Η έκθεση της Ρωσίας στα ανατολικά
Η ασιατική αυτοκρατορία της Μόσχας καταρρέει
Salvatore Babones
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Η σύγχρονη ανάλυση της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής είναι κατανοητό ότι επικεντρώνεται στην Ουκρανία και τον Καύκασο, αλλά το πραγματικό δράμα εκτυλίσσεται πολύ μακρύτερα προς τα ανατολικά.
Έχοντας χάσει την ευρωπαϊκή αυτοκρατορία της στον εικοστό αιώνα, η Ρωσία ίσως να διαπιστώσει ότι η μεγαλύτερη απειλή στον 21ο αιώνα είναι αυτή της απώλειας της ασιατικής αυτοκρατορίας της. Εκτεινόμενη για χιλιάδες μίλια ανατολικά της Σιβηρίας, η ρωσική Άπω Ανατολή είναι αδύναμα παγιωμένη και λίγο ενσωματωμένη στο υπόλοιπο της χώρας. Το 1867, η Ρωσία πούλησε την Αλάσκα στις Ηνωμένες Πολιτείες, επειδή δεν μπορούσε ούτε να την κυβερνήσει, ούτε να την υπερασπιστεί. Η σημερινή Ρωσία πρέπει να δράσει άμεσα για να αποφύγει ένα παρόμοιο σενάριο στην ανατολική πλευρά της.
Μέχρι την πτώση της το 1644, η κινεζική δυναστείας των Μινγκ ισχυριζόταν [ότι είχε] επικυριαρχία πάνω από όλα όσα είναι τώρα η ρωσική Άπω Ανατολή και μεγάλο μέρος της Κεντρικής Ασίας. Με την σύγχρονη έννοια της κυριαρχίας να λείπει από το δικό της πολιτικό σύστημα, η Κίνα δεν δημιούργησε αποικίες για να ενισχύσει τους ισχυρισμούς της σε αυτά τα εδάφη. Και έτσι, όταν η Ρωσία άρχισε να επεκτείνεται προς τα ανατολικά από την Σιβηρία στην Άπω Ανατολή την εποχή του 1600, δεν συνεπλάκη με καμιά κινεζική φρουρά.
Από το 1689, η ρωσική παρουσία στην περιοχή ήταν αρκετή για να οδηγήσει στην διαπραγμάτευση της Συνθήκης της Nerchinsk, η οποία καθόρισε ένα επίσημο σύνορο μεταξύ των ρωσικών και κινεζικών σφαιρών. Με τον καιρό, η Ρωσία έγινε πολύ ισχυρότερη από την Κίνα. Το 1858, οι εκπρόσωποι του τσάρου Αλέξανδρου Β’ και του αυτοκράτορα Qing Xianfeng υπέγραψαν την Συνθήκη της Aigun. Η συνθήκη αυτή, που επιβλήθηκε στην Κίνα στην μέση της επανάστασης του Taiping, επισημοποίησε την κυριαρχία της Ρωσίας σε ό, τι είναι τώρα η ρωσική Άπω Ανατολή. Στην επακόλουθη Συνθήκη του Πεκίνου το 1860, η Κίνα παραχώρησε περαιτέρω την περιοχή που θα γινόταν το ρωσικό λιμάνι του Βλαδιβοστόκ.
Μαζί με τις Συνθήκες που έδωσαν το Χονγκ Κονγκ στην Βρετανία και άνοιξαν άλλα λιμάνια στις δυτικές χώρες, οι δύο Συνθήκες της Κίνας με την Ρωσία αντικατόπτριζαν την παρακμή της κινεζικής αυτοκρατορικής αυλής και την άνοδο των ευρωπαϊκών αποικιακών δυνάμεων. Παρά το γεγονός ότι η επιστροφή του Χονγκ Κονγκ το 1997 έκλεισε το θέμα της δυτικοευρωπαϊκής αποικιοκρατίας στην Κίνα, το θέμα της ρωσικής αποικιοκρατίας εξακολουθεί να είναι ιδιαιτέρως ανοιχτό. Οι απαιτήσεις της Κίνας για την αποκατάστασή της στην Ασία μπορεί να βρίσκονται εν υπνώσει, αλλά δεν έχουν διευθετηθεί.
Σήμερα, ολόκληρη η ρωσική Άπω Ανατολή κατοικείται από λιγότερο από επτά εκατομμύρια ανθρώπους. Δύο εκατομμύρια από αυτούς ζουν στην περιοχή Primorsky που περιβάλλει το Βλαδιβοστόκ, το οποίο βρίσκεται στην Θάλασσα της Ιαπωνίας. Αυτό αφήνει ένα τεράστιο έδαφος, μεταξύ της Σιβηρίας και του Ειρηνικού Ωκεανού με συνολικό πληθυσμό κάτω των πέντε εκατομμυρίων ανθρώπων. Στην λαϊκή φαντασία, η Σιβηρία είναι μια άδεια, κατεψυγμένη έρημος. Στην πραγματικότητα, ο πληθυσμός της Σιβηρίας των 19 εκατομμυρίων ανθρώπων κάνει την περιοχή αυτή να δείχνει σαν μητροπολιτική σε σύγκριση με την Άπω Ανατολή. Και όπως η Σιβηρία, η Άπω Ανατολή χάνει σε αριθμούς -αλλά πιο γρήγορα.
Ο πληθυσμός -ή μάλλον η μείωση του πληθυσμού- είναι η ουσία των προβλημάτων της Ρωσίας στην Άπω Ανατολή. Είκοσι εννέα από τις 33 επαρχιακού επιπέδου διοικητικές διαιρέσεις της Κίνας έχουν πληθυσμό μεγαλύτερο από εκείνον του συνόλου της ρωσικής Άπω Ανατολής. Ο πληθυσμός της Κίνας συρρικνώνεται με περίπου τον ίδιο ρυθμό όπως της Ρωσίας, αλλά με περισσότερα από 1,3 δισεκατομμύρια ανθρώπους, η Κίνα έχει μεγαλύτερο περιθώριο πριν να πέσει στον γκρεμό. Πολλοί άνθρωποι στην Άπω Ανατολή κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με το να κατακλυστούν από παράνομους μετανάστες από την Κίνα, αλλά η σημερινή μέτρια εισροή μπορεί να είναι μόνο ένα μικρό μέρος των μελλοντικών ροών. Κανείς δεν ξέρει πόσοι Κινέζοι ζουν σήμερα στην Ρωσία, πόσω μάλλον το πόσοι μπορεί να εισρεύσουν από τα πορώδη σύνορα στο μέλλον.
Και μετά υπάρχουν και τα οικονομικά της περιοχής. Με την πάροδο του χρόνου, η ρωσική Άπω Ανατολή έχει καταλήξει να εξαρτάται όλο και περισσότερο από τις επενδύσεις από την Κίνα –μάρτυρας οι πολυδιαφημισμένες συμφωνίες για τον αγωγό της Gazprom με την China National Petroleum Corporation. Με την σειρά της, η περιοχή θα βρεθεί όλο και περισσότερο στην θέση της Μογγολίας: Ενταγμένη στην τροχιά Κίνας. Ακόμη και αν η Κίνα εξακολουθεί να μην δείχνει κανένα ενδιαφέρον για την άσκηση επιρροής στην Ρωσία, η επιρροή της θα αυξηθεί παρά ταύτα. Όσο η Κίνα ξεχειλίζει από ανθρώπους και κεφάλαια, ενώ η ρωσική Άπω Ανατολή παραμένει άδεια και φτωχή, πληθυσμός και χρήματα θα εισρεύσουν από την Κίνα στην Άπω Ανατολή.
Σήμερα, η κινεζική εργασία και το κεφάλαιο μπορεί να φαίνονται ευπρόσδεκτα, ακόμη και ως μάννα εξ ουρανού. Αύριο μπορεί να είναι μια διαφορετική ιστορία. Μόλις η Κίνα αποκτήσει εκτεταμένα συμφέροντα στην Ρωσία, η κινεζική κυβέρνηση θα αντιμετωπίσει ισχυρές πιέσεις για την προώθηση και την εξασφάλιση των συμφερόντων αυτών. Στην σημερινή έξαρση του κινεζικού πατριωτισμού, ο οποίος περιλαμβάνει απαιτήσεις για την διόρθωση σφαλμάτων του παρελθόντος, η Κίνα θα μπορούσε να αποφασίσει να αναθεωρήσει τις παλιές συμφωνίες της με την Ρωσία, όπως εν πολλοίς έχει κάνει και με τις διαφορές στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας, όπου η Κίνα πρόσφατα ξαναέδωσε αξία στους αόριστους ισχυρισμούς επικυριαρχίας από την εποχή των Μινγκ. Όταν η Κίνα θα διαθέτει σημαντικούς πόρους να διακυβεύονται στην ρωσική Άπω Ανατολή, και μόλις η Κίνα είναι πιο σίγουρη για την υπεροχή της ισχύος της σε σχέση με την Ρωσία, μπορεί να κάνει το ίδιο και στην Ρωσία.
ΠΡΩΤΑ Η PRIMORYE
Κάποιοι στην Δύση ίσως να αναρωτηθούν γιατί η Κίνα θα μπορούσε να θέλει ποτέ αυτά τα κατεψυγμένα εδάφη. Αλλά, στην πραγματικότητα, μεγάλα κομμάτια της περιοχής είναι φιλόξενα, πλούσια σε φυσικούς πόρους, και προσβάσιμα. Ειδικότερα, η περιοχή Primorsky (περισσότερο γνωστή απλά ως Primorye), με πρωτεύουσα το Βλαδιβοστόκ, είναι δυνητικά μια πολύ επιθυμητή περιοχή για να ζήσει κανείς. Αμέσως απέναντι από τα ιαπωνικά νησιά Χοκάιντο και Χονσού, η Primorye είναι η υπανάπτυκτη ενδοχώρα της βορειοανατολικής Ασίας. Στο νότιο μισό της Primorye, τα μέσα επίπεδα θερμοκρασίας και βροχοπτώσεων είναι συγκρίσιμα με εκείνα της Μόσχας. Αν και δεν είναι ακριβώς ένας τροπικός παράδεισος, η Primorye δεν είναι η Αρκτική τούνδρα.
Γεωγραφικά, η Primorye και η πρωτεύουσά της, το Βλαδιβοστόκ, φαίνονται σαν ιδανικοί σύνδεσμοι στις υψηλής προστιθέμενης αξίας ασιατικές εμπορευματικές αλυσίδες. Το Βλαδιβοστόκ είναι ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά και εκπαιδευτικά κέντρα της Ρωσίας και ένα σημαντικό λιμάνι. Το Τόκιο, η Σεούλ, το Πεκίνο και η Σαγκάη είναι όλες περίπου 2-3 ώρες μακριά με το αεροπλάνο, και το Βλαδιβοστόκ, έχει άμεσες συνδέσεις οδικές, σιδηροδρομικές και δι’ αγωγών, στο εσωτερικό της Ασίας. Η Κίνα έχει ακόμη εγείρει την πιθανότητα της σύνδεσης του Βλαδιβοστόκ με υψηλής ταχύτητας σιδηροδρομικές γραμμές μεταφοράς επιβατών. Η περιοχή χρειάζεται περισσότερες υποδομές, αλλά ξεκινά από μια εύλογα ισχυρή βάση.
Το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ανάπτυξη της Primorye έχει υπάρξει πιθανώς το περιοριστικό καθεστώς θεωρήσεων (visa) της Ρωσίας. Η Ρωσία έχει ορίσει την Επικράτεια Primorsky ως μια Ειδική Οικονομική Ζώνη με μειωμένους φορολογικούς συντελεστές και αποτελεσματικές διοικητικές διαδικασίες, αλλά οι περισσότεροι ξένοι αντιμετωπίζουν επαχθείς περιορισμούς βίζας όταν επισκέπτονται την Ρωσία. Η αύξηση της παραγωγικότητας εξαρτάται από την ελεύθερη μετακίνηση. Θα ήταν καλό για την ανάπτυξη των επιχειρήσεων στην ρωσική Άπω Ανατολή να γίνει η Primorye μια ειδική ζώνη ελεύθερης μετακίνησης, παράλληλα με το να είναι μια ειδική οικονομική ζώνη.
Τέτοιες κινήσεις θα πρέπει, βέβαια, να φλερτάρουν με την παραχώρηση επιρροής στην Κίνα. Αλλά η εναλλακτική λύση για την θεσμική μεταρρύθμιση στην Άπω Ανατολή μπορεί να είναι η πλήρης ερήμωση. Μέχρι το 1991 το Βλαδιβοστόκ ήταν μια κλειστή στρατιωτική περιοχή. Λίγη ανοικτότητα μπορεί να πάει πολύ μακριά. Σίγουρα, η Ρωσία ίσως να μην είναι έτοιμη να φιλοξενήσει ένα ασιατικό Σαν Φρανσίσκο, αλλά η ανάγκη της Ρωσίας να μετατοπίσει το κέντρο βάρους της προς ανατολάς είναι από καιρό προφανής. Οι τσάροι το είχαν καταλάβει. Οι Σοβιετικοί το κατάλαβαν. Το Κρεμλίνο θα πρέπει να το καταλάβει επίσης. Η σημερινή Ρωσία θα πρέπει να αναγνωρίσει την αξία της Άπω Ανατολής και να δει ότι δεν μπορεί να αναπτυχθεί με κυβερνητικά διατάγματα. Και τα τρία καθεστώτα έχουν δοκιμαστεί και αποτύχει. Το να γίνει η Άπω Ανατολή ένα εργαστήριο για πιο ανοικτούς θεσμούς, μπορεί να σώσει την περιοχή -και να σώσει και την χώρα.
Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
