Η επόμενη κίνηση της Μέρκελ
Θα βάλει η «Αυτοκράτειρα της Λιτότητας» τους σοσιαλιστές επί του σκάφους;
Jonathan Steinberg
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Την Δευτέρα το πρωί, όταν η Γερμανία ξύπνησε για να διαπιστώσει ότι η Άνγκελα Μέρκελ είχε επανεκλεγεί καγκελάριος της Γερμανίας, η εφημερίδα Der Tagesspiegel δημοσίευσε το ακόλουθο σχόλιο στο πρωτοσέλιδό της:
«Τι χρειαζόμαστε τα κόμματα αφού έχουμε την Μέρκελ; Αυτή είναι το δέλεαρ. Η μανούλα είναι η καλύτερη. Εμείς γνωρίζουμε τους εαυτούς μας. Εκείνη δεν θα αλλάξει πολύ και δεν χρειάζεται να το κάνει. Ακριβώς επειδή η Μέρκελ είναι τόσο λίγο θεαματική, τόσο διστακτική, πρόδηλα αναποφάσιστη, είναι τόσο πολύ κοντά στον τρόπο που πραγματικά είναι και οι ίδιοι οι Γερμανοί. Οι Γερμανοί εκλέγουν την δική τους εικόνα».
Η παράγραφος εξηγεί το ουσιαστικό μυστήριο τής Μέρκελ ως πολιτικού. Το 2007 η βιογραφία της από τον Gerd Langguth, έγραφε ότι «υπάρχει κάτι σε αυτήν που θυμίζει την σφίγγα... Κανείς δεν έπρεπε να δει πίσω από το προστατευτικό κέλυφος που η ίδια έχει κατασκευάσει γύρω από τον εαυτό της.» Αποκρούει τις προσωπικές ερωτήσεις με ένα αυτοσαρκαστικό ανέκδοτο: Όταν ένας δημοσιογράφος πρόσφατα την ρώτησε πώς κατάφερε να φαίνεται τόσο φρέσκα παρά την εξαντλητική προεκλογική εκστρατεία, του απάντησε, «Ξοδεύοντας μια περιουσία στη γερμανική βιομηχανία καλλυντικών». Αποφεύγει επίσης την παραμικρή νύξη χαρισματικής ρητορείας. Η νικητήρια ομιλία της ήταν χαρακτηριστικά χαμηλών τόνων. Αρνήθηκε να πει το οτιδήποτε για πιθανές συμμαχίες ή μελλοντικά σχέδια. Η πιο συγκεκριμένη οδηγία της προς τους υποστηρικτές της ήταν, απλά, να γιορτάσουν. Δεν ήταν σαφές το βράδυ των εκλογών αν θα προτιμούσε να κρατήσει για τον εαυτό της τα πολιτικά σχέδιά της για τα επόμενα τέσσερα χρόνια ή αν απλά δεν είχε πολιτικά σχέδια να μοιραστεί. Πάντα έτσι ήταν με τη Μέρκελ - όχι ότι οι Γερμανοί φαίνεται να νοιάζονται.
Η Μέρκελ είναι ευρέως αναγνωρισμένη ως μια από τις επιτυχίες τής γερμανικής επανένωσης. Ορμώμενη από την Ανατολικογερμανική πόλη Templin, στο Βραδεμβούργο, επέλεξε να πάει στο πανεπιστήμιο της Λειψίας, γιατί, όπως σημειώνει, «Ήθελα να ξεφύγω από τη μικρή πόλη». Αλλά οι φιλοδοξίες της δεν διοχετεύθηκαν αρχικά προς την πολιτική. Ειδικεύτηκε στην φυσική και, μετά την απόκτηση διδακτορικού διπλώματος στην φυσικοχημεία, πέρασε 12 χρόνια στο Κεντρικό Ινστιτούτο Φυσικοχημείας στο Βερολίνο. Ο συνεργάτης της στο εργαστήριό της την περιέγραψε ως «μια νεαρή επιστήμονα χωρίς αυταπάτες ... ο μόνος ενθουσιασμός που την άγγιξε είχε να κάνει με μοναχικές βόλτες με ποδήλατο στην ύπαιθρο του Βραδεμβούργου».
Τη νύχτα που έπεσε το Τείχος τού Βερολίνου, στις 9 Νοεμβρίου 1989, η Μέρκελ πήγε στο Δυτικό Βερολίνο για να ρίξει μια ματιά, αλλά στη συνέχεια επέστρεψε στο σπίτι της επειδή έπρεπε να ξυπνήσει νωρίς την επόμενη μέρα. Αλλά, σύντομα άρχισε να σκέφτεται την πολιτική και άρχισε να παρακολουθεί τις συνεδριάσεις των διαφόρων νέων κομμάτων που είχαν ξεφυτρώσει σαν μανιτάρια στη νέα Ανατολική Γερμανία. Οι Σοσιαλιστές παραήταν φλύαροι και χρησιμοποιούσαν συχνά το Du (στμ: το «εσύ» αντί του ευγενέστερου «εσείς»), κάτι που την προσέβαλε. Τελικά επέλεξε την Demokratischer Aufbruch (Λαϊκή Αφύπνιση), μια αντιπολιτευτική ομάδα, η οποία υπήρξε μόλις από τον Οκτώβριο του 1989 ως τον Αύγουστο του 1990. Η Μέρκελ προσχώρησε στην DA στα τέλη τού 1989 και έγινε εκπρόσωπός της για τον Τύπο. Ένας φίλος εκείνης της εποχής την περιγράφει ως «αφανή και ταυτόχρονα απαλλαγμένη από οποιονδήποτε πειρασμό να είναι της μόδας». Για κάποιον που νιώθει τόσο άβολα να μιλά για τον εαυτό του, αποδείχθηκε ότι ήταν μια εξαιρετική υπεύθυνη Τύπου - ακριβής και καλά ενημερωμένη για να υπερασπίζεται τους πολιτικούς της συμμάχους.
Τον Δεκέμβριο του 1990, αρκετούς μήνες μετά την επανένωση της Γερμανίας, η Μέρκελ εξελέγη ως Χριστιανοδημοκρατική υποψήφια για να γίνει μέλος τής Γερμανικής Ομοσπονδιακής Βουλής ως εκπρόσωπος τής περιοχής Stralsund -Rügen-Vorpommern, την οποία εκπροσωπεί ακόμα. Αναδύθηκε γρήγορα - μέχρι το 1991, είχε καταφέρει να γίνει υπουργός για τις Γυναίκες και τη Νεολαία, ο νεότερος υπουργός στη γερμανική ιστορία, στα 36 της, και η μόνη Ανατολικογερμανίδα στο υπουργικό συμβούλιο. Όπως πάντα στην άνοδό της στην εξουσία, την είχαν υποτιμήσει.
Η θητεία τής Μέρκελ ως Καγκελαρίου ξεκίνησε το 2005, στην κορυφή ενός «μεγάλου συνασπισμού» με τους Σοσιαλδημοκράτες, ο οποίος μπορούσε να λειτουργήσει επειδή ο οικονομικός συντηρητισμός της είναι ρεαλιστικός και όχι δογματικός. Βασίζεται στην λεγόμενη κοινωνική οικονομία τής αγοράς, η οποία περιορίζει τον φιλελεύθερο, τον υπέρ τής επιχειρηματικής ελευθερίας καπιταλισμό και εξασφαλίζει ότι οι εργαζόμενοι έχουν εκπροσώπηση στις μεγάλες εταιρείες. Μπορεί να ταιριάξει με αρκετά στοιχεία από το Σοσιαλδημοκρατικό πρόγραμμα.
Η δημοτικότητα της Μέρκελ επισκιάζει γενικά εκείνην της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης (Christian Democratic Union, CDU). Αυτό συμβαίνει ίσως επειδή έχει ένα ταλέντο να παρακάμπτει την ιεραρχία τού CDU και να μιλάει απευθείας στους ψηφοφόρους. Έχει εισαγάγει αμερικανικού τύπου συναντήσεις στα Δημαρχεία σε όλη την Γερμανία, που είναι γνωστές ως περιφερειακές συνδιασκέψεις, στις οποίες απαντά σε ερωτήσεις από απλούς πολίτες. Ένας δημοσιογράφος περιέγραψε τις διασκέψεις ως «μια ώρα γραφείου με την “μανούλα” τού έθνους». Με την επίμονη δημοτικότητά της στο εσωτερικό, η Μέρκελ μπορεί να παραμένει ανεπηρέαστη από την αντιδημοτικότητά της στο εξωτερικό.
Αλλά, ακόμη και από τότε που ανέβηκε στην κορυφή τής πολιτικής ιεραρχίας τής Γερμανίας, η Μέρκελ κρατούσε τις προθέσεις και τις επιθυμίες της για τον εαυτό της. Έχει μια πολύ μικρή ομάδα συνεργατών που δεν κάνει ποτέ διαρροές. Η πολιτική φιλοσοφία της, αν έχει καμιά, σπάνια αποκτά κάποια δημόσια αναφορά. Ο Franz Müntefering, ένας από τους υπουργούς τής Μέρκελ στην προηγούμενη κυβέρνηση συνασπισμού, την αποκαλεί «πιλότο Μέρκελ»: «Μπαίνετε στο αεροπλάνο. Όλες οι συνθήκες είναι ιδανικές. Η μηχανή είναι σε άριστη λειτουργική κατάσταση. Το μόνο πρόβλημα είναι, δεν ξέρετε προς τα πού πηγαίνετε». Ένας πρώην υπουργός περιγράφει τις μεθόδους της με εξίσου ζωηρές φράσεις: «Πρώτον, διατηρεί ανοικτές όλες τις επιλογές, αλλά το κάνει αποφασιστικά. Δεύτερον, διστάζει δυναμικά».
Τι θα κάνει τώρα η Άνγκελα Μέρκελ; Η νίκη τού μπλοκ Ένωσης Χριστιανοδημοκρατών / Ένωσης Χριστιανοκοινωνιστών με 41,5% των ψήφων, της έδωσε σχεδόν την απόλυτη πλειοψηφία εδρών, αλλά η αποτυχία των κεντροδεξιών «Ελεύθερων Δημοκρατών» να συγκεντρώσουν το ελάχιστο 5% των ψήφων για να εκπροσωπηθούν στη Βουλή σημαίνει ότι η Μέρκελ θα πρέπει να σχηματίσει ένα νέο συνασπισμό. Πιθανότερη επιλογή της, λοιπόν, είναι για άλλη μια φορά να σχηματίσει συνασπισμό με το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, που ήρθε δεύτερο με 25,7%.
Η Μέρκελ πιθανώς θα αισθανθεί απολύτως άνετα με αυτόν τον συνασπισμό τής αριστεράς και του κέντρου, όπως και την περίοδο 2005 - 2009. Μια κλασική περίπτωση της ευκολίας με την οποία αντιμετωπίζει τους Σοσιαλδημοκράτες ήταν η συμφωνία που πέτυχε το 2009 για να δεχτεί μια περιβαλλοντική πριμοδότηση 2.500 ευρώ, καταβληθείσα από το κράτος σε όποιον αγοράσει ένα καινούργιο αυτοκίνητο και αποσύρει ένα άλλο, ηλικίας εννέα ετών και άνω.
Η Μέρκελ έχει μια σειρά από δύσκολες επιλογές στο άμεσο μέλλον, και το ότι διαθέτει έναν πολύ μεγάλης πλειοψηφίας συνασπισμό θα της επιτρέψει να αντιμετωπίσει την θυμωμένη δεξιά πτέρυγα του κόμματός της. Τα δυσκολότερα, θα είναι τα μέτρα για την διευθέτηση της κρίσης στην ευρωζώνη και την τόνωση της ανάπτυξης στις οικονομίες τής Ελλάδας, της Ισπανίας, της Ιταλίας, της Πορτογαλίας και της Ιρλανδίας. Σχεδόν το ίδιο δύσκολη θα είναι η αναπροσαρμογή τής γερμανικής οικονομίας μακριά από τις προκαταλήψεις περί των εξαγωγών της και προς την αύξηση των εισαγωγών, κυρίως από τις προβληματικές οικονομίες τής Μεσογείου. Μέχρι στιγμής, η «μανούλα» πάντα φαινόταν να γνωρίζει καλύτερα. Αλλά δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι θα είναι έτσι και στο μέλλον, ιδίως καθώς οι αποφάσεις ενώπιόν της γίνονται όλο και πιο περίπλοκες.
* Ο JONATHAN STEINBERG είναι καθηγητής Σύγχρονης Ευρωπαϊκής Ιστορίας στην έδρα Walter H. Annenberg στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/139962/jonathan-steinberg/merkels...
