Η περιοδεία της Κίνας στην Μέση Ανατολή
Οι φιλοδοξίες του Πεκίνου μετά τις κυρώσεις στο Ιράν
Michael Singh
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Ακόμη και καθώς η πυρηνική συμφωνία με το Ιράν και η πιθανότητα προσέγγισης μεταξύ της Τεχεράνης και Δύσης έχουν εμπνεύσει αμέτρητα άρθρα γνώμης, οι εκκολαπτόμενες σχέσεις της Κίνας με το Ιράν έχουν περάσει σχετικά απαρατήρητες.
Αλλά στις 23 Ιανουαρίου, ο πρόεδρος της Κίνας Xi Jinping [1] έγινε ο πρώτος ξένος ηγέτης που επισκέφθηκε το Ιράν μετά την συμφωνία. Ο Xi δήλωσε ότι προσπάθησε να ανοίξει ένα «νέο κεφάλαιο» στις σχέσεις της Κίνας με το Ιράν. Ο Ανώτατος Ηγέτης Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, δήλωσε ότι «Η Ισλαμική Δημοκρατία δεν θα ξεχάσει ποτέ την συνεργασία της Κίνας κατά την διάρκεια της εποχής των κυρώσεων».
Το ταξίδι του Σι στην περιοχή, το οποίο περιελάμβανε επίσης επισκέψεις στην Αίγυπτο και την Σαουδική Αραβία, ήταν η συνέχεια της αυξημένης εμπλοκής του Πεκίνου στην Μέση Ανατολή [2]. Μπορεί να είναι λιγότερο δραματική από ό, τι οι εισβολές άλλων μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή (η πρόσφατη επέμβαση της Ρωσίας στην Συρία, για παράδειγμα) αλλά δεν είναι λιγότερο σημαντική. Σηματοδοτεί ότι η εδώ και δεκαετίες περίοδος της αδιαμφισβήτητης υπεροχής της Ουάσιγκτον στην Μέση Ανατολή πλησιάζει στο τέλος της.
Οι εμπορικές φιλοδοξίες της Κίνας στην Μέση Ανατολή αυξάνονται. Καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες γίνονται ολοένα και πιο αυτάρκεις ενεργειακά, η Κίνα έχει κινηθεί προς την αντίθετη κατεύθυνση. Αναμένεται να ξεπεράσει τις ΗΠΑ ως η μεγαλύτερη χώρα κατανάλωσης ενεργείας στον κόσμο κατά το 2030 [3], καθώς η ζήτησή της για εισαγόμενο πετρέλαιο θα αυξηθεί από τα 6 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα στα 13 εκατομμύρια μέχρι το 2035. Το μεγαλύτερο μέρος αυτών των νέων προμηθειών, τις οποίες η Κίνα χρειάζεται επίσης για να ανοίξει νέες αγορές για να παράγει τα προϊόντα της, να επενδύσει τα κεφάλαιά της και να εξασφαλίσει το νέο εργατικό δυναμικό της, είναι πιθανό να προέρχεται από την Μέση Ανατολή. Είναι σε αυτό το πλαίσιο που η Κίνα έχει διαμορφώσει την μεσανατολική στρατηγική της, εστιάζοντας σε τομείς όπως η ενεργειακή συνεργασία και οι επενδύσεις στις υποδομές. Επεδίωξε να ενσωματώσει την περιοχή στην πρωτοβουλία της «Μια ζώνη, μια οδός», την οποία ο Xi ανακοίνωσε το 2013 και η οποία θα συνδέει την Κίνα με την Ευρασία.
Ο Ανώτατος Ηγέτης του Ιράν Ayatollah Ali Khamenei συναντά τον πρόεδρο της Κίνας Xi Jinping στην Τεχεράνη, στις 23 Ιανουαρίου 2016. LEADER.IR / REUTERS
Ωστόσο, η επέκταση των οικονομικών συμφερόντων της Κίνας δημιούργησε στρατηγικά τρωτά σημεία, τα οποία έχουν όλο και περισσότερο προσελκύσει το Πεκίνο στην περιοχή διπλωματικά και στρατιωτικά. Για παράδειγμα, η εμπλοκή της χώρας στις συνομιλίες για τα πυρηνικά του Ιράν [4] αυξήθηκε εν μέρει εξαιτίας της ολοένα και μεγαλύτερης ανησυχίας του Πεκίνου ότι η σύγκρουση μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν ή μεταξύ Ισραήλ και Ιράν θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τις εξαγωγές πετρελαίου μέσω των Στενών του Ορμούζ. Το 52% των εισαγωγών ιρανικού πετρελαίου προέρχεται από την περιοχή του Περσικού Κόλπου. Η Κίνα πρόσφατα και σε αρκετές περιπτώσεις, φιλοξένησε εκπροσώπους των αντίθετων παρατάξεων της Συρίας. Το 2013, μέχρι που προσπάθησε να πείσει για ένα σχέδιο ισραηλινο-παλαιστινιακής ειρήνης κατά την διάρκεια ξεχωριστών επισκέψεων από τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου και τον ηγέτη της Παλαιστινιακής Αρχής Μαχμούντ Αμπάς. Σε όλες τις περιπτώσεις, όμως, η Κίνα δεν παρέκλινε από τις συμβατικές πολιτικές προσεγγίσεις, αλλά αντ’ αυτού χρησιμοποίησε τις ευκαιρίες για να επιδείξει την αυξανόμενη περιφερειακή και παγκόσμια επιρροή της.
Επιπλέον, η Κίνα έχει αρχίσει να αναπτύσσει τον στρατό της πιο συχνά στην περιοχή. Για παράδειγμα, τον Μάιο του 2015, η Κίνα ανακοίνωσε ότι θα πραγματοποιήσει ναυτικές ασκήσεις με την Ρωσία στην Μεσόγειο [5]. Επίσης, κινεζικά μαχητικά αεροσκάφη έχουν ανεφοδιαστεί στο Ιράν, αποτελώντας τις πρώτες ξένες στρατιωτικές μονάδες που επιτράπηκε να εισέλθουν στο ιρανικό έδαφος από την εποχή της Ισλαμικής Επανάστασης το 1979. Κινέζικα πολεμικά πλοία έχουν ελλιμενιστεί τόσο στο Ιράν όσο και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Οι συγκρούσεις στο Ιράκ, την Λιβύη και την Υεμένη έχουν επίσης απειλήσει Κινέζους εργάτες που απασχολούνται στους τομείς των υποδομών, της ενέργειας, καθώς και σε άλλα έργα στην περιοχή. Το 2011, η Κίνα αναγκάστηκε να εκκενώσει 35.000 Κινέζους υπηκόους από την Λιβύη, όταν η χώρα διαλυόταν μέσα στον εμφύλιο πόλεμο. Ήταν η πιο περίπλοκη και μεγαλύτερης εμβέλειας επιχείρηση του κινεζικού ναυτικού μέχρι σήμερα. Και η επιτυχία της βασιζόταν στο γεγονός ότι κινεζικά πλοία στάθμευαν ήδη στον Κόλπο του Άντεν σε μια αποστολή κατά της πειρατείας. Μάλλον ήταν αυτή η εμπειρία που υπογράμμισε στους ηγέτες της Κίνας την αξία των προωθημένων αναπτύξεων των ναυτικών δυνάμεων και προσέθεσε ώθηση στην επιθυμία του Πεκίνου να οικοδομήσει μια ναυτική βάση στο Τζιμπουτί [6] -την πρώτη βάση της Κίνας στο εξωτερικό.
Παρά την εμβάθυνση της εμπλοκής της στην περιοχή, η Κίνα έχει μέχρι στιγμής προσπαθήσει να αποφύγει να διαλέξει κάποια πλευρά στις συγκρούσεις της Μέσης Ανατολής. Έχει καταφέρει το απίθανο κατόρθωμα να καλλιεργήσει στενούς δεσμούς με το Ισραήλ, τις αραβικές χώρες και το Ιράν και όλα αυτά ταυτόχρονα. Για τα κράτη αυτά, οι καλές σχέσεις με το Πεκίνο δεν φέρνουν μόνο εμπόριο και επενδύσεις, αλλά και στρατιωτική τεχνολογία (αν και κατώτερη από το αμερικανικό υλικό) χωρίς πολιτικές προϋποθέσεις. Όταν η Ουάσιγκτον δίστασε να πουλήσει οπλισμένα drones στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Κίνα προσέφερε τη φθηνότερη απομίμηση του Predator, το Wing Loong.
Μακροπρόθεσμα, όμως, η αμεροληψία της Κίνας θα είναι δύσκολο να διατηρηθεί, καθώς η περιοχή γίνεται όλο και περισσότερο πολωμένη. Ήδη, η Κίνα παλεύει για να ανταποκριθεί στις κρίσεις που βάζουν τους συμμάχους της τον έναν εναντίον του άλλου. Το Πεκίνο φέρεται να προσέφερε όπλα στον πρώην ηγέτη της Λιβύης, Μουαμάρ αλ Καντάφι [7], ακόμη και καθώς αρνιόταν να εμποδίσει ένα ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ που επέτρεπε τις διεθνείς αεροπορικές επιδρομές στην Λιβύη, εν μέρει από σεβασμό προς τις επιθυμίες των αραβικών κρατών. Προσέγγισε την Χαμάς στην Λωρίδα της Γάζας, παρά την φιλία της με το Ισραήλ και την επιφυλακτικότητα του Ισλάμ. Και ο Xi φέρεται να εξόργισε την Σαουδική Αραβία όταν ακύρωσε το πρώτο προγραμματισμένο ταξίδι του στο Ριάντ αφότου ξέσπασε ο πόλεμος στην Υεμένη. Ο Xi πιθανόν να φοβήθηκε ότι η επίσκεψή του θα τον έκανε να φαίνεται ότι συμπλέει με τους Σαουδάραβες και θα θύμωνε το Ιράν. Τελικά, με τέτοιο ζιγκ-ζαγκ πέφτεις πάνω σε κάποιον.
Εάν Πεκίνο αναγκαστεί τελικά να διαλέξει έναν βασικό σύμμαχο, το πιθανότερο είναι ότι θα επιλέξει το Ιράν. Η Τεχεράνη, από μόνη της, παρουσιάζει σημαντικές στρατηγικές ευκαιρίες για την Κίνα. Μπορεί να βοηθήσει στην άμβλυνση των ανησυχιών επί της ενεργειακής ασφάλεια της Κίνας λόγω της θέσης του Ιράν στο στενό του Ορμούζ –το οποίο αλλιώς θα κυριαρχείται από τους συμμάχους των ΗΠΑ- και έχει την δυνατότητα να προσφέρει στην Κίνα διαδρομές για αγωγούς μέσω της Κεντρικής Ασίας.
Το Ιράν προσφέρει επίσης στην Κίνα την προοπτική βαθύτερης περιφερειακής ασφάλειας. Το Ιράν συμμερίζεται την επιθυμία του Πεκίνου για την αναμόρφωση της διεθνούς τάξης μέσω της ελαχιστοποίησης της κυριαρχίας των ΗΠΑ. Ακόμα κι αν τα αραβικά κράτη και το Ισραήλ καλωσορίσουν τα ανοίγματα της Κίνας ως έναν τρόπο για να αυξήσουν την επιρροή τους στην Ουάσιγκτον, είναι σχεδόν ομόφωνα στην επιθυμία τους για μεγαλύτερη, όχι μικρότερη, ηγεσία από τις ΗΠΑ.
Για την αντιμετώπιση της μεσανατολικής στρατηγικής της Κίνας, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν χρειάζεται να κάνουν μια προσέγγιση μηδενικού αθροίσματος. Σε έναν βαθμό, τα συμφέροντά τους εκεί -συμπεριλαμβανομένης της ελεύθερης ροής του εμπορίου και της καταπολέμησης της τρομοκρατίας- επικαλύπτονται.
Παρ’ όλα αυτά, οποιαδήποτε βάση για συνεργασία θα υπονομευθεί εάν η Κίνα επαναλάβει την πρακτική του παρελθόντος με την αποστολή ευαίσθητης πυρηνικής τεχνολογίας στο Ιράν [8] ή αν μεταβιβάσει σημαντική τεχνογνωσία σε αμυντικούς εξοπλισμούς, όπως οι βαλλιστικοί πύραυλοι και θαλάσσια και αεροπορικά αμυντικά συστήματα. Καθώς η Κίνα εντείνει την εμπλοκή της στην Μέση Ανατολή, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να συνεχίσουν να πιέζουν το Πεκίνο για να τιμήσει την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν και τις εναπομείνασες κυρώσεις, και θα πρέπει να παροτρύνει τους συμμάχους τους, ιδίως τα κράτη-μέλη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC), και άλλους που ανησυχούν για την ενδυνάμωση του Ιράν, να παραδώσουν το ίδιο μήνυμα. Στο παρελθόν, η Ουάσιγκτον έχει επιβάλει κυρώσεις σε φορείς της Κίνας και εξέπεμψε ισχυρά διπλωματικά μηνύματα για να αναγκάσει το Πεκίνο να συμμορφωθεί με τις κυρώσεις στο Ιράν. Αλλά το μήνυμα θα έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο εάν ενισχύεται από άλλες χώρες τις οποίες φλερτάρει η Κίνα. Την ίδια στιγμή, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να εντείνει την δική της εμπλοκή με το Πεκίνο για περιφερειακά θέματα και να επιδιώκει την διοχέτευση των κινεζικών δραστηριοτήτων σε καθιερωμένους πολυμερείς μηχανισμούς, με τρόπο παρόμοιο με τις συνομιλίες με το Ιράν και τις συνεχιζόμενες αποστολές καταστολής της πειρατείας.
Όπως αποκαλύπτει η σταθερή απάντησή τους στην ρωσική περιπέτεια στην Συρία, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν μικρή εμπειρία στην αντιμετώπιση άλλων δυνάμεων που εμπλέκονται στην Μέση Ανατολή. Είναι ζωτικής σημασίας η Ουάσιγκτον να αποφασίσει το πώς θα προσεγγίσει την αυξανόμενη παρουσία της Κίνας στην περιοχή, καθώς αυτά τα πρώτα βήματα θα στήσουν την σκηνή για το πώς οι δύο μεγάλες δυνάμεις του κόσμου συγκρούονται και συνεργάζονται σε αυτήν την ταραγμένη περιοχή.
* Ο MICHAEL SINGH είναι συνεργάτης στην έδρα Lane-Swig και διευθυντής στο Washington Institute for Near East Policy.
(Στην πρώτη φωτογραφία : Ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Mohammad Javad Zarif και ο Κινέζος ομόλογός του Wang Yi σε συνέντευξη Τύπου μετά από διμερείς συναντήσεις στο Πεκίνο, στις 15 Σεπτεμβρίου 2015. LINTAO ZHANG / REUTERS)
Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2016-01-24/chinas-middle-e...
Σύνδεσμοι:
[1] http://www.nytimes.com/2016/01/25/world/middleeast/china-deepens-its-foo...
[2] https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/1995-03-01/china-c...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/asia/2005-09-01/chinas-global-hu...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-07-21/sino-iranian-tango
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-05-26/russia-and-chin...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/east-africa/2015-04-23/china-com...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/libya/2011-08-23/libyan-nation-b...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-07-13/china-iran-nucl...
