Η σειρά από ήττες του Πούτιν
Η καταστροφή τής Malaysia Airlines και οι νέες κυρώσεις για την Ουκρανία
Stephen Holmes και Ivan Krastev
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Η προέλαση τού Πούτιν στην Ουκρανία την περασμένη άνοιξη δεν άλλαξε τον κόσμο. Μόλις και μετά βίας άλλαξε την Ευρώπη. Η ΕΕ δίστασε να χαρακτηρίσει την επίθεση ως πράξη πολέμου.
Και, παρ’ όλο που οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ συμφώνησαν να επιβάλλουν κυρώσεις στην Μόσχα, η πραγματική συζήτηση στις δυτικές πρωτεύουσες δεν ήταν το πώς να αντιδράσουν, αλλά το πώς να επιδείξουν αποφασιστικότητα κάνοντας ταυτόχρονα τα κατά το δυνατόν λιγότερα.
Και έτσι, για τον πρόεδρο τής Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, η κριμαϊκή περιπέτεια ήταν μια καταπληκτική επιτυχία. Ήταν αναίμακτη και τολμηρή, η τέλεια κάλυψη για το γεγονός ότι το Κρεμλίνο είχε χάσει την Ουκρανία κατά την διάρκεια της διαμαρτυρίας «Euromaidan» τού Κιέβου. Η εγχώρια στήριξη στον Πούτιν εκτινάχθηκε στα ύψη και το διεθνές κύρος του έξω από την Δύση μεγάλωσε. Σε χώρες τόσο διαφορετικές όπως η Αργεντινή, η Αίγυπτος και το Ισραήλ, ο Πούτιν θεωρήθηκε όλο και περισσότερο ως ένας αποφασιστικός ηγέτης, επισκιάζοντας αδύναμους και μη τυχοδιώκτες πολιτικούς. Είχε επίσης καλούς λόγους να αναμένει ότι θα μειωνόταν το ενδιαφέρον τής Δύσης για επιβολή κυρώσεων στον κύκλο του μόλις εκείνος θα έβγαινε μπροστά, σύμφωνα με τα σχέδια τού Κρεμλίνου, ως ο απαραίτητος ειρηνοποιός για τα ανατολικά τής Ουκρανίας.
Και τότε καταρρίφθηκε η πτήση MH17 της Malaysia Airlines από κάτι που ευρέως θεωρείται ότι είναι ένα αντιαεροπορικό βλήμα ρωσικής κατασκευής, σκοτώνοντας και τους 298 επιβαίνοντες. Αυτό σήμανε το τέλος τής καλής τύχης τού Πούτιν.
Αυτή την εβδομάδα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη αύξησαν τις κυρώσεις εναντίον τής Ρωσίας. Περαιτέρω, με την προσοχή τού κόσμου επικεντρωμένη στην ανατολική Ουκρανία, έχει γίνει ολοένα και πιο δύσκολο για την Ρωσία να υποστηρίζει τους αυτονομιστές ενώ αρνείται ότι το κάνει. Πράγματι, τις τελευταίες ημέρες, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης προέβησαν σε έναν παροξυσμό ρεπορτάζ για τις πιο πρόσφατες ενέργειες της Μόσχας στην Ουκρανία - δραστηριότητες που δεν ήταν ουσιωδώς διαφορετικές από εκείνες που γίνονταν ήδη όλο το καλοκαίρι.
Τώρα, τα ρωσικά στρατεύματα ίσως πρέπει πλέον να εμπλακούν ανοιχτά, αν ο Πούτιν θέλει να επιβιώσει το κίνημα των ανταρτών. Στην Ρωσία, ο Πούτιν ήδη αντιμετωπίζει πίεση για να ριχτεί στη μάχη. Εθνικιστές, συμπεριλαμβανομένου τού ιδεολόγου Αλέξανδρου Ντούγκιν, έχουν αρχίσει να επικρίνουν τον πρόεδρο για την ενθάρρυνση των φιλορώσων αυτονομιστών και στην συνέχεια την εγκατάλειψή τους στη μοίρα τους. Ωστόσο, με το να γίνουν πιο ξεκάθαρες οι ενέργειες του Πούτιν, όπως προειδοποίησε πρόσφατα ο Martin Dempsey, ο πρόεδρος του Γενικού Επιτελείου Στρατού των ΗΠΑ, θα μπορούσαν να «ανάψουν μια φωτιά τής οποίας θα χάσει τον έλεγχο». Η ικανότητα του Πούτιν να προσαρτήσει την Κριμαία χωρίς να δώσει μάχη ενίσχυσε την δημοτικότητά του εγχωρίως, αλλά στην ανατολική Ουκρανία, θα πρέπει να εισάγει τον ρωσικό στρατό σε αυτό που υπόσχεται να είναι η εξομάλυνση μιας διασυνοριακής σύγκρουσης με αδύναμη τοπική υποστήριξη και χωρίς σαφώς καθορισμένο στόχο.
Και σαν όλα αυτά να μην ήταν αρκετά άσχημα για τον Πούτιν, η προπαγανδιστική μηχανή τής Ρωσίας κλυδωνίζεται επίσης. Ήταν πιο εύκολο να πείσει το εγχώριο ρωσικό κοινό ότι το Κίεβο ελέγχεται από φασίστες από το να πείσει τον οποιονδήποτε ότι η λεηλασία ενός κακώς ασφαλισμένου τόπου αεροπορικής συντριβής είναι απαραίτητη για τα ρωσικά εθνικά συμφέροντα. Η δημοτικότητα του Πούτιν στο εσωτερικό τής Ρωσίας παραμένει υψηλή για την ώρα, αλλά στηρίζεται σε μια εξιδανικευμένη εικόνα των ρωσικών αυτονομιστών στην ανατολική Ουκρανία, η οποία δεν μπορεί να επιβιώσει από την διεθνή κάλυψη της συντριβής.
Με λίγα λόγια, μια και μόνο αεροπορική καταστροφή επαναπροσδιορίζει την θέση τής Ρωσίας στην παγκόσμια τάξη. Αλλά αυτό θέτει ένα ερώτημα: Γιατί η προσάρτηση της Κριμαίας έγινε με λίγες συνέπειες, ενώ μια τυχαία επίθεση σε πολιτικό αεροσκάφος από ημι-αναρχικές δυνάμεις ανταρτών που ελέγχονται χαλαρά από τη Μόσχα, να οδηγήσει σε μια τέτοια αναστάτωση;
ΟΧΙ ΔΑΚΡΥΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΜΑΙΑ
Το πρώτο σκέλος τού ερωτήματος είναι γιατί η προσάρτηση της Κριμαίας - μια σοβαρή παραβίαση του διεθνούς δικαίου - ήταν ένα τέτοιο «μη γεγονός», ιδιαίτερα μεταξύ των μη-δυτικών μεγάλων δυνάμεων. Η Βραζιλία, η Κίνα, η Ινδία και η Νότια Αφρική δεν υποστήριξαν τις προσπάθειες της Δύσης να τιμωρήσει την Ρωσία. Απείχαν κατά την ψηφοφορία τής Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών για την επιβολή κυρώσεων στην χώρα. Στη συνέχεια, χρησιμοποίησαν την αντιπαράθεση μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης ως μια ευκαιρία για να κλείσουν κάποιες μεγάλες εμπορικές συμφωνίες με την Μόσχα. Γι’ αυτούς, η παγκόσμια τάξη ήταν πάντα μια δυτική τάξη∙ Ακόμα και όταν συναινούν με αυτήν, δεν αισθάνονται την υποχρέωση να την υπερασπιστούν, ειδικά όταν έχουν να κερδίσουν με το να μην το κάνουν.
Επιπλέον, πολλές μη ευρωπαϊκές δυνάμεις ήταν ανήσυχες για την απότομη πτώση τού Ουκρανού ηγέτη Βίκτορ Γιανουκόβιτς εξαιτίας των διαδηλώσεων στο Κίεβο. Ήταν ιδιαίτερα ταραγμένοι από το γεγονός ότι τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και η ΕΕ δεν αισθάνθηκαν κανέναν ενδοιασμό για την υποστήριξη των μαζικών διαμαρτυριών εναντίον ενός ηγέτη εκλεγμένου από τον λαό. Η ιδέα περί δυτικών κυβερνήσεων που αποσταθεροποιούν και ανατρέπουν μια μη συνεργάσιμη κυβέρνηση θύμιζε πολύ το αποικιοκρατικό παρελθόν.
Περαιτέρω, από την στιγμή που κατέστη σαφές ότι η προσάρτηση δεν θα προκαλέσει μια ανοιχτή πολεμική σύγκρουση - ότι το καθεστώς στο Κίεβο ήταν πολύ αδύναμο για να αντεπιτεθεί και ότι οι Δυτικές χώρες δεν επρόκειτο να εμπλακούν άμεσα - πολλές ανερχόμενες δυνάμεις το εξέλαβαν ως ένδειξη ότι θα μπορούσαν να αψηφήσουν χωρίς συνέπειες τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Δύση και σε άλλες περιοχές επίσης.
Τέλος, η προσάρτηση της Κριμαίας δεν εξήψε την φαντασία των μη-δυτικών κοινωνιών. Πάρα πολλή ευρωπαϊκή ιστορία ενεπλάκη, και τα θύματα της παρεπόμενης ουκρανικής κρίσης ήταν δέκα φορές λιγότερα από εκείνα που σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν στην Συρία. Η σύγκρουση έμοιαζε πάρα πολύ απομακρυσμένη, τοπική και ασήμαντη, πάνω-κάτω όπως οι Ευρωπαίοι θα μπορούσαν να σκεφτούν έναν πόλεμο κάπου στην Αφρική.
Εν τω μεταξύ, στην Δύση, οι διαιρέσεις στο εσωτερικό τής ΕΕ και μεταξύ της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών κατέστησαν αδύνατο να οικοδομηθεί ένα ενιαίο μέτωπο για την αντιμετώπιση της προσάρτησης της Κριμαίας. Οι Ευρωπαίοι φοβούντο ότι οι ελάχιστοι οικονομικοί δεσμοί των Ηνωμένων Πολιτειών με την Ρωσία καθιστούσαν πολύ εύκολο για την Ουάσιγκτον να πιέζει υπέρ τής επιβολής κυρώσεων, ενώ η Ουάσιγκτον φοβόταν ότι οι κυβερνήσεις πολλών κρατών-μελών τής ΕΕ ήταν υπερβολικά εξαρτημένες από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο της Ρωσίας για να κάνουν ό, τι χρειαζόταν να γίνει. Η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη ήταν, επίσης, σε σύγχυση. Είχε συγκλονιστεί από την προσάρτηση της Κριμαίας από τον Πούτιν, αλλά ήταν επιφυλακτική τόσο για την αμερικανική όσο και για την ευρωπαϊκή παρέμβαση.
ΕΔΑΦΟΣ ΚΑΙ ΑΕΡΑΣ
Το δεύτερο σκέλος τού ερωτήματος είναι γιατί η κατάρριψη ενός μαλαισιανού αεροπλάνου μετέτρεψε ξαφνικά την σύγκρουση σε ένα παγκόσμιο ζήτημα.
Η βία στο έδαφος της ανατολικής Ουκρανίας είναι τοπική, αλλά η βία στον ουρανό πάνω της είναι δυνητικά παγκόσμια. Η σημερινή παγκόσμια τάξη αφορά ιδιαιτέρως στην διαχείριση και την ασφάλεια των διαδρόμων μεταφορών, των εναέριων περιοχών και των θαλασσίων οδών, όπως και στον έλεγχο των εδαφών. Η απειλή για την διεθνή ναυτιλία από την πειρατεία στα ανοικτά των ακτών τής Σομαλίας, για παράδειγμα, αποτέλεσε το έναυσμα για μια ισχυρή και συντονισμένη διεθνή αντίδραση. Επιπλέον, παρ’ όλο που η παγκόσμια μεσαία τάξη μπορεί να μην είναι σε θέση να ταυτιστεί με τους τοπικούς αντάρτες ή τους αμάχους στο Ντόνετσκ, μπορεί εύκολα να ταυτιστεί με εκείνους που έχασαν την ζωή τους όταν χτυπήθηκε το αεροπλάνο. Ο θάνατός τους κατάφερε ένα χτύπημα στην καρδιά τής διασυνδεδεμένης παγκόσμιας τάξης.
Για τον ίδιο λόγο, η κατάρριψη της πτήσης MH17 συγκλόνισε τις Δυτικές επιχειρηματικές τάξεις που προηγουμένως είχαν περισσότερο ενδιαφέρον για τις οικονομικές σχέσεις με την Ρωσία παρά για το απαραβίαστο των διεθνών συνόρων. Αλλά οι σύγχρονες οικονομικές σχέσεις δεν μπορούν να υπάρξουν όταν οι εμπορικοί εναέριοι διάδρομοι, όπου ζουν οι άνθρωποι των επιχειρήσεων, δεν είναι ασφαλείς. Με το να δημιουργήσει χάος στην ανατολική Ουκρανία, ο Πούτιν προφανώς προσπαθεί να δείξει ότι το Κίεβο δεν μπορεί να ελέγξει την επικράτειά του και ότι χρειάζεται την Μόσχα για να επαναφέρει την τάξη. Αλλά προφανώς ξέχασε ότι η περιφρόνηση προς την εθνική κυριαρχία θα ενθάρρυνε την αναρχία ακριβώς στους χώρους για τους οποίους οι οικονομικά ισχυροί ενδιαφέρονται πιο πολύ. Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι μετά την κατάρριψη του μαλαισιανού αεροπλάνου, η γερμανική ένωση επιχειρήσεων που εκπροσωπεί τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ρωσία, είχε μια ξαφνική αλλαγή διάθεσης και άρχισε να εκφράζει υποστήριξη για νέες κυρώσεις εναντίον τής Μόσχας.
Η ένοπλη σύγκρουση στην ανατολική Ουκρανία, μεταξύ υποστηριζόμενων από την Ρωσία αυτονομιστών και της κυβέρνησης στο Κίεβο, είναι γεμάτη με ασάφεια. Ποτέ δεν ήταν εύκολο για τους ξένους να καταλάβουν ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο. Αντίθετα, αυτό που συνέβη στον αέρα ήταν ξεκάθαρα τρομακτικό και ασυγχώρητο. Αθώοι ταξιδιώτες σκοτώθηκαν από αλόγιστες δυνάμεις που δεν ήταν σε θέση να διακρίνουν ένα πολιτικό από ένα στρατιωτικό αεροσκάφος. Η ηθική κατακραυγή έχει επιδεινωθεί από τον άθλιο χειρισμό, ακόμα και την λεηλάτηση των σκορπισμένων πτωμάτων. Το γεγονός ότι ένα ασιατικό πολιτικό αεροσκάφος κατερρίφθη έχει εξασφαλίσει ότι ένα μεγάλο μέρος του μη δυτικού κόσμου αυτή την φορά ενδιαφέρθηκε.
Αλλά ο κύριος λόγος που η διεθνής κοινότητα φαίνεται να στρέφεται εναντίον τής Ρωσίας μετά την πτώση τού αεροπλάνου είναι ότι η Ρωσία, κάποτε θεωρούμενη ευρέως ως υπέρμαχος της παγκόσμιας σταθερότητας ενάντια στις φαινομενικά αποσταθεροποιητικές επεμβάσεις τής Δύσης, τώρα φαίνεται να είναι ένα από τους κύριους υπαίτιους της παγκόσμιας αστάθειας. Η Ρωσία, πλέον έχει γίνει κατανοητό, είναι μια μεγάλη δύναμη που μεταφέρει ανεύθυνα σύγχρονα επικίνδυνα οπλικά συστήματα για να κάνει ευτυχείς τοπικούς γκάνγκστερ επί των οποίων έχει λίγο πραγματικό έλεγχο. Εν ολίγοις, η προσάρτηση της Κριμαίας επέτρεψε στον Πούτιν να προβάλει μια εικόνα μεγαλείου και αποτελεσματικής δύναμης. Η καταστροφή τής πτήσης MH17, όμως, τον κάνει να φαίνεται σαν ένας αδύναμος και αναποτελεσματικός τζογαδόρος.
Η καταστροφή τής Malaysia airlines, τέλος, αποκαλύπτει πολλά για την σύγχρονη παγκόσμια τάξη. Περισσότερα από τους ανταγωνισμούς μεταξύ κρατών, έχει σημασία η κοινωνική και πολιτική αστάθεια στο εσωτερικό των κρατών. Εκεί που τα εθνικά κράτη κινητοποιούσαν κάποτε τους εγχώριους πόρους τους για να αποκτήσουν παγκόσμια επιρροή, τώρα πρέπει να κινητοποιούν παγκόσμιους πόρους, προκειμένου να εξασφαλίσουν την κοινωνική και πολιτική σταθερότητα στο εσωτερικό. Και είναι η αποκαλυφθείσα απερισκεψία τού Πούτιν – όχι οι δικτατορικές τάσεις του - που τώρα αναγκάζουν τους μη Ευρωπαίους και τους Ευρωπαίους να τον βλέπουν ως απειλή για την ειρήνη – ως έναν αποσταθεροποιητή. Ο Πούτιν συγχωρήθηκε γρήγορα για την σκόπιμη δημιουργία ενός επικίνδυνου διεθνούς νομικού προηγούμενου, αλλά δεν θα την γλιτώσει τόσο εύκολα για την ακούσια συμβολή του σε μια κατά λάθος καταστροφή πολιτικού αεροπλάνου. Σε αυτή την περίπτωση, τουλάχιστον, ένα τραγικό ατύχημα έκανε περισσότερα από ό, τι ένα προκλητικό προηγούμενο για να επαναπροσδιοριστεί η παγκόσμια τάξη.
* Ο STEPHEN HOLMES είναι καθηγητής Νομικής στην έδρα Walter E. Meyer στη Νομική Σχολή τού New York University.
Ο IVAN KRASTEV είναι πρόεδρος στο Centre for Liberal Strategies στην Σόφια και μόνιμος συνεργάτης στο Institute for Human Sciences στην Βιέννη.
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
