Αναγκαίος ένας νέος χάρτης της Μέσης Ανατολής
Του Steven Blockmans
(Πηγή : http://infognomonpolitics.blogspot.gr και http://www.capital.gr)
Όπως παραδέχεται η ίδια η κυβέρνηση της Συρίας, οι δυνάμεις του Bashir al-Assad δε μπορούν να νικήσουν την αντίσταση. Ούτε και η συνεχιζόμενη ξένη υποστήριξη για την όποια από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές θα αλλάξει την εξίσωση πέραν μιας στρατιωτικής επέμβασης της οποίας θα ηγούνται οι ΗΠΑ.
Καθώς συνεχίζεται το αιματηρό αδιέξοδο στη Συρία, οι εδαφικές διαιρέσεις στη χώρα παγιώνονται όλο και περισσότερο. Το καθεστώς του Bashir al-Assad σφίγγει τον κλοιό του γύρω από την πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή της χώρας, από τη Δαμασκό προς τη Λατάκια στα δυτικά. Οι δυνάμεις των ανταρτών εδραιώνουν τη δύναμή τους στην κοιλάδα του Ευφράτη, που εκτείνεται από το Χαλέπι προς το Ντέιρ αλ-Ζορ. Καθώς οι ομάδες που συνδέονται με την αλ-Κάιντα όπως το Μέτωπο Αλ-Νούσρα επιβάλουν το νόμο της σαρία στα χαλιφάτα τους στις ανατολικές περιοχές της ερήμου της Συρίας, οι Κουρδικές ομάδες δημιουργούν μιαν αυτόνομη περιοχή στο βορειοανατολικό τμήμα της χώρας.
Επαληθεύοντας τους υπάρχοντες φόβους, ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία εξαπλώνεται στους γείτονές της. Από τις χώρες αυτές, η πιο ευάλωτη είναι ο Λίβανος. Τον περασμένο αιώνα, ο Λίβανος μεταλλάχθηκε από μια χριστιανική, κατά κύριο λόγο, χώρα (περιοχή στην οποία κατοικούσαν Μαρωνίτες με μερικούς Ελληνορθόδοξους θύλακες) σε μια χώρα που περιλαμβάνει περιοχές με πολλούς μουσουλμάνους (συμπεριλαμβανομένων των Δρούζων). Οι θρησκευτικές διαιρέσεις που προκάλεσαν τον εμφύλιο πόλεμο (1975-1990) είναι τώρα πλέον τόσο βαθιές όσο ποτέ. Όντας ένα αδύναμο κράτος με πληθυσμό πέντε εκατομμυρίων ανθρώπων, ο Λίβανος έχει ήδη δεχτεί περισσότερους από 700.000 πρόσφυγες από τη Συρία κατά μήκος των πορωδών συνόρων του, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι Σουνίτες. Οι αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ Σουνιτών-Σιιτών αυξάνονται.
Τα σύνορα μήκους 605 χιλιομέτρων μεταξύ των ανατολικών ερήμων της Συρίας και των δυτικών ερήμων του Ιράκ χάνουν, επίσης, τη φυσική τους υπόσταση. Οι μαχητές της Αλ-Κάιντα και της αλ-Νούσρα τα διασχίζουν ελεύθερα. Το θέμα είναι ότι ο Συριακός εμφύλιος πόλεμος έχει αναζωπυρώσει μια θρησκευτική σύγκρουση που στην πραγματικότητα δε σταμάτησε ποτέ από την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003 και μετά. Η εξέγερση της πλειοψηφίας των Σουνιτών στη Συρία δημιούργησε ελπίδες στη μειοψηφία των Σουνιτών του Ιράκ ότι η περιφερειακή ισορροπία μεταβάλλεται ευνοϊκά για τα συμφέροντά τους. Η μειονότητα των Σουνιτών στο βορρά, από το Δεκέμβρη, άρχισε να διοργανώνει διαδηλώσεις, διακηρύσσοντας τις διαμαρτυρίες τους για την Αραβική Άνοιξη, από τότε, όμως, οι διαδηλώσεις έχουν γίνει αιματηρές. Η χώρα κινδυνεύει να κατακερματιστεί σύμφωνα με τα σύνορα των πρώην Οθωμανικών επαρχιών της Βαγδάτης, της Βασόρας και της Μοσούλης, οι οποίες ενώθηκαν άτσαλα, για να σχηματίσουν ένα τεχνητό κράτος στον απόηχο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, τον Ιούλιο σκοτώθηκαν συνολικά 1.057 Ιρακινοί, ο υψηλότερος μηνιαίος αριθμός θανάτων από το 2008 και μετά.
Και στα τρία κράτη, η εξουσία της κεντρικής κυβέρνησης φθίνει και οι εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες υποχωρούν στους δικούς τους καλά υπερασπισμένους και σχεδόν αυτόνομους θύλακες. Η καρδιά της Μέσης Ανατολής αποτελείται πλέον από ένα πορώδες μπλοκ κατακερματισμένων χωρών που εκτείνονται από τη Μεσόγειο μέχρι και το Ιράν.
Τα εξωτερικά σύνορα αυτού του μπλοκ δεν είναι απαραβίαστα. Όλμοι της Συρίας έχουν πλήξει τα κατεχόμενα από το Ισραήλ Υψώματα του Γκολάν. Η βία στη Συρία έχει διαπεράσει πολλές φορές, την, μήκους 822 χιλιομέτρων, συνοριακή γραμμή με την Τουρκία, την οποία ομάδες ανταρτών διασχίζουν κατά βούληση. Η Τουρκία έχει απορροφήσει 460.000 πρόσφυγες από τη Συρία από την αρχή της σύγκρουσης και έως τώρα. Η Ιορδανία περισσότερους από μισό εκατομμύριο.
Αυτή η ρευστή κατάσταση προαναγγέλλει το τέλος της «Sykes-Picot», της διαβόητης συμφωνίας του 1916, στην οποία η Βρετανία και η Γαλλία ασχολήθηκαν κρυφά με αυτό που ονομάστηκε τελικά «Το Ερώτημα της Συρίας» (αν και στην πραγματικότητα είχε να κάνει με την κατανομή των λαφύρων του συνόλου της Αραβικής Μέσης Ανατολής). Η συμφωνία Sykes-Picot αποτέλεσε τη βάση για μια μεταγενέστερη συνθήκη διαπραγμάτευσης κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης Ειρήνης των Βερσαλλιών το 1919 και μετά για να χαράξει τα ερείπια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε μιαν ιμπεριαλιστική αρπαγή γης, παλιάς σχολής. Η Βρετανία και η Γαλλία τράβηξαν γραμμές, για να χωρίσουν τις ζώνες επιρροής τους στη Μεσοποταμία και την Παλαιστίνη, χωρίς να λάβουν υπόψη τους τις υπάρχουσες εθνο-θρησκευτικές και γεωγραφικές πραγματικότητες. Τα σύνορα αμφισβητήθηκαν στην αρχή κι διορθώθηκαν στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και μετά πιο θεαματικά, για τη δημιουργία μιας πατρίδας για τους Εβραίους. Τα σύνορα που καθορίστηκαν από τη Sykes-Picot τώρα εξαφανίζονται, όπως οι γραμμές στην άμμο.
Μερικοί είναι περιχαρείς για την εξελισσόμενη κατάρρευση της παλιάς τάξης πραγμάτων στη Μέση Ανατολή, ιδίως τα τριάντα εκατομμύρια Κούρδων που έμειναν χωρίς δικό τους κράτος μετά την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τώρα ζουν διάσπαρτα κατά μήκος των συνόρων του Ιράκ, της Τουρκίας, του Ιράν και της Συρίας. Θεωρούν ότι έχει έρθει η ώρα τους: οι Κουρδικές ομάδες έχουν σχεδόν πετύχει την ανεξαρτησία τους στο Ιράκ, έχουν αρχίσει τις ειρηνευτικές συνομιλίες με την Τουρκική κυβέρνηση και είναι πιθανό να απαιτήσουν έναν υψηλό βαθμό αυτονομίας από την οποιαδήποτε μεταπολεμική κυβέρνηση της Συρίας. Ο αλυτρωτισμός κρύβεται στη γωνία. Η Τουρκία, ωστόσο, θα προσπαθήσει να τον σταματήσει πριν λάβει υπόσταση.
Ο φόβος της εκτεταμένης αστάθειας στη Μέση Ανατολή, πιέζει τις ΗΠΑ, τη Ρωσία, την ΕΕ και τα κράτη-μέλη της να διαπραγματευτούν την εξεύρεση μιας διπλωματικής λύσης στη συριακή σύγκρουση. Ωστόσο, είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι θα υπάρξει μια συμφωνία. Η συριακή σύγκρουση δεν είναι απλά μια λαϊκή εξέγερση κατά της δικτατορίας, είναι επίσης μια σεχταριστική μάχη μεταξύ των διαφόρων φατριών των Σουνιτών και της αιρέσεως των Αλεβιτών. Η σύγκρουση έχει μετατραπεί σε έναν πόλεμο μεταξύ των περιφερειακών δυνάμεων που διεξάγεται δια αντιπροσώπων (το Ιράν και η Χεζμπολάχ εναντίον μιας ετερογενούς ομάδας της Σαουδικής Αραβίας, του Κατάρ και της Τουρκίας), που υποστηρίζεται από τις παγκόσμιες δυνάμεις οι οποίες φαίνεται να επιστρέφουν σε μιαν αντιπαράθεση τύπου Ψυχρού Πολέμου (η Ρωσία (και η Κίνα) εναντίον των ΗΠΑ (και των συμμάχων τους)). Ο πόλεμος στη Συρία χαρακτηρίζεται από εκπληκτικές και παράλογες αντιφάσεις, οι προσπάθειες αντιμετώπισής του είναι γεμάτες ανατροπές.
Δε μπορεί να επιτευχθεί μια μόνιμη συμφωνία στη Μέση Ανατολή αν παγκόσμιες δυνάμεις συνεχίσουν να χρησιμοποιούν τη Sykes-Picot και αγνοήσουν τις ευρύτερες συγκρούσεις που λαμβάνουν χώρα στη Συρία: μια περιφερειακή διαμάχη μεταξύ Σιιτών και Σουνιτών, που είναι επίσης μια μακροχρόνια σύγκρουση μεταξύ του Ιράν και των παραδοσιακών εχθρών του, κυρίως της Σαουδικής Αραβίας, εδαφικές διαφορές μεταξύ του Ισραήλ και των Αράβων γειτόνων του και τα κίνητρα της ανεξαρτησίας των Παλαιστινίων και των Κούρδων. Οι συγκρούσεις αυτές δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με απόλυτη απομόνωση. Η Sykes-Picot είναι νεκρή και πρέπει να θαφτεί. Η όποια διέξοδος από το βούρκο θα απαιτήσει ένα μεγάλο παζάρι, ένα παζάρι που θα καθορίσει μια νέα τάξη πραγμάτων σε ολόκληρη την περιοχή και θα χαράξει αναλόγως τα σύνορα.
