Εκδηλώσεις διαμαρτυρίας με διαφορετικές ρίζες
Γιατί ξεσηκώνεται ο κόσμος σε Βραζιλία, Βουλγαρία, Τουρκία και Αίγυπτο
The Economist
(Πηγή : http://news.kathimerini.gr)
Μια γνώριμη «φιγούρα» εμφανίστηκε σε πολλές από τις διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν σε πόλεις τεσσάρων ηπείρων τις τελευταίες ημέρες: η μάσκα του Guy Fawkes, με το κατεργάρικο χαμόγελο και το λεπτό μουστάκι.
Δανεισμένη από τον «V», ήρωα μιας σειράς κόμικς της δεκαετίας του 1960, η μάσκα αυτή έγινε σύμβολο των χάκερ του Διαδικτύου, οι οποίοι βαφτίστηκαν «Ανώνυμοι». Η περιφρόνηση που ακτινοβολεί απέναντι στους ισχυρούς, βρήκε απήχηση στους ανά τον κόσμο διαδηλωτές.
Οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας έχουν πολλές, διαφορετικές ρίζες. Στη Βραζιλία, ο κόσμος ξεσηκώθηκε με αφορμή τις αυξήσεις στα εισιτήρια των λεωφορείων. Στην Τουρκία, εναντιώθηκε σε ένα οικιστικό σχέδιο. Οι Βούλγαροι εξοργίστηκαν από την ευνοιοκρατία των κυβερνώντων. Στην Ευρωζώνη κινητοποιούνται εναντίον της λιτότητας, ενώ η Αραβική Ανοιξη έχει μετατραπεί σε διαρκή εξέγερση εναντίον των πάντων. Κάθε μια οργισμένη διαδήλωση είναι οργισμένη με τον δικό της τρόπο.
Ωστόσο, όπως συνέβη το 1848, το 1968 και το 1989, όπου οι λαοί βρήκαν μια συλλογική φωνή, οι ανά τον κόσμο διαδηλώσεις έχουν και κοινά σημεία. Τις τελευταίες εβδομάδες, στη μια χώρα μετά την άλλη, η κοινωνική διαμαρτυρία εξαπλώθηκε με αστραπιαία ταχύτητα. Οι διαδηλωτές τείνουν να είναι περισσότερο ενεργοί στις δημοκρατίες, παρά στις δικτατορίες. Κατά κανόνα πρόκειται για συνηθισμένους ανθρώπους της μεσαίας τάξης και όχι για ομάδες ειδικών συμφερόντων και συντεχνίες. Το καρναβαλικό στοιχείο διαπλέκεται με την οργή, καυτηριάζοντας τη διαφθορά, την αναποτελεσματικότητα και την αλαζονεία των ιθυνόντων.
Ουδείς μπορεί να προβλέψει αν και με ποιο τρόπο το 2013 θα αλλάξει τον κόσμο. Το 1989, η σοβιετική αυτοκρατορία κλυδωνίστηκε και τελικά κατέρρευσε. Αντίθετα, η πεποίθηση του Καρλ Μαρξ ότι το 1848 θα σηματοδοτούσε το πρώτο κύμα της προλεταριακής επανάστασης διαψεύσθηκε από δεκαετίες καπιταλιστικής άνθησης. Οσο για το 1968, το οποίο ακτινοβολούσε χαρμόσυνο ριζοσπαστισμό, κατέληξε να επηρεάσει περισσότερο τη σεξουαλικότητα και λιγότερο την πολιτική. Ωστόσο, η σημασία του 2013 είναι ήδη διακριτή - και οι οιωνοί για όσους πολιτικούς δεν εννοούν να αλλάξουν τροπάριο διαγράφονται αρνητικοί.
Ο ρυθμός των διαδηλώσεων επιταχύνθηκε από την τεχνολογία. Η μάσκα των «Ανώνυμων» αναδύεται τόσο στο Σάο Πάολο όσο και στην Κωνσταντινούπολη γιατί η διαμαρτυρία οργανώνεται από μέσα κοινωνικής δικτύωσης που διαχέουν τις πληροφορίες, ενθαρρύνουν τη μίμηση και δημιουργούν ακροατήρια. Οποιος διαθέτει ένα smartphone μπορεί να διαδώσει ιστορίες, αν και όχι πάντα αξιόπιστες. Οταν η αστυνομία άναψε φωτιές στην κατασκήνωση του πάρκου Γκεζί, στην Κωνσταντινούπολη, τα νέα έκαναν ακαριαία τον γύρο του κόσμου χάρη στο Twitter.
Οι διαδηλώσεις δεν οργανώνονται πια από εργατικά συνδικάτα ή άλλες ομάδες ειδικών συμφερόντων. Συχνά ξεκινούν από μικρές, μονοθεματικές συλλογικότητες, οι οποίες, όμως, περνούν σε δεύτερο πλάνο με την είσοδο πολύ ευρύτερων στρωμάτων στον αγωνιστικό στίβο. Το στοιχείο του αυθόρμητου δίνει στις διαδηλώσεις μια τοξική αίσθηση δύναμης. Αναπόδραστα, όμως, το έλλειμμα οργάνωσης θολώνει την εικόνα. Οι εφεδρείες διαδηλωτών, που είναι έτοιμοι να κατέβουν στον δρόμο για ένα πολύ ευρύ φάσμα θεμάτων, μπορεί να εξαντληθούν τόσο απότομα όσο εμφανίστηκαν. Αυτό συνέβη με τα κινήματα τύπου «Αγανακτισμένοι» και «Occupy Wall Street», που είχαν στρατοπεδεύσει σε κεντρικά σημεία δυτικών μεγαλουπόλεων, το 2011.
Αυτή τη φορά, όμως, η αναταραχή τροφοδοτείται από βαθύτατη λαϊκή δυσαρέσκεια. Η διαμαρτυρία έχει γίνει το υποκατάστατο της αντιπολίτευσης. Στην Ευρώπη, η διαμάχη περιστρέφεται γύρω από τη συρρίκνωση του δημόσιου τομέα. Κάθε φορά που οι περικοπές αγγίζουν ένα νέο πεδίο -στην Ελλάδα, ο τελευταίος σταθμός ήταν η κρατική τηλεόραση- πυροδοτείται ένας νέος γύρος διαμαρτυρίας. Ορισμένες φορές, ολόκληρες κοινωνικές ομάδες αισθάνονται θύματα αποκλεισμού, όπως συνέβη με τις ταραχές στα μεταναστευτικά προάστια της Στοκχόλμης, τον περασμένο Μάιο και στην εξέγερση νέων Βρετανών, το 2011. Στις αναδυόμενες οικονομίες, η γοργή άνοδος του μέσου πραγματικού εισοδήματος μεγάλωσε τις λαϊκές προσδοκίες για διαρκή άνοδο του βιοτικού επιπέδου.
Ανησυχία στις Βρυξέλλες και στο Πεκίνο
Πώς θα τελειώσει αυτή η χρονιά της γενικευμένης διαμαρτυρίας; Ενα σκοτεινό συμπέρασμα είναι ότι τα πράγματα γίνονται πιο δύσκολα για τη Δημοκρατία. Η διανομή του διαθέσιμου πλούτου σε ανταγωνιστικές κοινωνικές ομάδες είναι πιο δύσκολη αν υπάρχει η προοπτική να κατέβουν εκατομμύρια άνθρωποι στους δρόμους μέσα σε λίγες ημέρες. Επομένως, πρέπει να περιμένουμε ότι αυτό το καλοκαίρι θα είναι πιο θερμό στις χώρες της Ευρωζώνης. Μέχρι στιγμής, οι πολιτικοί της ηπείρου έχουν αποφύγει τα πιο δύσκολα. Ωστόσο, κάποια στιγμή θα αναγκαστούν να μειώσουν τις χρόνια υψηλές δαπάνες για το κοινωνικό κράτος και να αντιμετωπίσουν τις θεσμικές αδυναμίες του ευρώ - και τότε η αναταραχή θα εγγραφεί στην ημερήσια διάταξη. Οι δημοκράτες μπορεί να ζηλέψουν τη δυνατότητα των δικτατόρων να καταπνίγουν βίαια τις διαδηλώσεις. Η Κίνα εμπόδισε τις πολυάριθμες, τοπικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας. Η Σαουδική Αραβία εξαγόρασε τη νομιμοφροσύνη ακτιβιστών. Η Ρωσία τους εκφόβισε με απειλές προστίμων και φυλάκισης. Ωστόσο, σε βάθος χρόνου τα απολυταρχικά καθεστώτα πληρώνουν μεγαλύτερο τίμημα. Η επιστράτευση βίαιων μέσων για την εκδίωξη των πολιτών από τους δρόμους απειλεί να εξασθενίσει καίρια τις κυβερνήσεις, όπως ενδέχεται σύντομα να διαπιστώσει ο «σουλτάνος» Ερντογάν. Παρακολουθώντας τις αγωνίες των Δημοκρατιών αυτή τη χρονιά, οι ηγέτες του Πεκίνου, της Μόσχας και του Ριάντ θα έπρεπε να αισθάνονται ανήσυχοι.