Σβήνουν τα φώτα για το καθεστώς Πούτιν
Η επερχόμενη ρωσική κατάρρευση
Alexander J. Motyl
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν συνηθίζει να φαίνεται ανίκητος. Σήμερα, ο ίδιος και το καθεστώς του φαίνονται εκνευρισμένοι, σε σύγχυση και απελπισμένοι. Ολοένα και περισσότερο, τόσο Ρώσοι όσο και Δυτικοί σχολιαστές θεωρούν ότι η Ρωσία μπορεί να είναι στα πρόθυρα βαθιάς αστάθειας [1], ενδεχομένως ακόμα και να καταρρεύσει [2].
Αυτή η αλλαγή αντίληψης αποτελεί έκπληξη. Πέρυσι, η Ρωσία [3] απολάμβανε την λάμψη της προσάρτησης της Κριμαίας και της επιθετικότητάς της στην Donbas. Η οικονομία, αν και στάσιμη, έμοιαζε σταθερή. Ο Πούτιν επικρατούσε επί των Δυτικών πολιτικών και των εσωτερικών επικριτών του. Η δημοτικότητά του ήταν στα ύψη. Τώρα μόνο η δημοτικότητά του παραμένει˙ όλα τα άλλα έχουν γυρίσει προς το χειρότερο. Η Κριμαία και η Donbass είναι οικονομικά κολαστήρια [4] και τεράστιοι οχετοί [5] για τους ρωσικούς πόρους. Ο πόλεμος με την Ουκρανία είναι σε αδιέξοδο. Οι τιμές της ενέργειας καταρρέουν και η ρωσική οικονομία βρίσκεται σε ύφεση. Τα κατασταλτικά οικονομικά μέτρα του Πούτιν κατά της Ουκρανίας [6], της Τουρκίας [7] και της Δύσης έχουν θίξει μόνο την ρωσική οικονομία περαιτέρω. Εν τω μεταξύ, η παρέμβαση της χώρας του στην Συρία [8] είναι έτοιμη να βαλτώσει.
Τα πράγματα είναι μάλλον πολύ χειρότερα για την Ρωσία από όσο υπονοεί αυτή η πρόχειρη παράθεση των αρνητικών τάσεων [9]. Η χώρα διέρχεται τρεις κρίσεις που επέφεραν η διακυβέρνηση Πούτιν, και οι περιπέτειες της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας στην Ουκρανία και την Συρία μόνο τις επιδεινώνουν.
Πρώτον, η ρωσική οικονομία είναι σε ελεύθερη πτώση [10]. Το ότι οι τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου [11] είναι απίθανο να αυξηθούν πολύ σύντομα είναι αρκετά κακό. Πολύ χειρότερα, η εξαρτώμενη από την ενέργεια οικονομία της Ρωσίας δεν έχει μεταρρυθμιστεί [12], είναι μη ανταγωνιστική [13] και μη-εκσυγχρονισμένη [14] και θα παραμείνει έτσι για όσο διάστημα λειτουργεί ως μηχανή παραγωγής πλούτου για την πολιτική ελίτ της Ρωσίας. Δεύτερον, το πολιτικό σύστημα του Πούτιν αποσυντίθεται. Ο χαρακτηριστικός αυταρχικός συγκεντρωτισμός του υποτίθεται ότι θα δημιουργούσε μια ισχυρή «κάθετη δύναμη» που θα έβαζε τάξη στον διοικητικό μηχανισμό, θα τον απάλλασσε από την διαφθορά, και θα υπέτασσε τις περιφερειακές ρωσικές και μη-ρωσικές ελίτ στην θέληση της Μόσχας. Αντ’ αυτού, η υπερβολική συγκέντρωση έχει παραγάγει το αντίθετο αποτέλεσμα, κατακερματίζοντας την γραφειοκρατία, ενθαρρύνοντας τους γραφειοκράτες να επιδιώξουν τα δικά τους συμφέροντα, και επιτρέποντας στις περιφερειακές ελίτ να γίνονται όλο και πιο ανυπότακτες -με τον Ραμζάν Καντίροφ [15], τον ισχυρό άνδρα του Πούτιν στην Τσετσενία [16] να είναι το χαρακτηριστικό παράδειγμα. Τρίτον, ο ίδιος ο Πούτιν, ως ο ακρογωνιαίος λίθος του ρωσικού συστήματος, έχει περάσει σαφώς την ακμή του. Από την καταστροφική απόφασή του να αποτρέψει την Ουκρανία από την υπογραφή μιας συμφωνίας σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση [17] το 2013, έχει διαπράξει το ένα στρατηγικό σφάλμα μετά το άλλο. Η παλαιότερα ελκυστική ανδροπρεπής εικόνα του εξαντλείται, και οι πρόσφατες προσπάθειές του για την προώθηση της λατρείας της προσωπικότητάς του με την δημοσίευση ενός βιβλίου [18] με δηλώσεις του και ενός «ημερολογίου Πούτιν» [19] φαίνονται γελοίες και απελπισμένες.
Το πρόβλημα για τον Πούτιν -και για την Ρωσία- είναι ότι το πολιτικο-οικονομικό σύστημα αντιστέκεται στις αλλαγές [20]. Μια τέτοια δυσλειτουργική οικονομία είναι βιώσιμη μόνο εάν ελέγχεται από μια αυτο-εξυπηρετούμενη γραφειοκρατική κάστα [21] η οποία θέτει τα δικά της συμφέροντα πάνω από εκείνα της χώρας. Με την σειρά του, ένα βαθιά διεφθαρμένο σύστημα εξουσίας πρέπει να έχει έναν δικτάτορα στον πυρήνα του, κάποιον που να συντονίζει και να ισορροπεί τα συμφέροντα και τις ορέξεις των ελίτ. Η καινοτομία του Πούτιν είναι ότι έχει μετατρέψει τον εαυτό του σε μια λατρευτική προσωπικότητα της οποίας η νομιμοποίηση εξαρτάται από την φαινομενικά απεριόριστη νεότητα και το σθένος της. Τέτοιοι ηγέτες, όμως, γίνονται τελικά τα θύματα της δικής τους προσωπικής λατρείας και, όπως ο Στάλιν, ο Χίτλερ, ο Μάο και ο Μουσολίνι, δεν αφήνουν την εξουσία εθελοντικά. Η Ρωσία είναι έτσι παγιδευμένη ανάμεσα στην Σκύλλα της συστημικής παρακμής και την Χάρυβδη της συστημικής στάσης. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο Πούτιν θα αξιοποιεί ολοένα και περισσότερο τον ρωσικό σωβινισμό, τον ιμπεριαλισμό και τον εθνοκεντρισμό για [να απολαμβάνει] νομιμοποίησης.
Δεδομένου ότι τίποτε από αυτό το χάος δεν θα επιλυθεί σύντομα, η Ρωσία φαίνεται έτοιμη να εισέλθει σε μια παρατεταμένη «περίοδο προβλημάτων», που μπορεί να κυμαίνεται από την κοινωνική αναταραχή ως την αλλαγή του καθεστώτος και μέχρι την κατάρρευση του κράτους. Μπορεί να είναι παράτολμο να προβλέψουμε το μέλλον της Ρωσίας, αλλά είναι σαφές ότι όσο περισσότερο παραμένει πλέον ο Πούτιν στην εξουσία, τόσο χειρότερα θα είναι τα πράγματα για την χώρα. Ο Πούτιν, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι σώζει την Ρωσία, έχει γίνει ο χειρότερος εχθρός της. Προς το παρόν, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρώπη και οι γείτονες της Ρωσίας πρέπει να προετοιμαστούν για το χειρότερο.
ΚΙΝΗΤΡΑ ΓΙΑ ΑΣΤΑΘΕΙΑ
Ορισμένοι αναλυτές απορρίπτουν το ενδεχόμενο μιας μαζικής αστάθειας στην Ρωσία με την αιτιολογία ότι η αντιπολίτευση είναι αδύναμη, οι ηγέτες της δεν έχουν χάρισμα, και η δημοτικότητα του Πούτιν είναι υψηλή. Αυτοί οι παράγοντες δεν είναι τόσο σημαντικοί όσο υποτίθεται ότι είναι. Οι περισσότερες επαναστάσεις έχουν έρθει ως αποτέλεσμα βαθιάς διαρθρωτικής κρίσης˙ λίγες έχουν γίνει από αυτοαποκαλούμενους επαναστάτες. Οι χαρισματικοί ηγέτες αναδύονται τόσο συχνά κατά την διάρκεια της συστημικής αστάθειας όσο και πριν από αυτήν. Και η πανεθνική δημοτικότητα δεν είναι ποτέ τόσο σημαντική για ένα κίνημα ή έναν ηγέτη όσο η εξουσία στην πρωτεύουσα και μεταξύ των βασικών πολιτικών και οικονομικών ελίτ.
Φανταστείτε ότι οι τρεις κρίσεις που προαναφέρθηκαν συνεχίζουν να βαθαίνουν, όπως κατά πάσα πιθανότητα θα κάνουν. Σε αυτή την περίπτωση, σχεδόν κάθε τομέας της ρωσικής κοινωνίας θα έρθει πιο κοντά στην εξέγερση. Καθώς ο πληθωρισμός και η ανεργία [22] αυξάνονται και το βιοτικό επίπεδο [23] πέφτει, θα διογκωθεί η δυσαρέσκεια μεταξύ των εργαζομένων και η κοινωνική αναταραχή [24] θα αυξηθεί. Οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ, επίσης, θα γίνουν όλο και πιο δυσαρεστημένες καθώς οι τρεις κρίσεις της Ρωσίας θα βαθαίνουν. Το κύρος και ο πλούτος τους [25] θα γίνουν όλο και πιο ευάλωτα, και η προθυμία τους να υποστηρίξουν εναλλακτικές προτάσεις έναντι του Πούτιν και του συστήματός του θα αυξηθούν. Αστοί, διανοούμενοι, φοιτητές και επαγγελματίες με τον ίδιο τρόπο θα ξαναβρούν την φωνή τους και θα παρέχουν πνευματική καθοδήγηση στις δυνάμεις της αστάθειας.
Με περισσότερο συστημικό χάος και τις ελίτ σε στάση, στοιχεία με πατριωτική σκέψη εντός των ενόπλων δυνάμεων (στρατός, πολιτοφυλακή και μυστική αστυνομία) θα ψάξουν για εναλλακτικές λύσεις αντί του Πούτιν και του καταστροφικού συστήματος της εξουσίας του. Και στρατιώτες και μισθοφόροι που τώρα μάχονται στην Ουκρανία και στην Συρία ενδέχεται να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και να προωθήσουν ριζοσπαστικές απόψεις σε όλη την χώρα. Έξω από την Ρωσία, οι 21 μη-ρωσικές δημοκρατίες της Ρωσικής Ομοσπονδίας θα διεκδικήσουν την εξουσία τους.
Επί 18 χρόνια, ο Πούτιν μπορούσε να εκτονώσει την δυσαρέσκεια με τα τρία μέσα που όλες οι ελίτ χρησιμοποιούν για να παραμείνουν στην εξουσία. Αγόρασε λαϊκή υποστήριξη με τα έκτακτα έσοδα από την άνοδο των τιμών της ενέργειας. Ενίσχυσε τις δυνάμεις εξαναγκασμού και καταπίεσε την δυσαρέσκεια. Και, προβάλλοντας ανδροπρέπεια και σθένος και υποσχόμενος να ξαναφτιάξει την Ρωσία σύμφωνα με την δική του εικόνα, δημιούργησε τα ιδεολογικά κίνητρα υποστήριξης για τον ίδιο και το καθεστώς του. Χάρη στα λάθη του και την φθορά του συστήματος, ωστόσο, ο Πούτιν δεν έχει πλέον τα υλικά μέσα που κάποτε κατείχε και η εικόνα του έχει σε μεγάλο βαθμό αμαυρωθεί. Και χάρη στον μετασχηματισμό της Ρωσίας σε άτιμο κράτος, ανίκανο να νικήσει την Ουκρανία και όλο και περισσότερο βυθισμένο στην Μέση Ανατολή, το όραμα του ανανεωμένου ρωσικού μεγαλείου χάνει την γοητεία του. Ως αποτέλεσμα, ο Πούτιν στηρίζεται πλέον σχεδόν αποκλειστικά στις δυνάμεις εξαναγκασμού για να παραμείνει στην εξουσία και να διατηρήσει το καθεστώς του. Συνεπώς εξαρτάται από την προθυμία τους να πάνε μαζί με την εξουσία του. Και ο Πούτιν, το καθεστώς του οποίου θέσπισε πρόσφατα νομοθεσία [26] που επιτρέπει στην μυστική αστυνομία να πυροβολεί διαδηλωτές, το ξέρει.
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν κατά την διάρκεια μιας προπόνησης της ομάδας χόκεϋ επί πάγου Night Ice στο Krasnaya Polyana, στο Σότσι, στις 6 Ιανουαρίου του 2016. ALEKSEY NIKOLSKYI / REUTERS
ΕΞΑΝΑΓΚΑΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ
Το να στηρίζεσαι στις ένοπλες δυνάμεις θα μπορούσε να είναι ένα επικίνδυνο στοίχημα. Κατ’ αρχήν, μπορεί να είναι απρόθυμες να χρησιμοποιήσουν εξαναγκασμό σε περίπτωση που αντιμετωπίσουν μεγάλο αριθμό διαδηλωτών που προέρχονται από τον γενικό πληθυσμό. Αυτό ισχύει για όλα τα καταπιεστικά καθεστώτα, τα οποία τείνουν να τονίζουν την ελιτίστικη φύση της αστυνόμευσης και τοποθετούν αξιωματούχους μακριά από τα σπίτια τους. Με δεδομένη την δημοτικότητα του Πούτιν και την σχετικά μεγαλύτερη δυσκολία για την οργάνωση μαζικών διαδηλώσεων στην ρωσική επαρχία [27], η μεγαλύτερη πιθανότητα να παιχτεί ένα τέτοιο σενάριο είναι στην Μόσχα [28], η οποία είδε μαζικές διαδηλώσεις την περίοδο 2011-12, και στις μη ρωσικές περιοχές όπως το Ταταρστάν, το Μπασκορτοστάν, η Γιακουτία, το Νταγκεστάν και η Ινγκουσετία, όπου η εθνική αλληλεγγύη θα μπορούσε να παρακάμψει τις εντολές για χρήση καταναγκασμού. Αν οι γυναίκες και οι εργαζόμενοι συμμετέχουν σε τέτοιες αναταραχές, οι δυνάμεις καταναγκασμού θα είναι λιγότερο διατεθειμένες να ακολουθήσουν τις διαταγές και να πυροβολήσουν.
Προς το παρόν, μια τέτοια επανάσταση φαίνεται απίθανη˙ αλλά στα μέσα του 2004 και στα μέσα του 2013, κανείς δεν προέβλεπε την Πορτοκαλί Επανάσταση ή την επανάσταση euromaidan στην Ουκρανία. Αυτές οι επαναστάσεις, όπως μάλλον συνειδητοποιεί ο Πούτιν, είναι εγγενώς απρόβλεπτες, επειδή είναι το προϊόν των εκκολαπτόμενων δυνάμεων της δυσαρέσκειας, της δυσφορίας, της οργής, της ριζοσπαστικοποίησης και της ελπίδας. Ακόμα κι έτσι, δεδομένης της δυσλειτουργικότητας του πολιτικο-οικονομικού συστήματος και της αδυναμίας του να αλλάξει, οι πιθανότητες τέτοιων διαταραχών αυξάνονται κάθε χρόνο. Οι διαμαρτυρίες είναι πιθανό να προκληθούν από ένα ξαφνικό, απρόβλεπτο γεγονός που εξοργίζει τους ανθρώπους και τους ωθεί στους δρόμους. Αυτό το σοκ θα μπορούσε να είναι οτιδήποτε, από ένα δυσάρεστο τηλεοπτικό ολίσθημα του Πούτιν μέχρι μια πράξη βαρβαρότητας από την αστυνομία, μέχρι μια τραγική πυρκαγιά. Κανείς δεν προβλέπει ποτέ τέτοια σοκ, αλλά, καθώς τα συστήματα αποσυντίθενται, γίνονται πιο πιθανά.
Ένα άλλο σενάριο θα ήταν εάν οι ένοπλες δυνάμεις δεν μπορούν να σταματήσουν τις κατά του καθεστώτος ελίτ δυνάμεις από το να σχεδιάσουν ένα ανακτορικό πραξικόπημα ή να προωθήσουν την ανεξαρτησία των μη-ρωσικών περιφερειών. Παρά το γεγονός ότι ο Πούτιν έχει κατασκευάσει μια μορφή απολυταρχισμού που μοιάζει με τα καθεστώτα της ναζιστικής Γερμανίας και της Ιταλίας του Μουσολίνι, οι ρωσικές δυνάμεις καταναγκασμού δεν είναι ακόμη, όπως σε περιόδους επί Στάλιν, ένα κράτος εν κράτει ικανό να παρακολουθεί τις συμπεριφορές όλων των ελίτ. Η πίστη ή η ουδετερότητα των ελίτ της Ρωσίας δεν μπορεί, επομένως, να εξασφαλίζεται πλήρως. Οι ρωσικές ελίτ, όπως και ο Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, ο Ρώσος επιχειρηματίας που γύρισε στην αντιπολίτευση εξοργίζοντας τον Πούτιν και υπέστη αρκετά χρόνια φυλάκισης για απάτη, γνωρίζουν ότι θα μπορούσαν να τιμωρηθούν επειδή ξέφυγαν από την γραμμή, αλλά γνωρίζουν επίσης ότι, σε καιρούς προβλημάτων, το Κρεμλίνο τούς χρειάζεται όσο κι αυτοί χρειάζονται το Κρεμλίνο -αν όχι περισσότερο.
Πόσο πιθανό είναι ένα ανακτορικό πραξικόπημα ή οι περιφερειακές αποσχιστικές τάσεις; Η σοβιετική και η ρωσική ιστορία είναι γεμάτη με παραδείγματα. Μετά τον θάνατο του Στάλιν, οι διάδοχοί του σκότωσαν τον επικεφαλής της μυστικής αστυνομίας του, τον Λαβρέντι Μπέρια, το 1953. Το 1964, ο Νικίτα Χρουστσόφ ανατράπηκε με πραξικόπημα. Το 1998-99, ο Πούτιν ήρθε στην εξουσία ως αποτέλεσμα ενός πραξικοπήματος που μοιάζει με συμφωνία των ελίτ με τον τότε πρόεδρο Μπόρις Γέλτσιν. Όσον αφορά τους μη Ρώσους, είχαν κυριαρχικές αξιώσεις κάθε φορά που το κράτος ήταν σε κρίση -κατά την διάρκεια της Επανάστασης του 1917-1921, κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής του 1941-43 και κατά την διάρκεια της περεστρόικα του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ την περίοδο 1987-1991. Η πίστη των ελίτ εξαρτάται από την ικανότητα του Πούτιν να τις ανταμείβει. Ακριβώς όπως οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ συνέρρεαν στον Πούτιν κατά την διάρκεια των ετών της αφθονίας μεταξύ του 1998 και του 2013, με τον ίδιο τρόπο μπορεί να μπουν στον πειρασμό να τον εγκαταλείψουν κατά τα επόμενα έτη της λιτότητας. Εν τω μεταξύ, οι μη-ρωσικές ελίτ -και ειδικά εκείνες στο πλούσιο σε πετρέλαιο Ταταρστάν [29] και στην πλούσια σε διαμάντια Γιακούτια- μπορεί να είναι οι πρώτες που θα χαλαρώσουν τους δεσμούς τους [30] με την Μόσχα, επειδή μπορεί να έχουν εθνικιστικές φιλοδοξίες, και είναι πιο μακριά από το κέντρο και ως εκ τούτου λιγότερο ευάλωτες σε απειλές. Μόλις οι ελίτ δουν ότι μπορούν να μην τιμωρηθούν για την κριτική τους στο καθεστώς, τα πράγματα θα φτάσουν σε ένα κρίσιμο σημείο και θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια μόδα αντίδρασης στον Πούτιν. Κάποιοι μπορεί ακόμη και να σχεδιάσουν ενάντια στον Πούτιν και να προσπαθήσουν να τον απομακρύνουν βίαια ή να θανατωθεί.
Το τρίτο σενάριο είναι ότι ο καταναγκασμός μπορεί να αποδειχθεί ανεπαρκής για να καταστείλει την δυσαρέσκεια, εάν η αντιπολίτευση καταφύγει στην βία και οι ένοπλες δυνάμεις είναι πολύ αδύναμες για να απαντήσουν. Στρατιές που χάνουν πολέμους ή υφίστανται ταπείνωση στο πεδίο της μάχης είναι επιρρεπείς σε τέτοιες αδυναμίες. Ο ρωσικός στρατός σήμερα εμπλέκεται σε δύο πολέμους, στην Ουκρανία και στην Συρία. Πρόσθετες επιδρομές, στις χώρες της Βαλτικής ή στην Κεντρική Ασία [31] μπορεί επίσης να είναι στον ορίζοντα, καθώς ο Πούτιν προσπαθεί να σπείρει σύγχυση στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ και να προστατεύσει την Ρωσία από το Ισλαμικό Κράτος (επίσης γνωστό ως ISIS). Παρά τα τεράστια πλεονεκτήματα της Ρωσίας, ο ρωσικός πόλεμος εναντίον της Ουκρανίας έχει τελειώσει, μέχρι στιγμής, με την προσάρτηση των δύο οικονομικά εξαθλιωμένων περιοχών, την Κριμαία και την ανατολική Donbass, με λίγη ελπίδα για ταχεία ανάκαμψη. Πιο σημαντικό, το σχέδιο της Μόσχας για τη Νέα Ρωσία, που αποσκοπούσε στην προσάρτηση όλης της νοτιοανατολικής Ουκρανίας, έχει αποτύχει. Εν κατακλείδι, παρά τις διάφορες τακτικές νίκες, οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις έχουν υποστεί ήττα.
Μια νίκη στην Συρία εμφανίζεται εξίσου μακρινή, ακόμη και καθώς η προοπτική πρόσθετων συμμετοχών μεγαλώνει. Αργά ή γρήγορα, οι ταπεινωμένοι και νικημένοι στρατιώτες και μισθοφόροι της Ρωσίας θα γυρίσουν στο σπίτι τους, και ο θυμός τους είναι πιθανόν να κατευθυνθεί κατά του καθεστώτος που τους έστειλε στο να χάσουν τις μάχες. Η εγχώρια αστυνομία και οι ένοπλες δυνάμεις δεν είναι πιθανόν ότι θα πατάξουν τους δυσαρεστημένους στρατιώτες. Αυτό που περιπλέκει το πρόβλημα είναι η αυξανόμενη πιθανότητα αναζωπύρωσης της τρομοκρατίας στην Ρωσία. Η Τσετσενία θα μπορούσε εύκολα να τιναχτεί στον αέρα αν ο Καντίροφ αντικατασταθεί σε ένα τοπικό ανακτορικό πραξικόπημα ή δολοφονηθεί από την ρωσική μυστική υπηρεσία, η οποία θεωρείται ότι τον απεχθάνεται. Ένα μεγάλο μέρος του βόρειου Καυκάσου είναι ήδη σε μια κατάσταση ημι-ανοικτής εξέγερσης. Η συριακή περιπέτεια της Ρωσίας και η ανοιχτή συμμαχία της ενάντια στους Σουνίτες μπορεί όχι μόνο να επιδεινώσει τις εντάσεις με τους σουνιτικούς πληθυσμούς της Ρωσίας, αλλά και να προκαλέσει τον ISIS να εμπλακεί σε τρομοκρατία στην ίδια την Ρωσία.
Πόσο πιθανό είναι ότι οι ένοπλες δυνάμεις θα μπορούσαν να αποδειχθούν ακατάλληλες για να καταστείλουν την δυσαρέσκεια; Ο πρώτος πόλεμος της Τσετσενίας από το 1994 έως το 1996 δείχνει ότι οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις μπορούν να νικηθούν. Ο ουκρανικός πόλεμος αποδεικνύει ότι ο ρωσικός στρατός και οι μισθοφόροι μπορούν να κρατηθούν μακριά από σημαντικά ασθενέστερες δυνάμεις. Η σειρά των τρομοκρατικών ενεργειών που έπληξαν την Ρωσία κατά τα πρώτα χρόνια της εξουσίας του Πούτιν δείχνει ότι η Ρωσία είναι ευάλωτη σε βίαιες επιθέσεις. Είναι αδύνατο να ειπωθεί το ακριβώς πότε θα μπορούσε να ξεσπάσει βία κατά του καθεστώτος, αλλά η πιθανότητα ότι θα συμβεί μεγαλώνει καθώς το πολιτικο-οικονομικό σύστημα αποσυντίθεται, και καθώς οι μαζικές ταραχές και η δυσαρέσκεια των ελίτ αυξάνεται.
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ
Η Ρωσία βρίσκεται στο χείλος μιας τέλειας καταιγίδας, καθώς συγκλίνουν οι αποσταθεροποιητικές δυνάμεις. Υπό συνθήκες όπως αυτές, οι μαζικές ταραχές είναι πολύ πιθανές. Επαναστάσεις, ανακτορικά πραξικοπήματα και βία θα είναι όλο και πιο πιθανά. Το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι η κατάρρευση του καθεστώτος ή η διάλυση [32] του κράτους. Όποιο και αν είναι το σενάριο, ο Πούτιν είναι απίθανο να επιβιώσει.
Τι θα πρέπει να κάνουν η Δύση και οι γείτονες της Ρωσίας; Δεν μπορούν να σταματήσουν τον Πούτιν και δεν μπορούν να αποτρέψουν την αποσύνθεση της Ρωσίας, ακριβώς όπως δεν θα μπορούσαν να αποτρέψουν την διάλυση της ΕΣΣΔ. Η καλύτερη επιλογή είναι να ανασχέσουν την ζημιά που θα προκύψει από την μαζική αστάθεια. Ειδικότερα, θα πρέπει να ανησυχούν για μαζικές ροές προσφύγων, διάχυση της βίας, καθώς και το πρόβλημα των αδέσποτων πυρηνικών. Τα μη-ρωσικά κράτη θα είναι σε θέση να ασχοληθούν με τα δύο πρώτα ζητήματα μόνο με την ενίσχυση των δικών τους κρατικών συνόρων, στρατών, αστυνομικών δυνάμεων και διοικητικών δομών. Η Δύση πρέπει να τα δει (Λευκορωσία [33], Ουκρανία και ιδίως Καζακστάν [34]) ως συμμάχους ή πελατειακά κράτη των οποίων η σταθερότητα και η ασφάλεια είναι ζωτικής σημασίας για την σταθερότητα και την ασφάλεια της Δύσης. Μετά από αυτό, η Δύση θα πρέπει να υποστηρίξει μια σταθερή φιλο-δυτική δημοκρατία σε ό, τι απομείνει από την μετα-Πούτιν Ρωσία. Οι Δυτικοί πολιτικοί θα μπουν στον πειρασμό να υποστηρίξουν τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις, ειδικά αφότου ξεσπάσει μαζική αστάθεια. Αυτό θα ήταν αντιπαραγωγικό: Σε μια χαμένη υπόθεση, η υποστήριξη των δυνάμεων του καταναγκασμού θα παρατείνει την πάλη, την αιματοχυσία και την αστάθεια και θα αυξήσει έτσι την πιθανότητα αδέσποτα πυρηνικά να πέσουν σε λάθος χέρια.
Αργά ή γρήγορα, ο χρόνος που η Ρωσία θα έχει προβλήματα θα τελειώσει. Αφότου κατακαθίσει η σκόνη, μια μικρότερη και πιο αδύναμη Ρωσία και μια σειρά από νέες ανεξάρτητες μη-ρωσικές περιφέρειες που έγιναν κράτη θα μπορούσαν να χτίσουν έναν πιο σταθερό κόσμο, τουλάχιστον στο μέτρο που η Ρωσία του Πούτιν, η οποία έχει γίνει μια σημαντική απειλή για την παγκόσμια ειρήνη, θα έχει εξαφανιστεί και η υπόλοιπη Ρωσία μπορεί τελικά να εγκαταλείψει τις αυτοκρατορικές της φιλοδοξίες που επέτρεψαν στον Πούτιν να έρθει στην εξουσία.
Όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα, η καλύτερη άμεση εγγύηση της σταθερότητας και της ασφάλειας στον μετα-Πούτιν, μετασοβιετικό χώρο θα είναι οι σημερινοί μη-ρωσικοί γείτονες της Ρωσίας, ειδικότερα η Ουκρανία, το Καζακστάν και η Λευκορωσία. Αν είναι ισχυροί, το μεγαλύτερο μέρος της ζημιάς θα περιοριστεί. Αν γίνουν αδύναμοι, η ζημιά θα εξαπλωθεί στην Δύση. Η καλύτερη στιγμή για την ενίσχυσή τους είναι τώρα -πριν από τον κατακλυσμό.
* Ο ALEXANDER J. MOTYL είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Rutgers, στο Newark.
(Στην πρώτη φωτογραφία : Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ποζάρει για μια «σέλφι» με τα μέλη του νεανικού στρατιωτικού πατριωτικού συλλόγου "Vympel" («Η σημαία»), στις 4 Νοεμβρίου 2015. NATALIA KOLESNIKOVA / REUTERS)
Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2016-01-27/li...
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.washingtonpost.com/opinions/russia-after-putin/2015/06/11/90...
[2] http://www.worldaffairsjournal.org/blog/alexander-j-motyl/putin-steering...
[3] https://www.foreignaffairs.com/regions/russia
[4] http://www.bild.de/politik/ausland/ukraine-konflikt/russia-finances-donb...
[5] http://economics.unian.ua/finance/1238537-rosiya-vitrachae-na-utrimannya...
[6] https://www.foreignaffairs.com/regions/ukraine
[7] https://www.foreignaffairs.com/regions/turkey
[8] https://www.foreignaffairs.com/regions/syria
[9] http://www.rosbalt.ru/moscow/2016/01/09/1477365.html
[10] https://www.washingtonpost.com/opinions/russias-economy-of-disillusionme...
[11] http://www.realclearworld.com/articles/2016/01/19/russias_impossible_cho...
[12] http://www.rosbalt.ru/business/2016/01/19/1481077.html
[13] http://www.rosbalt.ru/main/2016/01/05/1477062.html
[14] http://www.themoscowtimes.com/business/article/downshifter-russia-is-los...
[15] http://www.thedailybeast.com/articles/2016/01/18/does-putin-know-what-hi...
[16] https://www.foreignaffairs.com/regions/chechnya
[17] https://www.foreignaffairs.com/topics/eu
[18] http://echo.msk.ru/news/1684806-echo.html
[19] http://www.cnn.com/2015/12/28/europe/vladimir-putin-calendar-2016/index....
[20] http://www.rosbalt.ru/main/2016/01/10/1477068.html
[21] https://www.wilsoncenter.org/article/russia-wont-recover-unless-it-refor...
[22] http://www.rosbalt.ru/federal/2016/01/18/1480748.html
[23] http://www.rosbalt.ru/blogs/2016/01/15/1480253.html
[24] http://www.gazeta.ru/comments/2016/01/15_a_8023709.shtml
[25] http://www.telegraph.co.uk/finance/oilprices/12104181/Russian-oligarchs-...
[26] http://www.themoscowtimes.com/news/article/fsb-allowed-to-shoot-at-crowd...
[27] http://www.rosbalt.ru/business/2016/01/08/1476897.html
[28] http://windowoneurasia2.blogspot.com/2016/01/protests-especially-likely-...
[29] http://windowoneurasia2.blogspot.com/2016/01/tatarstan-readying-for-repl...
[30] http://windowoneurasia2.blogspot.com/2016/01/will-tatarstan-do-to-russia...
[31] http://windowoneurasia2.blogspot.com/2016/01/moscow-may-have-to-open-thi...
[32] http://windowoneurasia2.blogspot.com/2016/01/russian-federations-disinte...
[33] https://www.foreignaffairs.com/regions/belarus
[34] https://www.foreignaffairs.com/regions/kazakhstan
