσει δημοσίως ότι είναι άθεος: «Δεν πιστεύω στον Θεό. Η δική μου προσωπική “θρησκεία” είναι ο Ομηρος. Τον πρωτοδιάβασα στα 13 μου χρόνια και έκτοτε δεν έχω σταματήσει να έχω τεράστια σύνδεση με τα έργα του. Οσο για την αρχαία Ελλάδα, αυτό που με επηρέασε περισσότερο στη νιότη μου ήταν η συνειδητοποίηση ότι στην Αθήνα υπήρξε πράγματι δημοκρατία. Οχι κατ’ όνομα αλλά κατ’ ουσίαν. Εδώ, σε αυτόν τον τόπο ξεκίνησαν όλα και αυτή η σκέψη ήταν το έναυσμα που με οδήγησε στην απόφαση να μελετήσω τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Οποιος έχει διαβάσει Ομηρο, Πλάτωνα, τις αρχαίες τραγωδίες, προσηλυτίζεται για μια ζωή. Το ενδιαφέρον που υπάρχει για την αρχαία Ελλάδα, την Ιστορία, δεν θα ατονήσει. Τα βιβλία, οι τηλεοπτικές σειρές, οι ταινίες που καταπιάνονται με ιστορικά θέματα, τα ταξίδια σε ιστορικούς τόπους είναι ιδιαίτερα δημοφιλή. Θα σας αναφέρω και το παράδειγμα του Criticos Prize που αφορά βιβλία ποίησης η λογοτεχνίας που εστιάζουν σε ελληνικό θέμα και εκεί βλέπουμε ότι υπάρχει υψηλότατο επίπεδο στα πονήματα που εξετάζουμε και εντέλει βραβεύουμε».
Η συζήτηση φτάνει προς το τέλος, αλλά έχει μείνει ένα ακόμη κεφάλαιο ανοικτό. Ο Βρετανός έχει μια εξαιρετικά δημοφιλή στήλη στην εφημερίδα Financial Times για την κηπουρική, αλλά είναι και ο Master of Garden του New College: «Η σχέση μου με τα φυτά και την κηπουρική ξεκίνησε σε νεαρή ηλικία. Μεγάλωσα στη βρετανική επαρχία. Γύριζα στο σπίτι μετά το σχολείο και δεν είχα τι να κάνω. Κάπως έτσι μπήκα στη διαδικασία να περιποιούμαι τον κήπο και να παρακολουθώ τον κύκλο ζωής των φυτών. Θεωρούσα ότι ήταν ένα μικρό θαύμα να βάζω ένα σπόρο στο χώμα και ύστερα από μερικούς μήνες να ξεπροβάλλει ένας όμορφος μίσχος. Παράλληλα, η γνώση των ελληνικών ή των λατινικών με βοηθούσε στη βοτανολογία. Βλέπετε, τίποτα στη ζωή δεν είναι τυχαίο. Και σε εμένα τα δύο μου μεγάλα πάθη, συνδυάστηκαν άριστα...».
Αποχαιρετιόμαστε με τον Ρόμπιν Λέιν Φοξ, με την υπόσχεση να τα πούμε πάλι από κοντά όταν θα έρθει ξανά στην Αθήνα. Αλλωστε, έχει πολλούς φίλους στην Ελλάδα, ανάμεσα στους οποίους και η Αγγελική Κοτταρίδη, η αρχαιολόγος που συνεχίζει το έργο των ανασκαφών στη Βεργίνα.
Η συνάντηση
Οπως είπαμε δεν ήταν γεύμα αλλά πρόγευμα με όλα τα καλά του κόσμου: μαύρο ψωμί με προζύμι, εκλεκτή μυζήθρα, αρωματικό μέλι, καλοκαιρινά φρούτα, καφέ για εμάς τους Ελληνες και τσάι για εκείνον. Η περιποίηση ήταν σπιτική και η αγάπη των φίλων του έκδηλη.
Oι σταθμοί του
1946
Γεννιέται στη Βρετανία.
1964
Αποφοιτά από το Ητον και σπουδάζει κλασική φιλολογία στην Οξφόρδη.
1970
Διδάσκει στο Magdalen College στην Οξφόρδη.
1974
Εκδίδεται το σπουδαίο βιβλίο του για τη ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
1977
Αρχίζει να διδάσκει αρχαία ελληνική ιστορία στο New College.
1986
Eκδίδεται το βιβλίο του «Pagans & Christians».
2004
Ιστορικός σύμβουλος στην ταινία του Ολιβερ Στοουν, «Αλέξανδρος».
2012
Αφυπηρετεί από τη θέση του στην Οξφόρδη.
